كتاب رادیو فرهنگ،پژوهشی است درباره ی نخستین رسانه ی«گرم» (رادیو )ایران كه زیرنظرو ویرایش علمی مسعودعابدین نژادوبا همكاری جمعی ازنویسندگان و پژوهشگران انجام شده است دراین نوشتارهرروزفصلی ازكتاب« رادیو فرهنگ» رادربخش«درقلمرو فرهنگ»می نگاریم.
نویسنده : نجمه حاج رجبعلی
طرح مساله
تاریخ تحول تكنولوژی های ارتباطی نشان داده است وقتی رسانه جدیدی اختراع می شود عده ای فكر می كنند كه رسانه های قدیمی از بین می روند، اما واقعیت موجود نشان می دهد كه هنوز هم از رسانه های قدیمی به اشكال مختلف استفاده می شود . چون هر رسانه ای دارای ویژگیهای منحصر به فرد خود است كه رسانه دیگر آن ویژگی را ندارد . در حال حاضر رقابت بیشتر رسانه های مختلف برای جذب مخاطب بیشر است چرا كه افزایش منابع فرستنده به رقابت رسانه ها منجر می شود ؛ رقابتی كه در جهت جذب مخاطبان هر چه بیشتر است؛ مخاطبانی كه امروزه با ویژگی هایی چون متنوع بودن، فعال بودن و گزینشی عمل كردن نسبت به گذشته مشخص می شوند. یك ملاك مهم در ارزیابی موفقیت هر رسانه ای ، بررسی تعداد و میزان استفاده مخاطبان از آن رسانه است و انگیزه یا تغییری كه در رفتار مخاطب بوجود می آورد و این زمانی حاصل می شود كه یك رسانه دارای ویژگی های متمایز و متفاوت نسبت به سایر رسانه ها باشد . در حال حاضر ایستگاه های رادیویی بسیاری در ایران فعالیت می كنند . بدون شك بعضی از این مراكز نسبت به بعضی دیگر از تعداد مخاطبان كمتر یا بیشتری برخواردارند. دلایل این موضوع می تواند بسیاری از موارد كمی و كیفی را شامل شود. در این پژوهش ، رسانه رادیو و جذب مخاطب بررسی می شود.
یكی از عوامل موثر بر افت مخاطبان رادیو موضوع كیفیت برنامه های رادیوست كه دچار روزمرگی ، تكرار و كلیشه شده است.
ضرورت و اهمیت تحقیق:
با توجه به اهمیتی كه رسانه ها در زندگی افراد دارند هر گونه پژوهشی كه بتواند جایگاه رادیو را در زندگی مردم پررنگ سازد، دارای اهمیت است. ضرورت و اهمیت هر تحقیقی از دو جنبه نظری و كاربردی می تواند مطرح باشد. این تحقیق در درجه اول سعی دارد ، دانش نظری موضوع و جنبه های جدید جذب مخاطب را در رسانه رادیو شناسایی كند.در درجه دوم این تحقیق اصول و مولفه هایی را مشخص می كند كه چنانچه در برنامه سازی رادیو به كار برده شود؛ می تواند باعث افزایش جذب مخاطب ، تاثیرگذاری بیشتر ، و دستیابی به اهداف و سیاست های ایستگاه رادیوی مورد نظر شود.
هدف اصلی تحقیق
بررسی عوامل موثر بر جذب مخاطب در رادیو و شناخت ابعاد و مولفه های آن است.
رادیو: در كنار مجموعه گسترده رسانه ها تلویزیون ، صنعت چاپ، خبرگزاری ها ، شبكه های اینترنتی و ماهواره ای رادیو یكی از اصلی ترین وسایل ارتباط جمعی است. ما نمی توانیم پیام های آن را ببینیم. این پیام ها تنها شامل صدا و سكوتند و از همین واقعیت منحصر به فرد رادیو است كه دیگر كیفیت های متمایز آن – از جمله ماهیت زبان آن طنزهایش و راههایی كه مخاطبانشان از آن استفاده می كنند- حاصل می شود. برای دستیابی به دیدی شفاف تر نسبت به رادیو و ویژگی های آن ، می توان آن را با وسایل دیگر برقراری ارتباط مقایسه كرد. ( كرایسل ، 1381، ص 1)
تحقیقات پیشین
برای پیشینه تحقیق، به منظور دستیابی به مطالعات انجام شده در زمینه جذب مخاطب به دانشگاه ها و مراكز تحقیقاتی مراجعه شد و طی مطالعاتی كه انجام شد در زمینه جذب مخاطب در رادیو تحقیقات مختصری انجام شده است.
اهمیت ارتباطات جمعی
ارتباط به هر شكلی كه برقرار شود حداقل سه عنصر را در خود دارد. فرستنده ( منبع)، پیام، گیرنده(مخاطب) .هر سه عنصر ویژگی هایی دارد كه اگر مورد توجه قرار نگیرد به عنوان موانع ارتباطی از اثر بخشی آن می كاهد به نحوی كه در بسیاری موارد اثر بخشی یك پیام به صفر می رسد. وسایل ارتباطی متنوعی در این عصر موجود است كه یكی از قدیمی ترین آنها رادیو ست. این وسایل ارتباطی، ارتباط غیر مستقیم بین گروه های وسیع انسانی ایجاد می كنند كه آن را «ارتباط توده ای» یا جمعی می نامند. این نوع ارتباط بین هزاران و میلیون ها نفر افراد ناآشنایی كه در شهرها و كشورهای گوناگون به صورت گروه های انبوه زندگی می كنند ، پدید می آید. البته باید درنظر داشت ارتباطاتی كه از طریق رادیو و مخصوصاً تلویزیون در جوامع توده وار برقرار میشوند ، از یك جهت جنبه مستقیم دارند. زیرا بیان گوینده رادیو ، فوری و مستقیم به گوش شنوندگان می رسد و بینندگان تلویزیون نیز با دیدن افراد بر روی صفحه گیرنده خود مانند مورد ارتباط مستقیم ، پیام دهنده را تماشا می كنند و سخنانش را می شنوند. اما نباید فراموش كرد كه بر خلاف ارتباط مستقیم به معنای اخص آن كه رودررو و متقابل است ، ارتباط مستقیم رادیویی یا تلویزیونی ، ارتباطی است یك طرفه كه در جریان آن گوینده و شنونده یا نمایش دهنده و بیننده یكدیگر را نمی شناسند و نمی توانند نسبت به بیان و گفتار هم عكس العمل مستقیم نشان دهند( معتمد نژاد ، 1375، صص 51-48)
دكتر دادگران در كتاب « مبانی ارتباطات جمعی» ارتباطات را به 15 دسته تقسیم می كند و هر یك از آنها را از لحاظ محتوا و كاركرد بررسی می كند. ما در مطالعه ارتباطات ، با اتواع پیوند های اجتماعی در جامعه سرو كار داریم . در اینجا می كوشیم ضمن تقسیم بندی ارتباطات از لحاظ محتوا و كاركرد، به آنها اشاره كنیم.
- ارتباط خصوصی و بدون واسطه، ارتباطی است فوری و رودر رو كه طی آن ، پیام مستقیم میان پیام دهنده و پیام گیرنده ( یا دو گروه كوچك) رد و بدل می شود. ویژگی های این نوع ارتباط عبارتند از :
الف - فرصت جابجایی پیام گیرنده و پیام دهنده
ب- فرصت تصحیح یكدیگر
ج- ارتباط چهره به چهره و عمیق
د- قابل رویت بودن آثار پیام
- ارتباط جمعی یا عمومی : ارتباط جمعی یا عمومی ، تعبیر تازه ای است كه جامعه شناسان آمریكایی برای مفهوم mass media بكار برده اند. این واژه كه از ریشه لاتینی media (وسایل) و اصلاح انگلیسی mass یا توده تشكیل شده است، از نظر لغوی به معنای ابزارهایی است كه از طریق آنها می توان با جماعت كثیر یا توده ای از مردم به طور یكسان دسترسی پیدا كرد. امروزه این نوع وسایل عبارتند از : روزنامه ، رادیو ، تلویزیون، سینما ، اعلان ها درباره گزینش مفهوم mass media میان دانشمندان اختلاف نظر فراوانی وجود دارد. از اینرو برخی آن را « وسایل ارتباط جمعی» می نامند. در مجموع این مفاهیم علی رغم برخی تفاوت های ظاهری ، از نظر معنایی با یكدیگر شدیداً قرابت و نزدیكی دارند.
بدیهی است در میان ابزارهای پخش پیام ، روزنامه ، رادیو و تلویزیون دارای نكات مشترك فراوانی هستند: پیام های آنها به طور متناوب پخش می شود ؛ مطلب آنها را خبرنگاران تهیه می كنند و جاهای خاصی برای مطالب خبری و تحلیل آنها وجود دارد.
بدون تردید ، میان رادیو ، تلویزیون و مطبوعات ، همبستگی انكارناپذیری وجود دارد كه آنها را از سینما یا اعلان ها و ... متمایز می سازد از اینرو ، بهتر آن است كه مجموعه این پدیده را تحت عنوان نوعی از مطبوعات یا همان گونه كه گفته شد، وسایل ارتباط جمعی به كار برد؛ آكادمی فرانسه نیز مجوز كاربرد چنین معنای تازه ای را با تكیه بر جمع شگفت انگیز این دو كلمه mass media صادر كرده است.
بنابراین ، در تعریف ارتباط جمعی می توان گفت ، ارتباط جمعی یا عمومی ، انتقال اطلاعات با وسایلی ( نظیر روزنامه ، كتاب ، امواج رادیو ، تلویزیون و غیره ) برای گروه غیر محدودی از مردم با سرعت زیاد انجام می گیرد . ویژگی های این نوع ارتباط عبارتند از :
الف- پیام گیران ناآشنا ، پراكنده
ب- بازگشت پیام یا بازخورد با تاخیر
ج- سرعت عمل زیاد
د- تكثیر پیام
ه- ارتباط سطحی و ناپایدار
در این میان می توان به ارتباط نوشتاری ، ارتباط غیر نوشتاری ، ارتباط كلامی ، ( تلفن – تلگراف) ارتباط غیركلامی ( عكس – تصویر) ارتباط انسانی ( نامه) ارتباط ابزاری، ارتباط زمانی ، ارتباط غیر زمانی ، ارتباط سازمانی، ارتباط غیر سازمانی ، ارتباط نمادین وبالاخره ارتباط فراملی وملی كه در تعریف ارتباط ملی می توان گفت:
ارتباطی ملی است كه پیام ها ، اطلاعات و مفاهیم ، از طریق وسایل ارتباط جمعی ( نظیر رادیو ، تلویزیون ومطبوعات) در چارچوب جغرافیایی یك كشور منتشر می شود كه با این تعریف باید ضابطه خود را نه بر ماهیت فرستنده قرار دهیم ، نه مجرای ارتباطی و نه خصوصیات حواس مورد توجه با این خصوصیت یعنی جماعت مخاطب است كه اصطلاح وسایل ارتباطی جمعی را می توان توجیه كرد. این اصطلاح آن نوع ارتباطی را مشخص میكندكه هدف آن تماس با یك مخاطب معین یا یك گروه كوچك نیست ، بلكه با جمع سرو كار دارد.
فهرست منابع و ماخذ
1- برخوردار، ایرج (1381) . اصول تهیه برنامه های رادیویی ، تهران: تحقیق و توسعه صدا.
2- خجسته ، حسن(1384) . تاملاتی جامعه شناسی درباره رادیو ، تهران : تحقیق و توسعه صدا
3- خجسته ، حسن(1380). درآمدی بر جامعه شناسی رادیو ، تهران : تحقیق و توسعه صدا
4- سورین، ورنرجوزف؛ تانكارد، جیمز دبلیو( 1381). تظریه های ارتباطات . ( علیرضا دهقان ، مترجم) . تهران : دانشگاه تهران .(نشر اثر اصلی 1992)
5- كرایسل، آندرو(1381)درك رادیو ، ( معصومه عصام ، مترجم ) تهران : تحقیق وتوسعه صدا ( نشر اثر اصلی 1996)
6- مك كوایل ، دنیس(1380) مخاطب شناسی . ( مهدی منتظر قائم، مترجم) . تهران : مركز مطالعات و تحقیقات رسانه ها ( نشر اثر اصلی 1997)
