رادیو در ایران 85 ساله شد!

رادیو تهران اولین فرستنده رادیویی در ایران در محل بی سیم در جاده قدیم شمیران است كه در چهارم اردیبهشت 1319 افتتاح گردید. رادیو تهران از ابتدا در 24 ساعت فقط 8 ساعت برنامه اجرا می كرد كه شامل اخبار، موسیقی ایرانی، گفتار مذهبی، جغرافیایی و تاریخی بود. در سال 1322 رادیو تهران بخش دیگری به تعداد بخش های قبلی خود افزود و صبح ها نیز برنامه آن سه ساعت افزایش یافت. رادیو در سال 1324 برای روزهای تعطیل نیز برنامه های مدون پخش می كرد.

به نوشته دكتر عیسی صدیق، نام اداره تبلیغات از شهریور 1319 به اداره اطلاعات و رادیو تبدیل شد و تاسیس آن اینگونه بود كه «پس از فراهم كردن محل مناسب برای اداره و تهیه اثاثیه و استخدام اعضای لازم امور دفتری و اداری و انتقال اداره نامه نگاری از وزارت كشور و خبرگزاری پارس از وزارت امور خارجه و رادیو از وزارت پست و تلگراف، درصدد برآمدم، هدف اساسی و خط مشی و برنامه كار اداره كل انتشارات و تبلیغات را معین كنم. برای استفاده از نظر دانشمندان كشور بر حسب پیشنهاد من و تصویب دولت شورای عالی انتشارات از اشخاص ذیل تشكیل شد: ذكاءالملك فروغی، محمد قزوینی، دكتر قاسم غنی، دكتر سیاسی، دكتر محمد افشار، دكتر شفق، علی نقی وزیری».

برنامه‌های رادیو

در آن سال ها برق تهران شبانه­ روزی نبود، از این جهت برنامه های رادیو هم محدود به ساعات معینی می ­شد. بدین ترتیب رادیو ایران كه در اردیبهشت 1319 افتتاح شده بود در روز فقط 2 برنامه داشت. بخش اول: ساعت 12 تا13 و 30 دقیقه بخش دوم از ساعت 18 تا 22 و 30 دقیقه. در بخش اول و دوم هر روز چهار گفتار خوانده می شد و هر گفتار به مدت 15 دقیقه بود، سپس چند صفحه موسیقی ایرانی و غربی پخش می­ شد.؟؟؟ رادیو هر روز از ساعت چهار بعدظهر تا نیمه شب برنامه پخش می كرد. نخستین برنامه رادیو به مدت هشت ساعت زنده پخش می شد و علاوه بر برنامه های فارسی، شامل اخبار به زبان های فرانسه، انگلیسی، آلمانی، عربی، تركی و روسی بود. در آغاز سال 1322 تغییراتی در برنامه رادیو تهران به وجود آمد و رادیو توانست صبح نیز به مدت 2 ساعت برنامه پخش كند. تهیه مقدمات برنامه های رادیویی با تشكیل پنج كمیسیون درون سازمانی، یعنی 1) كمیسیون نطق و خطابه، 2) كمیسیون نمایشات، 3) كمیسیون مطبوعات، 4) كمیسیون گفتار رادیو و 5) كمیسیون موسیقی بتدریج آغاز شد.

رادیو و جنگ جهانی دوم

اشغال نظامی ایران توسط متفقین در شهریور 1320 خورشیدی مانع بزرگی در راه گسترش شبكه رادیو در ایران بود و برای مدتی این موسسه را در حال ركود و سكون نگه داشت. سازمان نوپای رادیوی ایران هنوز در مراحل اولیه گسترش خود بود اما از بخت بد بر اثر فراگیر شدن جنگ جهانی دوم و پرخطر بودن راه های حمل كالا، ماشین آلات و قطعات یدكی به موقع نمی رسید و طبیعتاَ نایاب و گرانتر شده بود و این مشكلات مانع گسترش سریع رادیو ایران می شد.

متفقین درصدد بودند تا افكار عمومی ایرانیان را كه به دلیل پیشینه استعماری دولت های روس و انگلیس خاطره خوشی از این 2 دولت نداشت و به آلمان ها فراتر از رفتارشان به عنوان دشمن این دولت ها، خوش بین بود، با خود همراه كرده یا حداقل از اقدام تخریبی آن مانع شود. بر همین مبنا آنان خواهان انتشار اخباری از رادیو و روزنامه ها بودند كه به صلاح سیاست جنگی­ شان باشد. بدین ترتیب متفقین به عنوان مدافعان دنیای آزاد با سلاح سانسور به نبرد با فاشیسم و نازیسم رفتند.

سرانجام در پی فشارهای نماینده سیاسی انگلیس، دولت ایران مجبور شد، تن به ایجاد دایره سانسور جهت كنترل اخبار مطبوعات و رادیو بدهد. دایره سانسور در اسفند1320 خورشیدی با حضور نمایندگان دولت شوروی و انگلیس به همراه نماینده اداره كل انتشارات و تبلیغات تشكیل شد. در آن روزگار، رادیو بیشتر در اتومبیل ها و اماكن عمومی وجود داشت. از همین رو سرریدر بولارد سفیر انگلیس در ایران در نامه ­ای در 11 فروردین 1321 خورشیدی از نخست وزیر ایران درخواست كرد كه رادیو اتومبیل­ ها و اتوبوس ­ها جمع ­آوری شوند. وقتی دولت به سفیر انگلیس از فقدان رادیو در اتومبیل­ های كرایه و اتوبوس ها خبر داد، سفیر سمج بر جمع ­آوری دستگاه های رادیو از اتومبیل ­های شخصی اصرار كرد. این درخواست در هیأت وزیران مطرح و قرار شد به اداره شهربانی نوشته شود كه رادیوهای اتومبیل­ ها را بردارند. انگلیسی ها در این كار چندان مصّر بودند كه بدون توجه به وجود دولت ایران، شخصاَ به بازرسی و جاسوسی در اتومبیل­ های صاحب رادیو دست زده و از مقامات ایرانی خواستند هر چه زودتر به توقیف رادیوهای آنها اقدام شود.

رادیو در شهرستان‌ها

بعد از رادیو تهران با توجه به تقویت فرستنده های 250 و 350 كیلو واتی موج كوتاه كمال آباد تهران برای مراكز شهرستان ها در سال 1326 خورشیدی فرستنده رادیویی تبریز شروع به كار كرد و بتدریج در شهرهایی همچون مشهد، رضاییه، اهواز، كرمانشاه، شیراز، اصفهان، كرمان، سنندج، زاهدان، رشت، گرگان، ایلام، ساری، مهاباد، خرم­ آباد، بندرعباس، یزد، خاش، زابل، بوشهر، یاسوج، لاوان، شهركرد، زنجان، جلفا، بانه، میانه، بیرجند، بجنورد، چالوس، رادیو دریا و پارس آباد مغان نیز فرستنده های رادیو نصب شد. روی هم رفته برای خرید و نصب فرستنده های جدید و وسایل آن ها در برنامه سوم مبلغ 355 میلیون ریال اعتبار پیش بینی شده بود. تمام ایستگاه های فرستنده جدید كه به منظور پخش صدای رادیو ایران خریداری شده بود در كمال آباد بین قزوین و كرج، در حدود 50 كیلومتری تهران نصب شد.