درس های مثنوی در كلاس دكتر غلامعلی حداد عادل

در سلسله بحث های درس مثنوی كه از رادیو فرهنگ پخش می شود دكتر حداد عادل با قرائت اشعار مولانا به شرح و تفسیر اشعار این شاعر بلند آوازه می پردازد . در ادامه مباحث پیشین دكتر حداد عادل غزل 90 را از گزیده ی غزلیات شمس دكتر شفیعی سرآغاز سخن نمود و در ادامه ی كلام گفت : در دفتر دوم مثنوی داستان یافتن باز پادشاه را در خانه ی پیرزن فقیر آغاز كرده و گفتیم : بازی كه در بازوی سلطان جا داشت از دست سلطان گریخت و راه را گم كرد و ناچار در خانه ی پیرزن مفلوكی فرود آمد كه قدر باز را نمی شناخت . پیرزن به خیال خدمت به آن باز آسیب رساند تا پادشاه باز را پیدا كرد و آن زمان بود كه باز توبه و پشیمانی خود را ابراز كرد .
دكتر حداد عادل با اشاره به ابیات 304 و 305 دفتر دوم مولانا اظهار داشت :
باز می مالید پر بر دست شاه / بی زبان می گفت من كردم گناه
پس كجا زارد كجا نالد لعیم / گر تو نپذیری به جز نیك ای كریم
در اینجا اشعار مولانا ، لحن نیایش میگیرد مولانا در مكتوبات هم این بیت را نقل می كند كه هم مضمون با بیت دوم است . دكتر حداد عادل با اشاره به فراز كوتاهی از دعای ابوحمزه ی ثمالی گفت :
فقره ای كوتاه در دعای ابوحمزه ی ثمالی می فرماید :
الهی و سیدی، ان كنت لا تغفر الا لاولیئك...........
در این دعا می خوانیم خدایا اگر این طور است كه تو جز اولیاء خودت و فرمانبرداران خود را نمی بخشی پس گنه كاران به درگاه چه كسی زاری كنند و اگر اینگونه است كه تو جز به وفاداران خود كرم نمیكنی پس بدكاران به چه كسی پناه برند ؟
این مصرع شعر مولانا ( پس كجا زارد كجا نالد لعیم ...) مصداق همین دعا و مناجات است كه از این مضامینی كه در اشعار مولانا می خوانیم مصداقها و مضامین زیباتری را در ادعیه ها می خوانیم .
دكتر حداد عادل گفت : در ادامه مولانا در این ابیات از قول بازی كه سلطان را دوباره پیدا كرده نقل می كند تو اگر به من لطف كنی و مرا در كنار خود جای دهی من هنرهای بسیاری دارم .

آخر از پشه نه كم باشد تنم/ ملك نمرودی به پر برهم زنم

در ضعیفی تو مرا بابیل گیر/ هر یكی خصم مرا چون پیل گیر

قدر فندق افكنم بندق حریق/ بندقم در فعل صد چون منجنیق

گرچه سنگم هست مقدار نخود/ لیك در هیجا نه سر ماند نه خود

موسی آمد در وغا با یك عصاش/ زد بر آن فرعون و بر شمشیرهاش

هر رسولی یك‌تنه كان در زدست / بر همه آفاق تنها بر زدست

نوح چون شمشیر در خواهید ازو/ موج طوفان گشت ازو شمشیرخو
هنگامیكه مولانا از قول باز نقل می كند كه من كارهای بسیاری می توانم انجام دهم ذهن مولانا دوباره سراغ داستان پیامبران می رود : پیامبران یك تنه به درگاه پروردگار می رفتند و به تنهایی كارهای بزرگ انجام می دادند .
مولانا از پیامبران مثالهایی می آورد مثلا از حضرت نوح سخن می گوید كه آن هنگام كه برای مقابله با دشمنان از خدا سلاح طلبید خدا طوفان را ایجاد كرد كه موج طوفان به سان شمشیر بود .
نوح چون شمشیر درخواهد از او / موج طوفان گشت از او شمشیر خو

دكتر حداد عادل در تشریح این بیت گفت :
امروزه طوفان را باد بسیار تند و شدید معنا می كنند اما در اصل لغت طوفان معنای سیل را می دهد . در اینحا طوفان به معنای سیلاب عظیم است . موج طوفان یعنی این موج سیل شمشیر آسا عمل می كرد .
مولانا از موسی و نوح مثال می زند و سپس از پیامبر اگرم سخن می گوید :
احمدا خود كیست اسپاه زمین / ماه بین برچرخ بشكافش جبین
تا بداند سعد و نحص بی خبر / دور توست این دور نه دور قمر
درباره ی پیامبر (ص) سخن از لشكریان زمینی نیست و قدرت پیامبر فراتر از سپاه زمین است . مولانا می گوید ماه را ببین و آن را دو نیمه كن .
در بیت اول مولانا به معجزه ی شق القمر اشاره می كند . آنچه مولانا در ضمن شعر خود آورده حكایت از این است كه این واقعه ( شق القمر ) رویدادی شناخته شده است و مولانا در این بیت قصد دارد قدرت پیامبر را نشان دهد .
دكتر حداد عادل در تشریح بیت دوم گفت : در این بیت چند اصطلاح وجود دارد یكی از این اصطلاح ها « دور قمر » است . در قدیم معتقد بودند سیارات به دور زمین می گردند برای گردش اجرام آسمانی به دور زمین به انواع دورها قائل بودند كه یكی از آنها دور ها ، دوری بود كه برای هر سیاره 7000 سال طول می كشید و معتقد بودند دوری كه ما در آن زندگی می كنیم دور قمر بوده و مبعث نبی مكرم اسلام در دور قمر اتفاق افتاده و از واژه ی دور قمر شاعران در اشعار خود بسیار استفاده می كردند . مولانا در شعر خود می گوید این دور ، دور قمر نیست دور توست .( اشاره به پیامبر اكرم (ص) )
در مصرع اول (تا بداند سعد و نحص بی خبر ) مقصود مولانا این است كه بقیه ی سیارات و اجرام سماوی كه بی خبرند هم باید بدانند كه این دور ، دور توست نه دور قمر

برنامه ی درس مثنوی جمعه ها ساعت 22:00 تا 23:00 از رادیو فرهنگ پخش می شود