گفتگو با دكتر بهمن زینلی در برنامه سرزمین من
زینلی در این برنامه در مورد واقعه مهاجرت صغری صحبت كرد و گفت :
انقلاب مشروطه ایران به عنوان جنبشی آزادیخواهانه، محصول تحولات فكری و نیز اقدامات عملی افراد و گروههای آزادی طلب و اصلاحگر در قرن نوزدهم بود. جنبش فكری مشروطه، ریشه در تغییر و تحولات جهانی و مقتضیات زمانی چون رشد آگاهی، نشر و ترجمه كتب غربی، تأسیس مدارس جدید، چاپ روزنامه و... داشت؛ اما اقدام عملی این جنبش، محصول حركت و اقدام مردم و روحانیون در وقایعی چون مهاجرت صغری و مهاجرت كبری بود. این دو رویداد كه در اعتراض به وضعیت سیاسی و اقتصادی و در راستای اصلاح ساختار قدرت مركزی صورت گرفت با تلاش مردم و روحانیون به ثمر نشست و نقش مهمی در امضای فرمان مشروطیت داشت كه در این نوشته كوتاه به شرح چگونگی این دو حركت سیاسی پرداخته میشود:
مهاجرت صغری
مهاجرت صغری، ریشه در حادثه حول مسیو نوز بلژیكی و بركناری وی از سمتش داشت. این حادثه كه از اهانت به روحانیون آغاز شد؛ به باور برخی از اندیشمندان كلید حركت نهضت مشروطه می باشد. نوز فردی بلژیكی بود كه برای اصلاح گمرك ایران آمده بود. وی با استفاده از مقام خود چنان بر اوضاع مسلط شده بود كه به دستور كسی توجه نداشت و عامل اجرای مقاصد روسها بود و چون حضور روحانیت در نهضت مشروطه غلبه داشت و روسها مخالف آن بودند، نوز بلژیكی را لباس روحانیت پوشاندند و از او در حال مسخره ای عكس گرفتند.1
انتشار عكسهای مربوط به نوز و اهانت به علما، موجب نارضایتی مردم شده و خشم عمومی آنان را برانگیخت. از این رو، مردم در حركتی اعتراضی خواستار عزل و بركناری نوز شدند كه هرچند در نهایت نیز این امر محقق میگردد، اما حاكم تهران علاالدوله، به دلیل ارتباط با نوز، كینه این ماجرا را به دل میگیرد.
بعد از این رویداد، طی اتفاقاتی، بهای قند تحت تأثیر تحولات سیاسی و اقتصادی، افزایش مییابد. در آن روزها قند از روسیه به ایران می‌آمد و این گرانی به واسطهی جنگ بین روسیه و ژاپن در سال 1905 اتفاق میافتد كه در جریان آن صادرات قند و شكر به ایران كاهش یافته و قیمت قند در بازار بالا میرود.2 علاء‌الدوله با دستاویز قرار دادن این موضوع، فرصت را غنیمت شمرده و تصمیم گرفت با تهدید و تنبیه كردن چند تن از بازرگانان بازار، انتقامش از ماجرای نوز را تلافی و جبران نماید.
انتشار خبر تنبیه ناعادلانه تجار و بازرگان در میان مردم، خشم آنها را برانگیخته و باعث میشود مردم و روحانیون مبارز در مسجد شاه تجمع كرده تا جبران توهین وارد شده به تجار را از صدراعظم بخواهند. اما این تجمع با تبانی برخی از افراد از جمله امام جمعه شهر، به هم ریخته و مردم متفرق میشوند. از این رو در نهایت علما و در رأس آنها طباطبایی و بهبهانی، تصمیم میگیرند جهت اعاده حقوق خود و مردم، برای چندی تهران را ترك كرده و به حضرت عبدالعظیم بروند.
زینلی در ادامه در مورد تأثیر جریان روشنفكری بر وقایع مشروطه صحبت كرد و گفت : شیطنت های سیاسی استعمارگران هم در این جریان بی تأثیر نبود و به ویژه انگلستان در روند مشروطه در ایران چالش های زیادی را ایجاد كرد كه خود مشكل ساز شد.
