سیدعلی كاشفی خوانساری به مناسبت روز جهانی كتاب كودك در نوشتاری به وضعیت ادبیات كودك ایران در سال گذشته پرداخت است.
این نویسنده و منتقد ادبیات كودك و نوجوان به مناسبت روز جهانی كتاب كودك در بخش نخست یادداشت ارسالی خود نوشته است: «دوم آوریل (سیزده فروردین) به نام روز جهانی كتاب كودك نامگذاری شده و هر ساله به این مناسبت برنامه‌های گوناگونی در كشورهای مختلف برپا می‌شود. به این مناسبت در این یادداشت مروری بر مهمترین تحولات ادبیات كودك در ایران در سالی كه گذشت خواهیم داشت.
تحولات دولتی
كتاب كودك ایران در سال 1400 شاهد دو اتفاق تاثیر گذار بود: تغییر مدیرعامل كانون و انتصاب اعضای هیئت نظارت. در آخرین روزهای فعالیت دولت قبل، پس از چند ماه بلاتكلیفی مدیرعامل جدید كانون منصوب شد. گرچه مشكلات و نارسایی‌های كانون ریشه‌دار، قدیمی و زیرساختی است با این حال كمتر كسی در مجموع مدیریت گروه مدیران قبلی كانون را موفق ارزیابی می‌كرد. در دوره جدید گرچه نشانه‌های امیدبخشی مشاهده شده، هنوز شاهد تحولات و اصلاحات چشمگیری نبوده‌ایم و ضعف‌های مهم عملكرد كانون همچون خالی بودن كتابخانه‌ها از كتاب‌های جدید سایر ناشران و مجلات كودك، برپایی جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های كتاب و مطبوعات كودك، همكاری با انجمن‌ها و نهادهای مدنی، توجه جدی به پژوهش و مطالعات بنیادین، كاهش تصدی‌گری و تعامل با جامعه نشر همچنان پابرجاست.
در اسفندماه اعضای جدید هیات نظارت بر كتاب كودك احكام خود را از رئیس جمهور دریافت كردند. مطابق مصوبات قانونی این هیئت متولی سیاستگذاری، هدایت، حمایت و نظارت بر كتاب كودك در سطح ملی است. با وجود اختلافات سیاسی فراوان میان دولت‌های مختلف بیشتر این دولت‌ها در كم‌توجهی به این مصوبه قانونی و تشكیل ندادن این هیئت عملكرد مشتركی داشته‌اند. در دولت قبل گرچه افرادی در سال 1392 به عنوان اعضای این هیئت منصوب شدند اما در دوره هشت‌ساله عملاً هیچ خروجی و نتیجه‌ای از این هیئت مشاهده نشد. تركیب اعضای جدید این هیئت همگی افراد شناخته‌شده و مرتبط با كتاب كودك هستند اما عجیب است در حوزه‌ای كه بیشترین فعالان آنان را زنان تشكیل می‌دهند چرا هیچ خانمی برای عضویت در این جمع انتخاب نشده است.
انجمن‌ها
مهمترین خبر ادبیات كودك در این حوزه تشكیل انجمن صنفی نویسندگان كودك و نوجوان بود. انتقادات فراوانی در خصوص مقدمات تشكیل این انجمن مطرح بود و موسسان آن بدون مشاركت نویسندگان انتخاب شدند. مجمع عمومی انجمن هم با مشاركت تعدادی كمی از نویسندگان حرفه‌ای كتاب كودك برپا شد و هیئت مدیره انتخابی هم عملاً همان هیئت مدیره انجمن فرهنگی نویسندگان و كودك بود؛ انجمنی كه جامعیت و عملكرد آن مورد انتقادهایی بوده است. به جز انتخاب هیئت مدیره فعالیت دیگری از این انجمن در سال 1400 گزارش نشد.
انجمن‌های قدیمی‌تر مرتبط با كتاب كودك در این سال با توجه به تحولات ناشی از كرونا و قرنطینه به دو دسته مجزا قابل تقسیم‌اند. نهادی مثل شورای كتاب كودك به خوبی خود را با تحولات تطبیق داد و فعالیت‌های گسترده و متنوعی داشت. انجمن نویسندگان كودك و نوجوان تقریباً تعطیل بود و به چند برنامه مجازی و چند بیانیه اكتفا كرد. انجمن ناشران كودك چند نشست مجازی برپا كرد اما از همایش‌ها و همچنین جشنواره كتاب برتر آن نشانه‌ای مشاهده نشد.
ناشران
شرایط دوساله ناشی از كرونا سبب تغییرات جدی در جایگاه ناشران كتاب كودك شد. برخی ناشران بزرگ به ویژه ناشران دولتی با كند كردن و توقف فعالیت‌های خود با نزولی محسوس در میان ناشران كودك مواجه شدند كه اصلاح آن نیازمند چند سال فعالیت جدی بعدی خواهد بود. از آن سو برخی ناشران با تبدیل این تهدید به فرصت و تطبیق خود با شرایط جدید فعالیت‌های خود را گسترش دادند و روزآمد كردند و شاهد پیشرفت سریع خود در بازار كتاب كودك بودند. در مجموع این دو رویكرد سبب شد تولید و فروش كتاب كودك در این دو سال با كاهش یا افزایش چشمگیری مواجه نشود.
اتفاق مهم این حوزه بالارفتن چشمگیر سهم بلاگرهای كتاب در اقتصاد نشر كتاب كودك بود. بسیاری ناشران و كتابفروشان از این ظرفیت استفاده مناسبی كردند. برپایی دوره‌های آموزشی برای بلاگرهای كتاب كودك و تشكیل باشگاه بلاگرها از اتفاقات مثبت این حوزه بود.
بین‌الملل
پس از وقفه تقریباً كامل اتفاقات بین‌المللی در سال قبل، در سال 1400 شاهد برنامه‌هایی مرتبط با كتاب كودك در عرصه بین‌المللی بودیم و برخی نمایشگاه‌های بین‌المللی كتاب به شكل مجازی و یا حتی حضوری برپا شدند. تعدادی از ناشران ایرانی در برخی نمایشگاه‌ها به ویژه نمایشگاه‌های كشورهای منطقه حضور یافتند.
چند برنامه مجازی با حضور سخنرانان خارجی از سوی نهادهای كتاب‌های كودك در ایران و همچنین همزمان با نمایشگاه مجازی كتاب تهران برپا شد. برنامه‌های فهرست لاك‌پشت پرنده هم با پیام‌های برگزیدگان خارجی همراه بود كه اتفاق خوبی است.
مهمترین اتفاق این عرصه برگزیده شدن انتشارات فاطمی (كتاب‌های طوطی) به عنوان ناشر برگزیده نمایشگاه بین‌المللی بولونیا بود. این خبر بزرگ و مهم چندان مورد استقبال رسانه‌ها قرار نگرفت و نشست و برنامه‌ای به مناسبت آن و برای تحلیل چگونگی آن برپا نشد.
اتفاق قابل ذكر دیگر پذیرش آثار به زبان فارسی در مسابقه جهانی قصه‌گویی بود كه برای نخستین‌بار به شكل مجازی برپا می‌شد. در این مسابقه یكی از داوران مرحله نهایی و چند قصه‌گوی برگزیده و تقدیری ایرانی بودند.
درگذشتگان
در سال 1400 شمسی چند نویسنده و چندین فعال ادبیات كودك از میان ما پر كشیدند. برجسته‌ترین این افراد محمدسرور رجایی و رودابه كمالی بودند.
رودابه كمالی نویسنده و مروج كتاب كودك بود كه فعالیت خود را از نوجوانی در مجله سروش نوجوان آغاز و چند كتاب برای كودكان منتشر كرد. او از مروجان فعال كتاب كودك بود و با نهادهایی چون لاك‌پشت پرنده همكاری داشت و به كار نشر نیز می‌پرداخت.
محمدسرور رجایی شاعر و نویسنده افغانستانی مقیم ایران بود كه علاوه بر نویسندگی در انتشار مجلات كودكان، نهادسازی و برپایی رویدادهای ادبیات كودك فعالیت‌های ارزشمندی داشت.
از دیگر چهره‌های این حوزه می‌توان به سیدمحمد كامرانی، بنیانگذار مجلات سلام بچه‌ها و پوپك، احمد خواجه‌نصیرطوسی، نویسنده و سرویراستار، آتش جعفرنژاد، مرضیه صادق، منیره مهریزی مقدم، حسین زاهدی نامقی، آزاد خوشنودی، پروین زاهدی، علی صفوی شاملو، الهه خیرآیادی، مه‌لقا ملاح، گهرنازبانو پشوتنی، مهین علوی، محبوبه نورصالحی، نعیمه زائرچی، سیده مهوش خاتمی و جعفر خوارزمی سردبیر پاكستانی مجله ایرانی زمزم اشاره كرد.
تعدادی از چهره‌های مشهور در گذشته در سال 1400 در كنار فعالیت‌های اصلی خود در حوزه‌های دیگر آثار ارزشمندی در زمینه كتاب كودك و نوجوان هم از خود به یادگار گذاشتند كه از میان ایشان می‌توانیم به استاد محمدرضا حكیمی، فرشته طائرپور، سعید تشكری، ایرج پزشكزاد و جهانگیر خسروشاهی اشاره كرد.»
