از یخدان تا یخچال

مجدی در این برنامه در مورد یخدان های قدیمی و تاریخ یخچال در معماری ایران صحبت كرد و گفت :

در قدیم یخدان را به عنوان صندوقچه استاده می كردند. اما یخچال از قدیم وجود داشت.

مجدی در ادامه افزود : به طور عامیانه به محلی برای جمع آوری و نگهداری یخ؛ یخچال می گفتند. البته امروزه این معنی با وجود یخچال های مدرن كمی تغییر كرده است. آنچه در اینجا مد نظر ماست همان مفهوم قدیمی آن است. دسترسی به یخ و همچنین آب خنك لازمه فصول گرم سال است و این نیاز در برخی اقلیم های آب و هوایی خیلی بیشتر به چشم می خورد مثل مناطق گرم و خشك و بخصوص كویری.

در برخی مناطق كوهستانی اشكال طبیعی ازین بخچال ها را در دل كوه و دره ها می توان دید كه این مبحث بیشتر مربوط به جغرافیا و زمین شناسی می باشد. آنجا اینجا قرار است در موردش صحبت كنیم یخچال های ساخته دست انسان هاست. كه این سازه را با نام های دیگری مانند یخدان های قدیمی و سردخانه قدیمی نیز می توان جستجو كرد. لازم هست بگوییم یخچال های جدید و امروزی از نسل همین یخچال ها و یخدان های قدیمی هستند.

مجدی در ادامه افزود : تهیه و نگهداری یخ در گذشته امری بسیار دشوار بوده است. البته لازمه بگیم ما از دوره ای صحبت می كنیم كه هنوز برق و یخچال های امروزی وجود نداشتند. یخچال های قدیمی مانند آب انبار ها یك بنای عمومی به حساب می آیند اما فراوانی آن در شهرها به اندازه آب انبار ها نبوده است. اگر هنوز با مفهوم آب انبار آشنایی ندارید و یا دوست دارید با ساختار و كاركرد آن بیشتر آشنا بشید مقاله آب انبار چیست معماریفا را مطالعه كنید.

خب پس در هر شهر یا منطقه ای كه نیاز بوده تعدادی محدودی از یخچال های قدیمی می ساختند. ساختار آن به گونه ای بوده كه می توانستند در همین بنا یخ بسازند و به مدت چندین ماه در آن ذخیره نگهدارند تا در فصول گرم سال از آن استفاده كنند. امكان ساخت این بنا همانند آب انبار ها و یا سایر بناهای عمومی به صورت وقف بوده تا در اختیار عموم قرار گیرد.

او در پایان به چند نمونه یخچال در ایران اشاره كرد و گفت :
یخدان مویدی در استان كرمان
این بنا واقع در محله كوچه موبدی است كه به جهت تولید و ذخیره سازی یخ برای مصرف در فصول گرم سال به كار گرفته می شده و مربوط به اواخر صفویه می باشد. آب این یخدان در گذشته از قناتی كه به همین نام وجود داشته تامین می شده است. متاسفانه امروزه ازین یخدان استفاده ای نمی شود ولی فقط به عنوان آثار تاریخی ارزشمند از آن یاد می شود.
یخچال تاریخی میبد
در استان تاریخی و زیبای یزد كه مهد بناهای كهن و بی نظیر است؛ یخچال های قدیمی و جذابی نیز وجود دارد. یكی از زیباترین و بزرگترین آنها در شهر میبد می باشد كه تقریبا در فاصله 50 كیلومتری شمال شهر یزد و مربوط به دوره صفویه است. این یخچال نیز همانند اكثر یخچال ها در مسیر قنات و در نزدیكی آب انباری قرار دارد. با توجه به اقلیم این منطقه حضور چنین بنایی و سایر بناهایی با كاربری مرتبط با آب دارای اهمیت بسیاری بوده و نشان دهنده ی تمدن بی نظیر و والای مردم این خطه در گذشته می باشد.