ایام نوروزدرپیش است واحتمالا خیلی ازمادرسفر به نقاط مختلف كشورمان دوست داریم از صنایع دستی هر منطقه‌ای برای خودمان چیزی به یادگاربخریم.اما با دانستن اطلاعات سادهمی‌توانیم مطمئن شویم صنایع دستی‌ای كه می‌خریم تا چه اندازه كار هنر ایرانی است .
ایام نوروز در پیش است و احتمالا خیلی از ما در سفر به نقاط مختلف كشورمان دوست داریم از صنایع دستی هر منطقه‌ای برای خودمان چیزی به یادگار بخریم. اگر چه تشخیص برخی از صنایع دستی قاچاق با صنایع دستی تولید ایران دشوار است و كار كسی است كه سال‌ها در این حوزه فعالیت كرده است اما با دانستن اطلاعات ساده در برخی موارد می‌توانیم مطمئن شویم صنایع دستی‌ای كه می‌خریم تا چه اندازه كار هنرمندان ایرانی است و اصالت دارد یا محصول كشور دیگری است.
اگر در نوروز 1398 به هر استان یا شهری سفر می‌كنید، حتماً یكی از صنایع دستی آن منطقه را بخرید زیرا به رونق اقتصادی، اشتغالزایی آن منطقه و انگیزه كسی كه یك هنر سنتی را تولید می‌كند، كمك خواهید كرد تا آن هنر از بین نرود.
اما شما حق دارید برای پولی كه بابت یك هنر پرداخت می‌كنید و حمایتی كه انجام می‌دهید، مطمئن باشید كه آن محصول از اصالت كافی برخوردار است. بنابراین با ورود به هر استان، از نزدیك‌ترین پایگاه اطلاع‌رسانی گردشگری، كاتالوگ یا بروشوری كه مؤلفه‌های صنایع دستی آن منطقه درج شده است را درخواست كنید.
سعی كنید حتماً یكی از هنرهای بومی و صنایع دستی را بخرید زیرا خاطره آن سفر را می‌توانید با صنایع دستی و هنر بومی آن منطقه همیشه زنده نگه دارید. صنایع دستی كه به عبارتی سوغات یك منطقه جغرافیایی هم محسوب می‌شود، بار فرهنگی و مردم‌شناسی آن منطقه را با خود حمل می‌كند. انرژی و احساسی كه در هنگام ساخت آن اثر منتقل شده است، همیشه با شما همراه خواهد بود.
برخی از صنایع دستی یا هنرهای سنتی، شناسنامه دارند كه روی آنها جزئیات استفاده از مواد تشكیل‌دهنده یك اثر و روند تولید آن نوشته شده است. همچنین باید مشخصه‌های فرهنگی، فرم و نقوش هر منطقه‌ای در صنایع دستی همان منطقه قابل تشخیص باشد.
صنایع دستی، یا كاربردی یا تزئینی است. صنایع دستی كاربردی، باید استحكام داشته و به صورت بهداشتی تهیه شده باشد و چون این بخش از صنایع دستی در زندگی روزمره مردم كاربرد دارد، بنابراین نكته مهمی است. ویژگی‌های سنتی و بومی، اصالت، خلاقیت و نوآوری باید در صنایع دستی تزئینی پررنگ باشد. برخی صنایع دستی مثل زیورآلات، تزئینی و كاربردی هستند. دقت كنید تزئینات در این نوع صنایع دستی، كاربردی‌بودن آن را مخدوش نكند. برای مثال یك انگشتر به دست فشار نیاورد و آزاردهنده نباشد. همچنین ضایعات نداشته باشد. در واقع كاربردی‌بودن یك صنایع دستی نباید قربانی تزئینات شود و باید شاخصه‌های كاربردی آن استاندارد باشد. یك صنایع دستی خوب، مواد طبیعی دارد و فرآیند ساخت آن غیرصنعتی است. باید ابزار و تجهیزات در روند ساخت آن كمرنگ و مؤلفه‌های فرهنگی و ملی قابل مشاهده باشد.
هنگام خرید یك محصول صنایع دستی از فروشنده یا تولیدكننده بخواهید روند تولید محصول را توضیح دهد. همچنین نحوه نگهداری و چگونگی شست‌وشوی محصول را هم بپرسید. دقت كنید یك محصول حتماً بسته‌بندی داشته باشد. اگر تولیدكننده‌ای صنایع دستی را در كیسه پلاستیكی به شما داد، یك نكته منفی محسوب می‌شود بنابراین به او گوشزد كنید شایسته نیست یك هنر بومی را در كیسه‌ای كه سازگار با محیط زیست نیست به مشتری تحویل دهد.
هرچه مواد اولیه مرغوب‌تری در تولید صنایع دستی استفاده شده باشد، قیمت آن محصول گران‌تر است. این موضوع را می‌توان از كیفیت ساخت، تولید و موادی كه در آن استفاده شده است، متوجه شد. مثلاً برای خرید یك لیوان سفالی به قرارگرفتن دسته‌ی ساخته‌شده و جایگیری دست، سنگینی و سبكی و ایستایی آن دقت كنید.
برای اطمینان خاطر از اینكه در تولید یك محصول مثل لباس از رنگرزی طبیعی استفاده شده است، می‌توان یك دستمال خیس را روی آن كشید. اگر رنگ پس دهد، از رنگ طبیعی برای رنگرزی آن استفاده نشده است. همچنین رنگ‌های طبیعی در مقایسه با شیمیایی، پخته و خاموش هستند و به مرور زمان و تابش آفتاب، ثباتشان را از دست نمی‌دهند اما رنگ‌های شیمیایی به نسبت طبیعی، براق‌تر و پررنگ‌تر هستند.
همچنین برای اینكه متوجه شوید در یك لباس از الیاف طبیعی استفاده شده، می‌توانید یكی از تارهای بیرون‌زده از پارچه را به نحوی كه به محصول آسیب نرسید بكشید و آن را آتش بزنید. اگر تار بعد از سوختن مثل پلاستیك جمع شود، الیاف طبیعی نیست و اگر به شكل نرمی خاكستر شود دارای الیاف طبیعی است.
برای تشخیص مینای فلز اصل كه یكی از صنایع دستی‌های استان اصفهان است از مینای چینی، باید فندك را روی رنگ ظرف بگیرید. اگر رنگ جمع شود و بسوزد، آن اثر اصل نیست. چون مینای فلز با حرارت زیاد شكل می‌گیرد، مقاومت زیادی در مقابل آتش دارد. بد نیست بدانید به دلیل علاقه ناصرالدین شاه قاجار به این هنر، قلیان‌های دربار را با آن تزئین می‌كردند. مهم‌ترین بخش این هنر، كوره‌كاری است كه با حرارت در دمای 850 تا 950 درجه شكل می‌گیرد.
از طرفی با یك وسیله نوك‌تیز می‌توان سطح ظروف مینا را خراشید. اگر خط بیفتد، این ظرف اصل نیست. قطعاً فروشنده‌ای كه جنس اصل ندارد اجازه این كارها را به خریدار نمی‌دهد بنابراین همین واكنش بهترین تشخیص یك اثر اصل از تقلبی است!
میناكاری، هنری درباری محسوب می‌شده و با كیمیاگری مرتبط بوده است. یكی از دلایل ناشناخته‌بودن این هنر نیز همین موضوع است زیرا فقط درباریان از این هنر استفاده می‌كردند و مردم عادی اطلاعات چندانی از آن نداشته‌اند. حلقه قدرت و فره پادشاهی هخامنشیان نیز هنر میناكاری بوده كه در حال حاضر هنر مینای آن ریخته و تنها بدنه فلزی آن باقی مانده است. بسیاری از جواهراتی كه در موزه جواهرات نگهداری می‌شود با هنر میناكاری تزئین شده‌اند.
همه می‌دانیم كه سنگ فیروزه یكی از سوغاتی‌ها و صنایع دستی خطه خراسان است. در بیشتر مغازه‌های مشهد طیف رنگی سبز و آبی را می‌توان در سنگ‌های فیروزه دید اما فیروزه‌ای بهترین است كه رگه‌های كمتری داشته باشد. از طرفی هر چه رنگ سنگ فیروزه به این سه رنگی كه در عكس پایین می‌بینید، نزدیك‌تر باشد، قطعاً بهتر است و قیمت بالاتری دارد.
سنگ فیروزه خاصیت و حساسیت بالایی دارد بنابراین برای حفظ خاصیت و نمردن این سنگ باید آن را تا مدت سه ماه هر شب در ظرف آب گذاشت تا احیا شود زیرا سنگ فیروزه نیاز به احیا دارد و اگر چربی به آن بخورد به اصطلاح می‌میرد و خاصیتش را از دست می‌دهد.
با تنوع حصیری كه در ایران وجود دارد، تشخیص حصیر تولیدشده در داخل از حصیر چینی، تایلندی یا وارداتی دشوار است اما برای اطمینان خاطر از خرید حصیر تولید ایران باید سری به كارگاه‌های تولیدی این حوزه زد. برخی از هنرمندان ایرانی با گذراندن دوره‌های حصیربافی استادكاران چینی توانایی تولید حصیرهای متنوع كاربردی را به دست آورده‌اند. معمولاً برخی از كارگاه‌های تولید صنایع دستی از جمله حصیربافی در استان‌های مختلف و در ایام نوروز فعالیت می‌كنند، بهتر است برای خرید جنس اصل به این كارگاه‌ها مراجعه كنید و نحوه‌ی تولید آن را هم از نزدیك ببینید.
نقاشی پشت شیشه روی ظروف كاربردی هم در دماهای متفاوت حرارت می‌بینند. معمولاً ظروفی كه در حرارت بالا ساخته می‌شوند، ثبات رنگ بیشتری دارند. برای تشخیص نقاشی روی شیشه حرارت‌دیده از صرفاً نقاشی روی شیشه، می‌توان با یك وسیله‌ی نوك‌تیز سطح آن را خراشید. اگر روی نقاشی كارشده در سطح شیشه خط نیفتد، آن محصول ثبات رنگ بیشتری دارد و در دمای بیشتری ساخته شده است اما پخت این ظرف‌ها در حرارت بالا منجر به بیشترشدن قیمت آن هم می‌شود.
شاید تشخیص گلیم و جاجیم هم برای عموم مردم كار دشواری باشد. گلیم پودنما است یعنی پودها در آن دیده می‌شوند و چله‌ها مشخص نیستند اما در جاجیم چله‌ها نقش‌ساز هستند و با رنگ‌های متفاوت بافته می‌شوند. معمولاً جاجیم راه‌راه است. قالی هم كه پرزنما است، نه پود مشخص است نه تار بلكه گره دیده می‌شود. البته هنری هم به عنوان گلیم فرش داریم كه با تركیب هر دو (گلیم و فرش) ساخته شده است.
البته پویا محمودیان - معاون صنایع دستی كشور درباره نحوه تشخیص كالاهای قاچاق اعلام كرده: «تشخیص این موضوع بسته به ارزیابی گمرك است اما برای تقویت توانمندی ارزیابان گمرك تفاهم كرده‌ایم تا هر زمان كه احساس كردند كه به توان كارشناسان تخصصی ما احتیاج دارند به آنها كمك كنیم. به‌طور طبیعی وقتی راههای واردات رسمی كالاهای خارجی به كشور محدود شود تلاش برای قاچاق كالا صورت می‌گیرد كه برای این موضوع نیز تمهیداتی اندیشیده شده است. گشت‌های قاچاق كه از سال 95 راه‌اندازی شده است با جدیت بیشتری فعالیت خواهند كرد و از این پس در این گشت‌ها نیروهایی از اداره كل صنایع‌دستی نیز حضور خواهند داشت.»
