كتاب رادیو فرهنگ،پژوهشی است درباره ی نخستین رسانه ی«گرم» (رادیو )درایران كه زیرنظرو ویرایش علمی مسعودعابدین نژادوبا همكاری جمعی ازنویسندگان و پژوهشگران انجام شده است دراین نوشتارهرروزفصلی ازكتاب« رادیو فرهنگ» رادربخش«درقلمرو فرهنگ»می نگاریم
نویسنده : حمید رضا نجفی
چكیده:
امروزه بحران جزء جدایی ناپذیر زندگی افراد جامعه به حساب می آید.دیگر نمی توان مانند گذشته ،بحران را غیر مترقبه و غیر قابل برنامه ریزی دانست.حتی در بسیاری از موارد بحران را نه تنها تهدیدی برای سازمان به شمار نمی آورند بلكه آنرا فرصتی برای شناخت نقاط ضعف سازمان می دانند تا به این طریق آنها را مورد توجه قرار داده و سازمان به بازسازی خود بپردازد.آماده سازی اعضای جامعه برای رویارویی با بحرانهای گوناگون و برخورداری آنان از آموزش های لازم پیش ، در طول و پس از بحران نقش و حضور رسانه ها را در این كارزار پر رنگ تر می كند.از آنجایی كه رادیو به دلیل برخورداری از ویژگی های خاص،رسانه بحران نام گرفته و این جایگاه را در طول تاریخ حیات خود به اثبات رسانده است،لذا در این مقاله بر آنیم تا ضمن بررسی جنبه های مختلف بحران به بررسی نقش و جایگاه رادیو در مقابله با بحران پرداخته و به نمونه های تاریخی نیز اشاره كنیم.
كلید واژه: بحران-مدیریت بحران-كنترل بحران-رسانه-رادیو
مقدمه:
نقش پر رنگ رادیو در ارائه آموزش های لازم قبل از وقوع بحران و كنترل و مدیریت بحران و تلاش آن برای كاهش مشكلات و آلام مردم در دوران پسا بحران بر كسی پوشیده نیست.برخورداری رادیو از ویژگی های خاص همچون دسترسی آسان و سرعت انتقال پیام و تكلف كمتر در برنامه سازی و... باعث شده است تا از رادیو به عنوان رسانه بحران یاد شود.همیشه یكی از ابزار موجود در جعبه كمك های اولیه ،یك دستگاه گیرنده رادیویی به همراه باطری بوده است . كسانی كه در صحنه حوادث حضور دارند به كسب اطلاعات ضروری نیازمند هستند و باید از وضعیت و عمق حادثه مطلع باشند و این رادیوست كه آنان را در جریان جدیدترین وقایع قرار می دهد و مسیر حركت را برایشان روشن می سازد.در زمان وقوع جنگ ها ،سیل ها و زلزله ها و سایر حوادث سهمگین طبیعی كه ارتباط مردم با دنیای بیرون قطع می شود ،تنها رادیوست كه می تواند این ارتباط را حفظ كرده و مردم آسیب دیده را با دیگران پیوند دهد.
حال این سوال مطرح است كه رادیو ، در این دنیای پر هیاهوی رسانه ای كه هرروز شاهد حضور رسانه های مجازی و شبكه های اجتماعی هستیم،چگونه می توانداین جایگاه خود را حفظ كرده و ارتقا بخشد و همچنان رسانه مرجع در حوزه بحران شناخته شده و اعتبار خود را حفظ كند؟برای شناحت جایگاه واقعی رادیو در این حوزه ابتدا باید شناختی از بحران و مراحل و شرایط و اشكال آن به دست آوریم و سپس نقش رادیو را در مدیریت بحران مورد برسی قرار دهیم.
تعریف بحران
همانند بسیاری از حوزه های مطالعاتی،محققان و اندیشمندان، ارزش و اعتبار تعاریف گوناگون بحران را مورد بحث قرار داده اند.این مباحث، در تعیین ویژگی های بنیادی یك حوزه مطالعاتی و نمایان ساختن اجزای اصلی یك پدیده ،از اهمیت بسزایی برخوردارند. تعاریف در واقع،عناصر مهم هر نظریه محسوب می شوند.به عنوان مثال، یكی از مباحثی كه در حوزه مطالعات بحران وجود دارد به سطح خسارتی مربوط می شود كه برای توصیف یك رویداد به عنوان بحران، ضروری است.یك كولاك شدید ممكن است برای یك جامعه مخرب به حساب آید اماممكن است زمانی بحران محسوب شود كه تهدید كننده امنیت عمومی و اموال مردم باشد.طوفان ها ممكن است مخرب باشند، اما زمانی بحران به حساب می آیند كه سبب بروز خسارت مالی شوند.در راستای تدوین نظریه بحران،ابتدا باید این اطمینان حاصل گردد كه رویداد مورد بررسی با تعریف بحران تطابق دارد.(Sellnow,2013:4)
بحران عبارت است از وضعیتی كه نظم سیستم اصلی یا قسمت هایی از آن رامختل نموده و پایداری آن را به هم می زند) تاجیك،62:1384).بحران وضعیتی است كه تغییرهای ناگهانی در یك یا چند قسمت از عوامل متغیرسیستم به وجود می آورد شدت وضعیت بحران ها بستگی به عوامل تشدید كننده یاعناصر كاهش دهنده بحران و تكنیك های موجود برای مدیریت و بالاخره مهار آن دارد(یزدان پناه،51:1381).
دایرة المعارف conkبحران را اینگونه تعریف می كند:بحران،تغییر ناگهانی یا یك لحظه مهم در سلسله ای از رویدادها و عملیات هاست.(خجسته ،1393 : 116).
مراحل وقوع بحران
در بسیاری از آثار آكادمیك نگارش یافته پیرامون بحران ،مراحل شكل گیری بحران را به سه مرحله تقسیم كرده اند كه عبارتند از:
1-مرحله پیش از بحران:در این مرحله كسانی كه احتمالاَ در معرض بحران قرار خواهند گرفت باید اطلاعات لازم در خصوص چگونگی برخورد با بحران و كاهش آثار آنرا دریافت كنند.در این مرحله ایجاد آمادگی و دریافت اخطارهای لازم مهم ترین فعالیت تاثیر گذار محسوب می شود.
2-مرحله وقوع بحران:كه دشوارترین مرحله برای مقابله به شمار می آید و در این مرحله شاهد وقوع سریع ترین تغییرات در روال عادی زندگی هستیم.امداد و نجات در این مرحله نقش اساسی ایفا می كند.
3-مرحله پس از بحران:در این مرحله باید تلاش شود تا به عادی سازی روال زندگی بپردازیم و بازسازی را در راس فعالیت ها قرار دهیم.
اشكال بحران
با توجه به شدت و ماهیت و میزان اثر گذاری ،اصطلاحات مختلفی چون،حادثه،خطر،بلایا،مصایب و بحران به كار گرفته می شود كه هر یك تعریف خاص خود را دارد.در مورد مسائل انسانی واژه بحران بكار می رود و فرهنگ لغت آكسفورد آنرا به عنوان «زمانی كه خطر،مشكل یا سختی های عمیق اتفاق می افتد و تصمیمات مهم یا سختی باید گرفته شود»تعریف كرده است.انواع بحران یا طبیعی است یا انسانی.بحران طبیعی مانند گردباد،طوفان،كولاك،خشكسالی و زلزله است و بحران های انسانی شامل آتش سوزی،جنگ،انفجار،حوادث رانندگی و آلودگی می شود.در یك تقسیم بندی كلی بحران های انسانی می توانند شامل بحران های اقتصادی،سیاسی،قانونی،تكنولوژی و محیط اجتماعی شوند.(منتظر قائم،1389: 200)
مدیریت بحران
در زمینة مدیریت بحران با توجه به تعاریف متفاوتی كه از آن ارائه شده، آنچه در میان بسیاری از اندیشمندان روی آن اجماع وجود دارد، وظیفه مدیریت بحران،كنترل بحران در زمان كوتاه با استفاده از بهترین اصول و روش ها و... است.در یك جمع بندی كلی، مدیریت بحران ناظر بر پنج مقولة؛ سازمان دهی،ارتباطات، تصمیم گیری ، شناخت عوامل بحران و طراحی استوار است.
- هر اندازه سازمان دهی نیروهای مقابله كننده با بحران بیشتر باشد، كنترل بحران سهل تر است.
- هر اندازه میزان ارتباطات بین ارگان های مقابله كننده با بحران بیشتر باشد مدیریت بحران كاراتر است.
- هر اندازه سرعت تصمیم گیری از سوی مدیریت بحران بیشتر باشد، سرعت كنترل بحران بیشتر است.
- هرمقدار عوامل بحران برای مدیران بحران آشناتر و شناخته شده تر باشند، كنترل بحران نیز سهل تر است (تاجیك،134:1384).
رسانه و كنترل بحران
الف:قبل از بحران
كاهش بحران :كاهش بحران از طریق آموزش عمومی و اطلاع رسانی به مخاطبان در مورد كاهش خطر بحران و همینطور افزایش آگاهی ایشان در مورد علل بحرانها محقق می شود.رسانه ها می توانند از موضوعات بحران در برنامه های خود برای كاهش بحران بهره گیرند.
پیشگیری از بحران:رسانه ها قدرت اثر گذاری برای تشویق فرهنگ پیشگیری از بحران را دارند .اما ایجاد فرهنگ پیشگیری آسان نیست.در حالی كه هزینه های پیشگیری در زمان حال برداخته می شود،منافع آن در آینده مشخص می گردد.رسانه ها می توانند نقش حمایتی را در این مرحله ایفا كنند.
آمادگی برای بحران:آمادگی برای بحران ،فرآیند گسترده ای از آگاهی دادن و آموزش عمومی در مورد نحوه مواجهه مردم با بحران است.در این مرحله،آگهی یا اعلام ،عنصر كلیدی بوده و پیام ها باید با حوادث سازگار باشد.
ب-هنگام بحران :
هشدار دادن برای بحران
در زمان هشدار باید:
- از واژه های استاندارد و مشابه استفاده شود.
-فرآیند آموزش پیش از هشدار انجام شده باشد.
-اصل تك صدایی برای جلوگیری از آشفتگی در جامعه رعایت شود.
گزارش بحران:زمان گزارش بحران،پرهیز از ایجاد هیجان و بر انگیختن احساسات ،درس گرفتن از تجارب قبلی و تعیین صحت و سقم گزارش ها از اهمیت برخوردار است.
ج- پس از بحران:
پس از وقوع بحران، رسانه ها می توانند نقش نظارتی داشته و از منابع برای تخفیف بحران استفاده نمایند. از سویی می توانند نیازها و خسارت ها را به درستی به مردم و دولت و سازمانهای مرتبط گزارش دهند.به علاوه ،رسانه ها قادرند دولت و بخش اقتصادی را در مشاركت در پیشگیری ،تخفیف و آمادگی برای بازسازی و طرح توسعه سیستماتیك تشویق كنند. ضمناَ باید توجه داشت راسانه ها خود در بحران آسیب می بینند ،رسانه ای موفق خواهد بود كه در بحران كمترین آسیب را متحمل شود و آن رسانه رادیوست. ( منتظر قائم، 1389: 210-208)
نقش رادیو در مدیریت بحران
رسانه ها تا هنگام وقوع بحران دارای نقش و كاركرد مشترك هستند.البته وزن و توانایی انجام این نقش یكسان نیست و در هر رسانه ظرفیت های ویژه ای وجود دارد،مثلاَ در مراحل قبل از بحران،تلویزیون با تكیه بر تصویر،قدرت آموزشی بسیار بالایی دارد.رادیو می تواند اطلاعات زیادی در باره بحران مورد نظر در اختیار مردم قرار بدهد،در حالی كه ممكن است تلویزیون تصاویر كافی برای اطلاع رسانی در باره این بحران را در اختیار نداشته باشد.غالباَ در مناطق آسیب دیده امكان استفاده از تلویزیون به ندرت وجود دارد. در این شرایط رادیو-بویژه رادیو های محلی-نقش بی بدیلی ایفا می كنند.برای مثال در واقعه قطع برق شهر لندن و واشنگتن طی چند سال اخیر،رادیو تنها رابط مردم با دنیای خارج بود زیرا به برق نیاز نداشت و از سویی ایستگاههای رادیو یی محلی به برق بسیار اندكی برای ارسال امواج رادیویی نیاز داشتند و با یك ژنراتور كوچك می توانست به فعالیت خود ادامه دهد.(خجسته،1393 : 129-127).
رسانه رادیو به دلیل خصوصیاتی همچون شنیداری بودن ،سهولت دسترسی ،كم هزینه بودن، سرعت در انتقال اخبار و پوشش گسترده ،بیشتر از سایر رسانه ها در زمان بحران مورد توجه قرار می گیرد.رادیو می تواند بیشتر از سایر رسانه ها حلقه اتصال وقایع و حوادث را با شنوندگان و مخاطبان خود برقرار كند و همچنین نسبت به رسانه های دیگر این ویژگی را دارد كه در شرایط گوناگون بتواند در لحظه پخش خبر كنار مخاطب خود باشد،زیرا رادیو هم ارزان است و هم به راحتی قابل حمل و نقل است. ( منتظر قائم، 1389: 211)
رادیو در مقایسه با سایر رسانه ها همچون تلویزیون و روزنامه از این مزیت برخوردار است كه نیازی به زیر ساخت های پیچیده و فرآیند دشوار خبر رسانی ندارد زیرا در جریان بحران ممكن است زیر ساخت های سایر رسانه ها از بین رفته باشد.بع عنوان مثال برای انتشار خبر در روزنامه نیازمند اعزام خبرنگار به محل واقعه،كسب خبر،پردازش،صفحه بندی مطالب ،چاپ و توزیع می باشد كه از بین رفتن هر یك از این شرایط بحرانی به معنای قطع ارتباط است.
رادیو در دوره های مختلف بحران نقش هایی ایفا می كند:
الف:پیش از بحران :
-آماده سازی عمومی در محیط برای مقابله با بحران
-تشخیص عوامل ایجاد بحران و شكل گیری آن
-اطلاع رسانی به مسئولان و دست اندر كاران در باره شكل گیری بحران
ب:حین بحران
-اطلاع رسانی هم به مسئولان برای اتخاذ تصمیمات بهتر و هم به مردم
-نقش میانجیگری در زمان بحران های سیاسی یا اجتماعی
ج:پس از بحران
-بررسی پیامد های بحران
-آگاه كردن افكار عمومی نسبت به پیامد های بحران ( منتظر قائم، 1389: 213-212)
تجربه های جهانی
رادیو در جنگ جهانی دوم:
در جنگ‌های كه در طول تاریخ صورت می‌گرفت، هر دو طرف درگیر سعی می‌كردند از یك جهت برای بالا بردن روحیه نظامیان و از جهت دیگر برای ضعیف روحیه دشمن، دست به یك اقدامات تبلیغی بزنند. در كتاب «هنر جنگ» كه پنج قرن پیش از میلاد، توسط نویسنده نظامی چین «سان تسو» نگاشته شده است، استفاده از روش‌های تبلیغاتی، به منظور شكست دشمن توصیه شد: «جنگ، مبتنی بر فریب و نیرنگ است، بنابراین باید از این عوامل، استفاده كامل نمود و بر دشمن غالب شد». به نظر وی در جنگ‌های شبانه، باید مشعل‌ها را برافروخت، و علائم مختلف را به كار برد، تا چشم و گوش دشمن از كار بیفتد و حیرت زده شود.
یكی از تفاوت‌های اساسی، تبلیغات در جنگ جهانی دوم با ادوار گذشته، وجود هماهنگی و هم‌سویی بین سیاست و تبلیغات بود كه میزان كارایی آن را به اندازه چشمگیری افزایش داده بود؛ و اینكه نه تنها در طول جنگ بین تسلیحات، با عملیات نظامی همراه شد بلكه در سیاست‌های كلی دولت‌ها نیز به خوبی جای گرفت. علاوه بر آن بخش مهمی از پشتیبانی عملیات نظامی را تشكیل داد و به عنوان یك عامل كمكی بسیار مؤثر در سیاست خارجی دولت‌ها به كار گرفته شد.
در طی این جنگ جهانی تبلیغات از چنان اهمیتی برخوردار گشت كه دو رقیب در به كار بردن آن برای رسیدن به اهداف خود، به رقابت با یكدیگر برخاستند و این تلاش، جنگ روانی و یا جنگ اعصاب نامیده شد. به این ترتیب، پس از این دوره، اهمیت جنگ روانی به اندازه جنگ مسلحانه و حتی در مواردی بیش از آن گردید، به طوری كه جنگ مسلحانه در خدمت جنگ روانی در آمد. با شروع جنگ جهانی دوم، متفقین محتوای تازه ای برای تبلیغات و عملیات روانی بر علیه آلمان به كار گرفتند. آنان میلیون‌ها اعلامیه تبلیغاتی را با هواپیماهای آمریكایی بر فراز جبهه های جنگ آلمانی‌ها فرو ریختند، گروه اول اعلامیه‌ها، حاكی از این نكته بود كه هدف متفقین مبارزه با مردم آلمان و نابودی آنان نیست، بلكه هدف نابودی «پروس گرایی (prussinism) است. در این اعلامیه‌ها به بعضی از آسیب‌های وارده به آلمان نیز كه مورد توجه آلمانی‌ها قرار نگرفته بود اشاره شده بود. گروه دوم اعلامیه‌ها بر تصمیم متفقین برای پایداری تا پایان جنگ اشاره داشت، و گروه سوم اعلامیه‌ها، سربازان آلمانی را تشویق می‌كرد كه یا اسلحه های خود را كنار گذارده، و تسلیم شوند و یا اسلحه‌ها را به طرف فرماندهان خود گرفته و یك دولت انقلابی در آلمان برپا كنند. این در حالی بود كه تبلیغات آلمان در طول جنگ جهانی اول به دلیل نبود نیروهای زبده و متخصص، تقریباً عقیم ماند و موفقیت چندانی به دنبال نداشت .
پس از آن كه در انتخابات سال 1933 نازی‌ها احزاب مخالف را پشت سر گذاشته و حكومت را در دست گرفتند، هیتلر یك هفته بعد از به قدرت رسیدن نازی‌ها، وزارت تبلیغات را تشكیل داد و گوبلز را مسئول نظارت بر تمام تبلیغات آلمان گذاشت . رادیو یكی از كشفیاتی بود كه گوبلز استفاده بسیاری از آن برد. نازی‌ها برای افزایش تعداد شنوندگان رادیو، ارزان‌ترین رادیو را وارد بازار كردند. هدف آنها این بود كه هر خانواده ای از این دستگاه كه «رادیو مردم» نامیده می‌شد، یكی را تهیه كرده در خانه از آن استفاده كند .
در طول جنگ جهانی، پیش از اجرای تهاجم طراحی شده هیتلر به انگلستان، یك ایستگاه رادیویی ناشناس به نام «ایستگاه پخش انگلیسی جدید» كه به نظر می‌رسید توسط اتباع بریتانیایی ناراضی اداره می‌شد، در طول روز برنامه های نیم ساعته پخش می‌كرد. برنامه این ایستگاه شامل اخبار جنگ بود. این رادیو كه در واقع از سوی آلمانی‌ها اداره می‌شد، با چنین پوششی می‌كوشید روحیه مردم انگلستان را در طول نبرد تضعیف كند (www.anthropology.ir)
در خصوص نقش رادیو در جنگ باید گفت رادیو از دو نقش مستقیم و حضور در كنار سایر رسانه ها و به عبارتی نقش پنهان برخوردار بود .رادیو علاوه بر ارائه اخبار و اطلاعات از جنگ كه همواره مورد توجه شنوندگانش بوده است ،موجب افزایش همبستگی های اجتماعی نیز می شود.شاید نقش اطلاع رسانی ،اولین و مهم ترین نقش رادیو در جنگ باشد.بنا بر این جنگ سبب شد تا رادیو به صورت رسانه بسیار سریع خبری ،وارد میدان شود.
نقش دیگر رادیو در دوران جنگ جهانی ،قدرت تبلیغاتی بر خاسته از واقعیت سازی مجازی آن است و این استفاده ای بود كه گوبلز از رادیو برای نفوذ در اذهان عمومی كرد.او كاری كرد كه اكثر مردم آلمان در مقابل شخص پیشوا احساس اطاعت و تسلیم شدن می كردند.
و اما كاركرد پنهان رادیو،در ایام جنگ جهانی دوم به خاطر فشار ناشی از جنگ ،فناوریهای تولید خبر پیشرفت كرد و از شكل ساده خواندن به صورت آمیزه ای از خواندن و خبر،گزارش خبرنگاران و گزارش تفسیری و آنچه امروز با آن آشنا هستیم درآمد و تهیه خبر نظم و ترتیب بهتری یافت.خبرنگاران و گزارشگران ورزیده بی بی سی با حضور در خط مقدم جبهه و استفاده از ضبط صوت و با تدوین ماهرانه ،گزارش های خبری واقعی و ملموس تری تهیه می كردند.برنامه خبری گزارش جنگ،كه با این شیوه تهیه و پخش می شد ،حدود ده تا پانزده میلیون شنونده داشت.این قدرتمندی بالفعل رادیو ،یعنی سرعت زیاد و ملموس بودن واقعیت ،در عمل به صورت جزء ثابت و مستحكم اخبار رادیویی باقی ماند.(خجسته،1392: 158-156)
تجربه هایی در ایران
رادیو جبهه:
از جمله دورانهایی كه به دلیل حاكمیت شرایط خاص ،یكی از بحرانی ترین دوره ها به شمار می آید ،دوران دفاع مقدس بود كه رادیو از نقش و جایگاه مهمی برخوردار بود و توانسته بود با پخش برنامه های خاص ، در مدیریت بحران ناشی از جنگ بخوبی حضور داشته باشد.رادیو جبهه در شرایط عادی روزانه سه ساعت برنامه داشت و در شرایط عملیاتی ،برنامه های آن از شبكه سراسری رله می شد همزمان با این امر نیروهای فعال و متعهد رادیو جبهه با سایر نیروهای رادیو دست به دست هم می دادند تا فضای رادیو یی كشور تماماَ حماسی گردد.
این رادیو از قالب های رایج برنامه سازی اعم از نمایش،گزارش،مصاحبه،سرود و موسیقی بهره می برد و ریتمی تند و لحنی حماسی متناسب با شرایط موجود بر فضای كل برنامه ها حاكم بود.(خزایی،1385:پیشگفتار)
برخی از اهداف رادیو جبهه عبارت بود از:
-اطلاع رسانی از جبهه ها برای عموم مردم
-اطلاع رسانی به رزمندگان از پشت جبهه و پشتیبانی مردمی از آنان
-تغذیه فكری،علمی و اخلاقی و سیاسی نیروها
-اطلاع رسانی در زمینه اجتماعی،حفاظتی و بهداشتی به نیروهای رزمنده.
-خنثی سازی برنامه های جنگ روانی دشمن
-هیجان سازی و آماده نگهداشتن نیروها در مقاطع ركود جبهه ها
-برقراری اتصال مدواوم دوسویه میان رزمندگان و خانواده های آنان....(خزایی،1385:پیشگفتار)
رادیو جبهه با حضوری شایسته توانست در دوران دفاع مقدس به خوبی نقش مدیریتی خود در فضای بحران را ایفا كرد.
ب:رادیو امید (زلزله بم)
در زمان وقوع زلزله رادیو نقش به سزایی در اطلاع رسانی ایفا می كند.در جریان زلزله بم ،رادیو اولین رسانه ای بود كه توانست كمك شایانی به زلزله زدگان كند.سه روز پس از وقوع زلزله مسئولین صدا و سیما توانستند با راه اندازی رادیو امید ،آخرین اخبار و اطلاعات را به گوش مردم این شهر برسانند.این اطلاعات كه به وضعیت جاری در شهر و وضع آسیب دیدگان و اطلاعات مربوط به كمك رسانی و اسكان آنها مربوط می شد،نقش مهمی در كاهش تلفات انسانی و خسارت های بعدی ناشی از زلزله ایفا كرد.
این رادیو در مدت هشت ماه فعالیت خود توانست در دو شیفت صبح و عصر ،هشت ساعت برنامه تولید و پخش كند.این رادیو در آن روزها ضمن دادن آرامش به بازماندگان ،اطلاعیه های ستاد بحران را پخش می كرد و آنها را در جریان پیشرفت امور و اوضاع جاری قرار می داد.در آن روزها تعداد هفت هزار گیرنده در اختیار مردم قرار داده شده بود تا بخوبی در جریان اطلاعات لازم قرار گیرند.(مجله رادیو32:ص70).
راهكارهای افزایش نقش رادیو در كنترل بحران
1-رادیو باید تلاش كند ارتباط میان مسئولان و مردم را در دوران بحران توسعه بخشد.
2-از سویی تعامل میان افراد درگیر در بحران را افزایش بخشد.
3-آموزش لازم به مخاطبان در خصوص شناخت بحران و وضعیت های آن در دوران پیش ، حین و پس از بحران
4-اطلاع رسانی به مخاطبان بر اساس نیاز های آنان در دوره های مختلف.
5-ایجاد آمادگی لازم در سازمانهای مسئول مواجهه با بحران.
6-آموزش شیوه های مقابله با بحران و بلایای طبیعی باید در دستور كار رادیو قرار گیرد.
7-آموزش رفتار و چگونگی برخورد با مشكلات پس از وقوع بحران باید در اولویت رادیو قرار گیرد.
8-در زمان بروز بحران،باید اطلاع رسانی كامل در خصوص وضعیت و درجه خطر و چگونگی مقابله با آن صورت گیرد.
9-پس از وقوع بحران اطلاع رسانی و آموزش برای كاهش آلام آسیب دیدگان ضروری است.
10-با توجه به اعتمادی كه مردم به رادیو های محلی دارند ،باید در زمان وقوع بحران به این رادیو ها توجه بیشتری شود زیرا مخاطبان این رادیو ها را در كنار خود و همراه با خود احساس می كنند.
منابع:
1- خجسته،حسن(1393)،مدیریت رسانه.تهران،انتشارات تیسا
2- خجسته،حسن(1392)رادیو چیست،تهران،دفتر مطالعات و برنامه ریزی رسانه ها
3- خزاعی،حامد،(1385) قرارگاه بی قرار تهران،دفتر پژوهش های رادیو
4- منتظر قائم،مهدی (1389) جایگاه رادیو در ارتباطات بحران..مجموعه مقالات اولین اجلاس جهانی رادیو تهران،.اداره كل پژوهش های رادیو
5- رادیو امید بم ،مجله رادیو شماره 32(1385) تهران،.اداره كل پژوهش های رادیو
6-تاجیك، محمدرضا(1384). مدیریت بحران ،چاپ دوم. تهران: فرهنگ گفتمان.
7-یزدان پناه، مهشید ) 1381. ( برنامه ریزی و مدیریت بحران، مجله تدبیر، شماره127
8-تبلیغات و جنگ؛ نگاهی به تبلیغات در جنگ جهانی دوم :سایت www.anthropology.ir
9- Sellnow, Seeger (2013), Theorizing crisis communication, UK, Wiley-Blackwell
