آواز دهل شنیدن از دیر خوش است...

ساز كوبه ای دوار و از نوع دوطرفه است كه با یك چوب بزرگ به نام “چوگان” Chogan و یك چوب كوچك به نام “تركه” Tarkeh نواخته می شود. گاهی به جای استفاده از چوگان و تركه، آن را با دست می نوازند. به ویژه اگر اجرا در مكان سربسته باشد. دهل غالباً در كنار دو ساز سرنا و كرنا مورد استفاده قرار می گیرد. گونه ای از دهل های بزرگ تر در مناطق مركزی ایران مانند یزد، اردكان و نایین ویژه آیین های سوگواری وجود دارند كه بدون همراهی هیچ ساز ملودیك، مورد استفاده قرار می گیرند.

دهل در مناطق مختلف ایران دارای اندازه های متفاوتی است. بزرگ ترین نمونه های آن را در مناطق كویری یزد، نایین و كاشان می توان یافت كه منحصراً در آیین مذهبی عاشورا مورد استفاده قرار می گیرند و برای مردمان آن منطقه مقدس اند. دهل های رایج در كردستان اندازه ای متوسط دارند و نمونه دهل بختیاری كوچك تر از آن است. در برخی مناطق مانند سیستان هم، كاسه دهل در مقایسه با سایر نقاط ایران عمق زیادی دارد.

صدای زندگی براستی زیباست و آوای گوش نواز آن از هر كجا كه برخیزد شور حیات می آفریند . زندگی در دامان طبیعت به مردمانی كه با آن خو گرفته اند می آموزد كه آوای آن را با سازهایی زیباتر از آنچه هست بنوازد. ساز و دهل سازی است محلی كه در دستان هنرمند این دیار نوایی دلنشین و پرشور می آفریند كه هر رهگذری را تحت تاثیر و به سوی خود می خواند. استفاده از این ساز بویژه در مراسم شادی بسیار مرسوم بوده و شور و نشاطی كه در شنونده ایجاد می كند بی نظیر است . همصدایی این ساز با حركات موزون و زیبای مردم شاد این دیار كه به “چوپی” معروف است لذت شنیدن آنرا بیشتر می كند.

در پس پرده موسیقی‌ محلی و بومی خاطرات تلخ و شیرینی نهفته‌ است كه یادآور لحظات شیرین كودكی، نوجوانی، جوانی یا حتی بزرگسالی و كهن‌سالی است. موسیقی‌ محلی هر یك از استان‌های كشور عزیزمان ایران در قلب، روح و جسم هر فردی چه ایرانی و غیر ایرانی نفوذ می‌كند و این خود، معنای معجزه و نفوذ آن در روح و جان ما است. موسیقی‌های بومی و محلی استان‌های ایران هر كدام به تنهایی شنیدنی و جذاب هستند. این موسیقی‌ها قدمت بسیاری دارند و برای هر ایرانی دارای اهمیت بالایی هستند. نوازندگان سرنا و دهل هنگام اجرا غالبا در دایره ای رقصندگان و حضار حركت می كنند و گاه در كنار و خارج از دایره رقصندگان و حضار حركت می كنند و گاه در كنار و خارج از دایره رقصندگان می ایستند و به اجرای موسیقی می پردازند . دهل سیستانی را همیشه ایستاده در حركت می نوازند و هیچ ساز دیگری جز سرنا ، دهل را درنواختن همراهی نمی كند.
ساز دهل ، استوانه ای نسبتا بلند و بزرگ چوبی و گاه فلزی است كه بر دو سر آن پوست كشیده اند. پوست را در هر طرف ابتدا دور طوقه ای فلزی یا چوبی می كشند و بعد با طناب به شكل خاصی به بدنه ی دهل متصل می كنند. دهل با تسمه ای نسبتا بلند از شانه ی چپ نوازنده آویزان می شود. طرف راست دهل با چوبی قوس دار (چوب یا مضراب ساز دهل) به صدا در می آید و طرف چپ با دو چوب كوچك (نلوك) كه به انگشت های دست چپ بسته می شوند نواخته می شود.