در فضای مجازی فرهنگ قصد داریم تا داستان های انقلاب را به شما علاقه مندان معرفی كنیم.
لحظه‌های انقلاب / محمود گلابدره‌ای
نشر معارف / چاپ یازدهم 1394 (چاپ اول 1358 انتشارات سروش) / 456 صفحه
كتاب محمود گلابدره‌ای (1318-1391) از معدود كتاب‌هایی است به قلم كسی كه هم نویسنده‌ی حرفه‌ای بوده و هم شخصاً در تظاهرات‌ها و جنب‌وجوش انقلاب مشاركت داشته است. گلابدره‌ای كه هر روز برای شركت در تظاهرات از كرج به تهران می‌آمده و شب ماجراهای آن روز و احساسات خود را درباره‌ی آن‌ها می‌نوشته است، تصویری همدلانه از آنچه روی می‌داده ارائه می‌كند، اما تصویری كه در عین حال واقع‌گرایانه هم هست، و شباهتی ندارد به تصویرهای آلوده به كلیشه‌های ایدئولوژیك غلیظ كه در سال‌های بعد باب شد. این توصیف گلابدره‌ای را از تكیه‌ای در شب تاسوعا كه مردم در آن اجتماع كرده‌اند از صص 69-70 كتاب بخوانید:
همه از سیاست كشور، از نفت، از دامداری، از كشاورزی، از طرز حكومت، از مجلس، از وكیل، از انتخابات، از شاه، از دزدی‌هایش، از خواهرش، از كاخ، از این‌جا، از آن‌جا، از همه‌جا و از همه‌كس و همه‌چیز می‌گویند، جز از حسین و صحرای كربلا و تاسوعا و سینه زدن و زنجیر زدن و علم و كتل و بیرق و پنجه و دسته و عزاداری و روضه‌خوانی و گریه‌وزاری كردن.
چه شده؟ آیا زمین واژگون شده؟ آیا دنیا كن‌فیكون شده؟ آیا زلزله آمده؟ آیا مردم یكباره همگی عوض شده‌اند؟ این‌ها كجا بودند؟ پیش‌تر چه حرف‌هایی می‌زدند؟ چه بحث‌هایی می‌كردند؟ آیا این‌ها همان خلق محروم مظلوم خاموش خفته بودند كه حالا بیدار شده‌اند؟ آیا براستی بیدار شده‌اند؟ …
حیرت از آنچه روی می‌دهد در كلمه به كلمه‌ی این نوشته موج می‌زند.
ماموریت در ایران: خاطرات ویلیام سالیوان / مترجم: محمود مشرقی
سازمان انتشارات هفته / چاپ اول 1360
(ترجمه‌ی دیگری هم از این كتاب توسط «مركز اسناد انقلاب اسلامی» منتشر شده است.)
خاطرات آخرین سفیر آمریكا در ایران در روزهای ناروشنی كه معلوم نبود آینده‌ی كشور چه خواهد شد، قطعاً برای علاقه‌مند به تاریخ جالب است. سالیوان می‌كوشد آنچه را در خیابان‌ها روی می‌دهد گزارش كند و در عین حال ارتباطات خودش را با دربار و مسئولان عالی‌رتبه‌ی كشور شرح دهد. چیزی كه در گفته‌های او آشكار است دستپاچگی حكومت است. شاه و عمالش عملاً خونسردی خود را از دست داده‌اند و نمی‌توانند آنچه را روی می‌دهد درك كنند. تكه‌ای از كتاب درباره‌ی دیدار سالیوان با شاه در روز 14 آبان (روز آتش‌سوزی‌های گسترده در تهران):
…. شاه سپس زبان به شكوه و شكایت از رادیو بی‌بی‌سی و اخبار و گزارش‌های این رادیو درباره‌ی اوضاع ایران گشود و گفت كه این رادیو در برابر حكومت او جبهه گرفته و به تبلیغ نظرات و انتقادات مخالفان برخاسته است. …. در تمام آن روز شایعاتی در شهر منتشر شده بود كه آتش‌سوزی امروز تهران كار عوامل ساواك بوده و ساواك برای وادار ساختن شاه به شدت عمل و استقرار دولت نظامی دست به این كار زده است. من این شایعات را كه به گوش من هم رسیده بود برای شاه بازگو كردم و پرسیدم در این مورد چه فكر می‌كند، شاه با قیافه خسته‌ای به من نگاه كرد. شانه‌هایش را بالا انداخت و گفت: «كسی چه می‌داند؟ این روزها من هر چیزی را باور می‌كنم!» (ص 127)
انقلاب تصورناپذیر در ایران / چارلز كرزمن / مترجم: محمد ملاعباسی
انتشارات ترجمان علوم انسانی / 1397 / 448 صفحه
تصورناپذیری انقلاب ایران، این‌كه این انقلاب همه را حیرت‌زده و غافلگیر كرد، احساسی كه در صحبت‌های شهدوست و حیرت گلابدره‌ای دیده می‌شود، موضوع اصلی كتاب چارلز كرزمن است. این كتاب زمانی منتشر شده كه از انقلاب ایران بیست‌وپنج سال می‌گذشت. نام انگلیسی كتاب (از انتشارات دانشگاه هاروراد) هستin Iran The Unthinkable Revolution ، یعنی انقلابی كه كسی فكرش را هم نمی‌كرد، یا تصورش را هم نمی‌كرد. كرزمن در پیشگفتار كتابش (ص 17) موضوع كتاب را این گونه تعریف می‌كند:
این كتاب تجربه‌ی سردرگمی را كه در فرایند انقلاب ایران بسیار همه‌گیر بود مطالعه می‌كند. این تحلیل از نظر زمانی تا 22 بهمن 1357 ، یعنی روزی كه رژیم شاه سقوط كرد را بررسی می‌كند. … اگر تحلیل من درست باشد، آنگاه باید گفت كه اعتراضات توده‌ای حقیقتاً پیش‌بینی‌ناپذیرند، نه تنها وقتی در حال رخ دادن هستند بلكه حتی وقتی برمی‌گردیم و آن‌ها را می‌نگریم. پیش پای این پدیدارها، درهای از سردرگمی گسترده می‌شود كه هر تلاشی برای پیش‌بینی را در خود فرو می‌برد، بدون این‌كه نتیجه‌ای به بار آید.
كتاب در چند فصل انواع تبیین‌های رایج از انقلاب 57 ، اعم از تبیین‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و نهادی و نظامی را بررسی كرده و مشكلات هریك را باز نموده است.
مردم در سیاست ایران / یرواند آبراهامیان / مترجم بهرنگ رجبی
چشمه / 1394 / صص 83 تا 123
تصویر انقلاب‌ها با حضور انبوه مردم در خیابان‌ها در ذهن همه شكل گرفته است. واقعیت این است كه انقلاب در پشت درهای بسته، در خانه‌ها و ادارات، در كاخ‌ها و پادگان‌ها هم شكل می‌پذیرد، اما جلوه‌ی بیرونی آن توده‌هایی هستند كه خیابان‌ها را به تصرف خود در می‌آورند و نظم زندگی روزمره را به هم می‌ریزند. رفتار این مردم را چگونه می‌توان تبیین كرد؟ یرواند آبراهامیان كه به تفصیل درباره‌ی تاریخ ایران نوشته است، در این كتاب مقاله‌ای دارد با عنوان «نقش جمعیت‌های مردمی در انقلاب ایران» كه در آن به موضوع خاص نقش مردم در انقلاب 57 و رفتار توده‌های پرشمار در خیابان‌ها می‌پردازد. نتیجه‌گیری آبراهامیان چنین است:
در كل با در نظر گرفتن همه‌ی جوانب، در انقلاب ایران، تمایل جمیعت به رفتار‌های مسالمت‌آمیز و آرام بود. هر از گاه بسته به شرایط به خشونت هم میدان می‌داد اما هدفش نه انسان‌ها بلكه ساختمان‌ها و امكنه‌ای خاص بود. در روند سیزده‌ماهه‌ی این انقلاب فقط چهار حادثه ثبت شده كه در آن‌ها مخالفان آگاهانه و عامدانه دست به خون‌ریزی زدند. (ص 119)
