نگاهی به زندگی و كارنامه ادبی سیمین بهبهانی نیمای غزل معاصر

سیمین خلیلی كه بعدها به نام سیمین بهبهانی شهرت پیدا كرد در تاریخ 28 تیر 1306 در محله همت‌آباد تهران به دنیا آمد. خانواده او اهل ادب و فرهنگ بودند. پدرش عباس خلیلی نیز شاعر بود و هردو زبان فارسی و عربی شعر می‌سرود. او كه رمان‌ نویس هم بود بیش از 1000 بیت از 1100 بیت از اشعار شاهنامه فردوسی را به عربی برگردانده بود. مادر او فخرعظمی ارغون دختر مرتضی قلی ارغون (مكرم السلطان خلعتبری) بود. فخرعظمی ارغون زنی فاضل و باسواد بود كه فارسی و عربی و فقه و اصول را در مكتبخانه تحصیل كرده بود و با شعر و ادب آشنایی كامل داشت و همچنین زبان فرانسه را هم نزد یك معلم سوییسی آموخته بود. عباس خلیلی دو هفته پس از ازدواج، به دلیل مخالفت با رضاشاه به مدت دو سال به كرمانشاه تبعید شد. پس از بازگشت خلیلی، همسر جوانش كه زندگی سیاسی و پرشور او را تاب نمی‌آورد به خانه پدری بازگشت د و پس از مدتی كشمكش از او جدا شد.

سیمین بهبهانی دوره دبستان را در مدرسه ناموس و دوره دبیرستان را در مدرسه حسنات گذراند. از همان ایام كودكی مادرش كه خود دستی در شعر و شاعری داشت، سیمین را به شاعر شدن تشویق نمود. در چهارده‌سالگی نخستین شعر سیمین در مجله «نوبهار» منتشر شد. در سال 1324 به تحصیل در آموزشگاه مامایی پرداخت و در سال دوم به خاطر اختلاف با اولیای آموزشگاه از آنجا اخراج شد.
سیمین بهبهانی پس از گذراندن تحصیلات ابتدایی و متوسطه برای ادامه تحصیل در سال 1337 وارد دانشكده حقوق شد، با وجود اینكه در رشته ادبیات نیز پذیرفته شده بود.

سیمین بهبهانی و تدریس
با وجود تحصیل در رشته حقوق سیمین بهبهانی سال‌های زیادی از زدگی‌اش را به معلمی گذراند. او در آموزش و پرورش دبیر بود و حدود سی سال یعنی از سال 1330 تا سال 1360 به تدریس مشغول بود. با این وجود به سرودن شعر نیز اشتغال داشت و در 1348 به عضویت شورای شعر و موسیقی در آمد. سیمین بهبهانی، هوشنگ ابتهاج، نادر نادرپور، یدالله رویایی، بیژن جلالی و فریدون مشیری نیز از اعضای دیگر این شورا بودند. او همچنین در سال 1357 به عضویت كانون نویسندگان ایران درآمد.
كارنامه ادبی سیمین بهبهانی
اولین كتاب شعر او، به همراه برگزیده‌ای از نثر داستانی او با نام «سه تار شكسته» در اسفند 1329 به چاپ رسید. او خودش در این باره گفته: «اولین روزی كه شروع كردم به شعر گفتن، اولین بیت این بوده كه: "ای توده گرسنه و نالان چه می‌كنی/ ای ملت فقیر و پریشان چه می‌كنی؟" این را در 14 سالگی گفتم. حالا شعر اگر آن استحكام اولیه را نداشته، نقص فنی هم نداشته؛ ولی اولین شعر من كه یادم هست نوجوانی بودم، قاعدتاً باید متوجه مسائل عاشقانه یا این كه لطیف‌تر باشد؛ ولی می‌بینید كه با این شروع كردم.» سپس مجموعه اشعار «جای پا» در سال 1335 و «چلچراغ» در سال 1336 از او منتشر شد. سیمین بهبهانی چهارمین دفتر شعرش را با نام «مرمر» در سال 1342 به دست چاپ سپرد. مجموعه اشعار دیگر سیمین با نام‌های رستاخیز در سال 1352، خطی ز سرعت و آتش در سال 1360، دشت ارژن در سال 1362، گزیده اشعار در سال 1367، درباره هنر و ادبیات در سال 1368، آن مرد، مرد همراهم در سال 1369 كاغذین جامه در سال 1371، كولی و نامه و عشق در سال 1373، عاشق تر از همیشه بخوان در سال 1373، یك دریچه آزادی در سال 1374 با قلب خود چه خریدم در سال 1375، مجموعه اشعار در سال 1382 و یكی مثلاً اینكه در سال 1384 منتشر شده است.
سیمین بهبهانی و موسیقی ایران
ترانه‌های سیمین بهبهانی با صدای خوانندگان مشهوری از جمله همایون شجریان به گوش مخاطبان آشناست، او همچنین ترجمه فارسی كتاب «شاعران امروز فرانسه» نوشته پیر دوبوادفر را در سال 1373 در كارنامه خود دارد. سیمین بهبهانی در سال 1390 زندگی نامه خود را در كتابی تحت عنوان «با مادرم همراه» منتشر كرده است.

جایگاه سیمین بهبهانی در شعر معاصر
سیمین بهبهانی از موثرترین و پیشروترین شاعران در غزل معاصر است. او شاعری را از ابتدای جوانی با سرودن غزلها و چهارپاره هایی كه فرمی كلاسیك و حال و هوایی رمانتیك داشتند اغاز كرد. اشعار او در ابتدا مضامینی عاشقانه داشتند و سرشار از احساس‌های عریان زنانه و دغدغه‌های انسان دوستانه بودند. با گذشت زمان و از حدود دهه سی به بعد با رواج نوگرایی در شعر معاصر، رگه هایی از زبان و تخیل خلاقانه و شاعرانه در غزل های او راه یافت كه نقطه عطف این تغییرات مجموعه شعر «مرمر» بود كه بعدتر با مجموعه شعر «غزل رستاخیز» به اوج خود رسید و هنر او را در تلفیق روح تغزلی با نگرش دغدغه‌مند اجتماعی به خوبی نشان داد.

كار سیمین در حوزه غزل درست هم‌تراز كار نیما در عرصه شعر نو است. نیما با بدعت‌گری در اوزان عروضی به آشنایی‌زدایی از كل شعر پارسی رسید و سیمین با بدعت‌گری در اوزان غزل به آشنایی‌زدایی از غزل رسید. كار سیمین بهبهانی، مهم، تنها از این روست كه این آشنایی‌زدایی نه از سر تفنن كه به ضرورت مضامین و مفاهیم تازه‌ای صورت بسته كه سیمین از هستی و حیات امروزی برگرفته و پیام هنر خود كرده است، مفاهیم و مضامینی كه بدون آشنایی‌زدایی از قالب غزل، یا در آن قالب خوش نمی‌نشستند و یا اگر در آن قالب نشانده می‌شدند غباری از مضامین سنتی كه با غزل اخت‌ترند، بر آن‌ها می‌نشست، وی با افزودن بیش از چهل و یك وزن كم‌سابقه یا به كلی بی‌سابقه بر اوزان غزل، این قالب كهنه را هویتی نو بخشیده آن را پذیرای پیام‌های نو و معانی امروزی كرده است.
او در این باره چنین گفته: «برای من زندگی همیشه تجربه است، تجربه‌ای پشت تجربه دیگر. شعر من هم بر پایه تجربه و آزمایش است. از غزل ساده شروع كردم به دو بیتی‌های نیمائی رسیدم. از چهارپاره‌های نیمائی باز به غزل پخته‌تری دست یافتم. قانع شدم به آن و به غزل هائی با وزن‌های تازه‌تر دست یافتم.»

سیدعلی صالحی شاعر معاصر در باره سیمین بهبهانی چنین گفته است: «آیا می‌توان در گفت‌گویی كوتاه، خصوصیات شعری شاعری بزرگ آن هم مثل بهبهانی را هم به یاد آورد هم به كلام كشاند و هم راضی بود از ادای دینی كه وظیفه ماست!؟ آیا حق داریم با كلی‌گویی‌های مشابه و مكرر چیزی گوییم كه چراغ راهی باشد … !؟ پیشنهاد رسمی من این است كه دربارهٔ طرح پرسش‌ها در اكثر زمینه‌ها تجدید نظر شود. هزاران بار خوانده و شنیده‌ایم كه بهبهانی بزرگ كنشگری فرهنگی و اجتماعی بود. عمر خود را بر سر آزادی بیان گذاشت، و ایشان چندین وزن ابتكاری به جهان اوزان شعر فارسی افزودند، و ایشان را نیمای غزل معاصر می‌نامند و … این كلیات و … بعد!؟ همه اینها بوده این زن كم‌نظیر، وگرنه به نامی ماندگار در كارنامه خدمات یك تمدن تبدیل نمی‌شد.»
زندگی شخصی و خانوادگی سیمین بهبهانی
سیمین بهبهانی در سال 1325 با حسن بهبهانی ازدواج كرد و از آن پس به نام خانوادگی همسر خود مشهور شد. ثمره ازدواج آن‌ها، دو پسر با نام‌های علی و حسین، و یك دختر به نام امید است. ابوالحسن تهامی نژاد دوبلور مشهور ایرانی، همسر دختر اوست. زتدگی مشترك سیمین بهبهانی و همسرش در سال 1349 پایان یافت و او در همان سال با منوچهر كوشیار كه دوست دوران دانشجویی او بود ازدواج كرد.

مرگ سیمین بهبهانی
سیمین بهبهانی در 15 مرداد ماه 1393 به كما رفت و در بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان بستری شد و در نهایت صبح سه شنبه 28 مرداد ماه 1393 به خاطر ایست قلبی و تنفسی درگذشت. پیكر او با حضور مردم ، شعرا و هنرمندان از مقابل تالار وحدت تشییع شد و در بهشت زهرا در مقبره خانوادگی و كنار پدرش به خاك سپرده شد. در مراسم تشییع سیمین، شهرام ناظری غزل «دوباره می‌سازمت وطن» و همایون شجریان غزل «رفت آن سوار كولی» سیمین بهبهانی را اجرا كردند.
آثار سیمین بهبهانی
سه تار شكسته (1330/1951)
جای پا (1335/1954)
چلچراغ (1336/1955)
مرمر (1341/1961)
رستاخیز (1352/1971)
خطی ز سرعت و از آتش (1360/1980)
دشت ارژن (1362/1983)
گزینه اشعار (1367)
درباره هنر و ادبیات (1368)
آن مرد، مرد همراهم (1369)
كاغذین جامه (1371/1992)
كولی و نامه و عشق (1373)
عاشق تر از همیشه بخوان (1373)
شاعران امروز فرانسه (1373) [ترجمه فارسی از اثر پیر دوبوادفر ، چاپ دوم :1382]
با قلب خود چه خریدم؟ (1375/1996)
یك دریچه آزادی (1374/1995)
مجموعه اشعار (2003)
یكی مثلا این كه(2005)
جوایز و افتخارات سیمین بهبهانی
سال 1378 اهدای مدال كارل فون اوسی یتسكی از طرف سازمان جهانی حقوق بشر در برلین
1378 جایزه لیلیان هیلمن / داشیل هامت را سازمان دیدبان حقوق بشر به وی اعطا كرد.
سال 2008 نخستین دوره جایزه بیتا برگزار و جایزه به سیمین بهبهانی اهدا شد.
1387 جایزه سیمون دوبوار برای آزادی زنان
سال 1392 جایزه یانوش پانونیوش از سوی انجمن قلم مجارستان، در شهر پچ كشور مجارستان با حضور سیمین به وی اهدا شد.
چند شعر مشهور از سیمین بهبهانی
دوباره می‌سازمت وطن!

اگرچه با خشت جان خویش

ستون به سقف تو می‌زنم

اگرچه با استخوان خویش