كتاب رادیو فرهنگ،پژوهشی است درباره ی نخستین رسانه ی«گرم» (رادیو )درایران كه زیرنظرو ویرایش علمی مسعودعابدین نژادوبا همكاری جمعی ازنویسندگان و پژوهشگران انجام شده است دراین نوشتارهرروزفصلی ازكتاب« رادیو فرهنگ» رادربخش«درقلمرو فرهنگ»می نگاریم
نویسنده : حمید رضا نجفی
مطالعه تاریخ ایستگاه های رادیویی ما را با گذشته رادیو و نحوه شكل گیری آن آشنا می كند .آغاز كار ایستگاه های رادیویی با داستان ها ی تلخ و شیرین زیادی همراه است و شاید برای بسیاری از پژوهشگران تصور پذیر نباشد كه این ایستگاه ها با چه مشكلاتی روبه رو بودند . در بررسی تاریخچه شكل گیری ایستگاه های رادیویی ، بررسی روند راه اندازی قدیمی ترین ایستگاه ها خیلی مهم است.
برخی بررسی ها نشان می دهد كه احتمالاَ رادیو wwj اولین ایستگاه رادیویی جهان است.روزنامه دیترویت نیوز این ایستگاه را در ساعت هشت و پانزده دقیقه شب دوازدهم آگوست سال 1920با استفاده از قدرت هشت باطری ماشین راه اندازی كرد كه در آن زمان به 8mk مشهور شد.از سال1920 تا 1924 برنامه های این رادیو در واقع اولین برنامه های خبری،اولین برنامه های موسیقی و اولین گزارش های ورزشی رادیویی بود كه پخش می شدند.نام تیلی سون اولین گزارشگر ورزشی این رادیو نیز در تاریخ رادیو به نام اولین مجری و گزارشگر ورزشی جهان درج شده است.
رقیب معروف این رادیو در ادعای كسب مقام اولین رادیوی جهان،ایستگاه WHA است .این رادیو ضمن این كه خود را قدیمی ترین ایستگاه رادیویی جهان می داند ،مدعی است كه پیشتاز ایجاد رادیوی آموزشی نیز هست و از سویی اولین شبكه FM در آمریكا را داراست.از دیگر ایستگاههای مدعی قدیمی ترین رادیو ایستگاه رادیویی KDKA است كه كار خود را از سال 1920در پنسیلوانیا آغاز كرد.اولین برنامه های مذهبی كلیسایی ،اولین مصاحبه با وزیر جنگ و اولین گزارش ورزشی آمریكا از این رادیو پخش شده است.
ایستگاه رادیویی KYW متعلق به شركت وستینگهاوس اولین بار در سال 1921 فعالیتش را با این هدف آغاز كرد كه با تبلیغ از طریق رادیو بتواند دستگاه های گیرنده رادیویی كریستالی خود را بیشتر بفروشد و در این كار نیز موفق بود. (عصام ، 1386: 5-2) ایستگاه رادیویی WCFL بیشتر به دلیل آن كه رادیوی مخصوص كارگران بود ، شهرت داشت.در سال 1926فدراسیون كارگران شیكاگو تصمیم گرفت كه برای احقاق حقوق و منافع كارگران ، رادیویی از آن خود داشته باشد.
ایستگاه رادیویی WEAF در تاریخ رادیو به دو دلیل عمده مشهور است :یكی این كه اولین ایستگاه رادیویی بودكه در قبال پخش آگهی های بازرگانی ،پول دریافت می كرد و دیگر این كه نقطه شروع كار شركت تلفن و تلگراف آمریكا برای راه اندازی شبكه رادیویی بود .(عصام،1386: 10-9)
و اما در كانادا ایستگاه CFCF قدیمی ترین ایستگاه رادیویی كاناداست.این ایستگاه پخش برنامه هایش را از سال 1919 آغاز كرد.این رادیو در سال 1923 مسابقه قایق رانی در یاچه سنت لوئیس را پخش كرد كه مورد استقبال شنوندگان واقع شد .دیگر ایستگاه مشهور كانادا CKAC است كه برنامه هایش را به زبان فرانسه پخش می كند.این ایستگاه رادیویی توانسته است اقشار مختلف مردم را با برنامه های متنوع و جذاب خانوادگی – اجتماعی به سوی خود جلب كند و همچنان پر شنونده ترین ایستگاه رادیویی در مونترال و كبك غربی باشد.(عصام،1386: 25)
در آمریكای جنوبی در كشور برزیل ایستگاه پخش برنامه های رادیویی با نام رادیو جامعه ریو دوژانیرو فعالیت خود را به كمك یك انسان شناس از فرهنگستان علوم برزیل آغاز كرد.برزیل پس از آرژانتین دومین وارد كننده تجهیزات رادیویی از آمریكاست.در برزیل به بركت حضور رادیو ،فوتبال نخستین بار با پخش برنامه مسابقات جام جهانی سال 1938 فرانسه شهرت بین المللی یافت.(عصام، 1386 :31)
در انگلستان در سال 1922 بی بی سی رسماَ فعالیت خود را آغاز كرد.هزینه های مالی بی بی سی از سه منبع تامین می شد : سرمایه اولیه،فروش امتیاز مربوط به حق اختراع دستگاه های گیرنده از طرف اعضای شركت ها و همچنین سود سهام امتیاز پخش برنامه های رادیویی.تولیدات بی بی سی گستره وسیعی را در بر می گرفت مانند:موسیقی،نمایش نامه ،برنامه های كمدی و كودكان.همچنین با بهره گیری از كمیته های مشورتی ،برنامه های مذهبی و برنامه های آموزشی مدارس را نیز پخش می كرد.
پس از گذشت سه سال ،شبكه ملی تاسیس شد و با افتتاح فرستنده موج بلند در داونتری ، در سال 1925 85 در صد مردم توانستند از برنامه های شبكه ملی و یا محلی استفاده كنند.به دلیل استقبال زیاد مردم از این رسانه ،در سال 1923 سازمان پست هشتاد هزار مجوز برای دستگاه های گیرنده رادیویی صادر كرد و تا سال 1939 به نه میلیون دستگاه گیرنده مجوز دادند.
با وجود گسترش دامنه محبوبیت رادیو ،برنامه های آن به نوعی ناكارایی و نقص بزرگ دچاربود كه عامل آن اتحادیه روزنامه داران بود.صاحبان روزنامه ها در آن زمان بیش از هر كس دیگری از قدرت فزاینده رادیو آگاه بودند از این رو بر اثر اعمال نفوذ این اتحادیه بر دولت ، مقرر شد كه پخش هرنوع بولتن و گزارش خبری قبل از ساعت 7 بعد از ظهر و همچنین هرنوع تفسیر و گزارش مربوط به وقایع عمومی برای بی بی سی ممنوع باشد.
در سال 1939 با شروع جنگ جهانی دوم بی بی سی برنامه های ملی و محلی خود را در هم ادغام كرد و به نام Home service عرضه كرد. هدف این برنامه برانگیختن و جلب احساسات مردم بود.برنامه های معروف این دوره عبارت بودند از «ساعتی با كودكان» «اخبار رادیو» «گفتگو با شنوندگان» «ائتلاف مرزها» و... ( عصام ،a 1380: 58-56)
انقلاب ترانزیستور كه در دهه 1960 آغاز شده بود، رادیو را متحول كرد زیرا رادیو كه در آن زمان تفوق خود را از دست داده بود و به نظر می رسید رو به افول است ،دوباره راهی برای برطرف كردن موانع یافت.در سال های 1955-1945 علاقمندان رادیو به شنیدن موسیقی تمایل بیشتری نشان دادند و در نتیجه رادیو لوكزامبورگ با پخش موسیقی های محبوب و پر طرفدار شنوندگان بیشتری یافت .
رادیوهای غیر مجاز با الهام ازرادیو لوكزامبورگ ترانه ها وموسیقی های مورد علاقه مردم را پخش می كردند و این فرستنده ها روی عرشه كشتی ها و قایق های نزدیك سواحل انگلستان بود .در مارس سال 1964 اولین فرستنده قاچاقی كه رادیو كارولین نام داشت پخش برنامه هایش را از عرشه یك كشتی از سواحل اسكس آغاز كرد.در آوریل سال1970 رادیو 2 ویژه پخش موسیقی شاد و ملایم بود رادیو 3 گفتارهای رادیویی را كم كرد و به رادیو 4 سپرد و درعوض موسیقی كلاسیك پخش كرد.(عصام ، b 1380 : 44-43)
نكته شایان توجه در مورد ایستگاه های رادیویی كه توجه مارا جلب می كند شعارهای رادیویی است .هدف از طراحی شعار برای ایستگاه های رادیویی ،هویت بخشی به آن ها ،ایجاد صمیمیت و ماندگاری در ذهن مخاطب است. بسیاری از این شعارها با استفاده از حروف اول كلمات تشكیل دهنده نام و عنوان ایستگاه رادیویی ساخته شده است مانند KWKH كه از شعار«نگرانی را بكشید،سالم بمانید»(kill worry, keep health) تركیب یافته است.دیگر شعارها كه در دهه های0 193-1920به كار می رفته است عبارت است از :صدای چمنزار،قبله توریست ها،جایی كه آفتاب هرروز می درخشد،ایستگاه سرزمین مس،بزرگترین ایستگاه كوچك دنیا،جایی كه هرروز دوستی راپخش می كند،صدای دوستی،شهر فرصت ها.
ایستگاه های رادیویی در آن دوران به كمك این شعارها توانست در میان مردم به خوبی شناخته شوند و جا باز كنند و با تأكید بر هویت آن ها هویت خاصی پیدا كنند. (مجله رادیو، 1381: 87-85)
منابع:
1- عصام. معصومه ، ایستگاههای رادیویی در آغاز كار رادیو1386 تهران : اداره كل پژوهش های رادیو
2- عصام. معصومه، تاریخچه رادیو و گسترش آن در بریتانیا. مجله رادیو شماره 6 مهر(a)1380
3- عصام. معصومه ، تاریخچه رادیو و گسترش آن در بریتانیا. .مجله رادیو شماره 7آذر(b)1380
4-شعارهای مورد استفاده ایستگاههای رادیویی در دهه های 1920و 1930مجله رادیو شماره 15 اسفند 81
