روزنگار هنری

در چنین روزی استاد پرویز منصوری موسیقی دان را در سال1390 از دست دادیم. همچنین در سال 1360 استاد نصرالله زرین‌پنجه، را از دست دادیم.


نیم قرن آموزش و تالیف

نمی توان از تاریخچه موسیقی كلاسیك در ایران، سخن گفت و نام پرویز منصوری را فراموش كرد. دانشجویان جوان موسیقی كه او را شاید هرگز از نزدیك ندیده و یا مصاحبه ای هم از او نخوانده اند و حتی عكسی هم از او ندیده اند، با نام و تالیفات ارزشمند او آشنا هستند و آنها كه سالخورده تر و كاركشته ترند، اهمیت تالیفات او را اعم از نوشته و یا ترجمه به خوبی می دانند. به ویژه بعضی از متون پایه كه با نظر دقیق و معلمانه پرویز منصوری نوشته شده و به چاپ های متعدد رسیده، چنان اهمیتی دارند كه دیگر سالهای سال است به عنوان مراجعی عالی و معتبر، مطالعه می شوند. ورود او به موسیقی با نواهای ایرانی بود و نزد موسی نی داوود (برادر مرتضی نی داوود استاد مشهور تار) مدت كوتاهی درس ویولون گرفت. ولی از آنجا كه می خواست موسیقی را «سیستماتیك» بیاموزد و موسی خان، موسیقی را بر روش سنتی (شفاهی و سینه به سینه) می آموخت، در جست وجوی معلم دیگری برآمد و روبیك گریگوریان را پیدا كرد كه از خبره ترین ویولونیست ها و تحصیلكرده در كنسرواتوار پاریس بود. زندگی پربار و پركار پرویز منصوری درمدت بیست سال اقامت در ایران (1367-1347) در تدریس و تالیف گذشت. اما فعالیت های دیگر او برای دوستداران آثارش ناشناخته مانده است و نظر به فقدان بسیاری اسناد و مدارك، كسی بهتر از خود او نمی تواند شرح آنها را بنویسد.

وی تجربه هایی در آهنگسازی داشته و قطعاتی را نوشته و اجرا كرده است ولی هیچگاه خود را آهنگساز ندانسته است. همچنین از برنامه نویسان جدی و حرفه ای برای هنرستان های موسیقی و ادارات فعال در امر هنر و موسیقی به شمار می آمده ولی از جزئیات دقیق تر فعالیت های او نیز بیش از اشاره هایی كوتاه نمی دانیم.

نصرالله زرین پنجه در سال 1285 در تهران متولد شد. در 14 سالگی پس از تحصیلات ابتدایی، تاری خرید و نزد ربیع خان برادر درویش خان به آموختن موسیقی پرداخت. پس از یك سال به دسته موزیك ژاندارمری وارد شد و در سال 1301 به دسته موزیك بالالایكا رفت و به نواختن سازهای بادی در آن اركستر مشغول شد. سپس به نزد حسین هنگ آفرین رفت و یك دوره ردیف آوازی را با تار نواخت و مدتی به عنوان خلیفه كلاس شاگردان را درس می داد.

در سال 1308 جز نفرات اركستر نظامی بود كه به دریافت گواهینامه عضویت نایل شد. در سال 1310 كه دسته جات موزیك منحل شد، نزد استادان: مرتضی نی داوود، یحیی زرپنجه، علی اكبر شهنازی و موسی معروفی رفت و به تكمی ل اطلاعات خود پرداخت.

وی در یادداشت های خود درباره موسی معروفی می نویسد: «موسی معروفی بدون مضایقه تمام ردیف های ایرانی را كه به خط بین المللی نوشته بودند به بنده مرحمت كرده و خودشان مرا در كار كردن مراقبت می فرمودند؛ به طوری كه اگر بنده امروز چیزی می دانم از همت و مرحمت دو استاد محترم، آقایان هنگ آفرین و معروفی، می باشد. چون كرنشگر نبوده و نیستم و عادت به خودنمایی نداشته و ندارم و به مهمانی های متداول در ایران كه مایه شهرت است نرفته و نمی روم، به طبع چنانكه باید شهرتی نیافته ام و قلباً از این بابت خرسندم.»

در سال 1313 به دلیل اتفاقات ناگواری كه برای خانواده اش پیش آمد نوازندگی را كنار گذاشت و در وزارت دارایی مشغول به كار شد. در سال 1320 پس از بازگشت وزیری به هنرستان عالی موسیقی، پس از هفت سال كار موسیقی را از سر گرفت و به كلاس حسین سنجری رفت. در سال 1322 بنا به دعوت روح الله خالقی عضو انجمن ملی موسیقی و نوازنده اركستر این انجمن شد. وی در مورد بازگشت دوباره خود به عرصه موسیقی می نویسد: «افتخاری كه در تمام عمرم نصیبم شده است وقتی بود كه استاد ارجمند جناب آقای وزیری اجازه فرمودند در جلساتی كه مشغول تمرین هستند حاضر شوم و مستمع و گاهی یادداشت كننده آهنگ هایی كه می ساختند باشم.»

زرین پنجه در این سال به همكاران موسیقی رادیو پیوست و بیش از 50 قطعه ساخت اما نامش در فهرست حقوق بگیران درج نشده و به صورت آزاد و افتخاری كار می كرده است. در سال 1324 ش به هندوستان سفر كرد و آثار خود را با صدای بنان به روی صفحات گرامافون به ضبط رساند كه از آثارش در این دوره آهنگ «بی وفا» است.

زرین پنجه با آن كه آهنگ ساز باذوقی بود، با تواضع و فروتنی در یادداشت هایش می نویسد: «من خود را آهنگ ساز نمی دانم زیرا آهنگ ساز باید دارای معلومات بیشتری باشد ولی چون فعلا در این مملكت بین استاد و شاگرد فرقی نیست، چند قطعه پیش درآمد و رنگ و تصنیف تهیه كرده ام كه بعضی ها بدانند اگر معنی آهنگسازی این است من هم بی بهره نیستم.»

نصرالله زرین پنجه سالها در هنرستان موسیقی به تدریس پرداخت. شیوه كار او بیشتر متاثر از موسی معروفی بود اما آموختن آن شیوه با آنچه از دیگر اساتید فرا گرفته بود، شیوه خاصی در نوازندگی برای او به همراه داشت. وی در مورد هنرستان موسیقی گفته است: «چنانچه هنرستان موسیقی ملی با این صمیمیت و پشتكاری كه در این مدت كوتاه كار كرده است برقرار و از گزند حوادث مصون بماند و دولت هم از آن حمایت نماید، تنها موسسه ای است كه می تواند و صلاحیت دارد كه به موسیقی ایران سر و صورتی بدهد. من معتقدم آقای خالقی با پی ریزی و تشكیل این موسسه بزرگترین خدمت را به موسیقی كشور نموده است و برای اینكه عرایضم ثابت شود و راجع به این هنرستان جنبه تملق نداشته و ایمان قلبی من است، یادآور می شوم كه دو فرزند من هم اكنون در این هنرستان مشغول به تحصیل می باشند و پیشرفت قابل توجهی كرده اند.» (مربوط به تاریخ 1331/2/20)