دریاچه ارومیه، از تاریخ تاواقعیت

دریاچه ی ارومیه یكی از بزرگترین سطوح آبی كشور است كه بین دو استان آذربایجان غربی و شرقی قرار دارد . در سالهای اخیر یكی از مسایلی كه از آن با عنوان بحران ملی زیست محیطی یاد شد ، مرگ دریاچه ی ارومیه بود.اما برخی كارشناسان وضعیت این دریاچه را نسبت به سالهای گذشته بهترارزیابی می كنند و می گویند دریاچه ای كه چند سالی است در كابوس خشك شدن به سر می برد طی چهار سال اخیر احیاء شده است .اما این كارشناسان معتقدند كه احیاء این دریاچه هم چنان با مشكلاتی مواجه است . به همین دلیل سایت رادیو فرهنگ با آقای «مسعود باقرزاده كریمی »معاون امور تالابها در دفتر زیستگاهها و امور مناطق محیط زیست سازمان حفاظت محیط زیست گفتگویی كرد كه این گفتگو را در ذیل می خوانید .
*****آقای باقرزاده وضعیت كنونی دریاچه ی ارومیه چگونه است؟
دریاچه ی ارومیه از نظر تراز آبی حدود 1270/80 سانتی متر بالاتراز سطح دریاست كه این عدد نسبت به كمترین حد 76 سانتی متر بالاتر است . البته در یاچه هایی كه در مناطق نیمه خشك قرار دارند نه تنها در طول سال بلكه در فصلهای مختلف هم نوسانات آبی زیادی دارند اما با توجه به اینكه در چندسال گذشته آب دریاچه ی ارومیه فروكش كرده بود ، امسال به دلیل بارش های صورت گرفته میزان آب این دریاچه در حد بالاتری قرار گرفت . البته در فصل تابستان به دلیل تبخیرهایی كه ایجاد میشود میزان آب دریاچه افت خواهد كرد اما در حال حاضر نسبت به سال گذشته پس روی آب نداشتیم و امیدواریم با توجه به بارشهای زمستانی كه در سال گذشته در این منطقه داشتیم ، در اردیبهشت ماه شاهد جریان های خوبی باشیم .
****جناب باقرزاده یكی از مسایلی كه در سالهای اخیر به عنوان بحران ملی محیط زیستی مطرح شد مرگ تدریجی دریاچه ی ارومیه بود ، اصلی ترین دلایلی كه باعث این بحران شد چیست ؟
ببینید دریاچه ی ارومیه حوزه ای است كه پنج میلیون و دویست هزار هكتار مساحت دارد و آب رودخانه های اطراف كه حدود21 رودخانه است به این دریاچه می ریزد ،اگر آب این رودخانه ها به دریاچه ارومیه وارد نشود ، باید انتظار داشته باشیم آب این دریاچه حدود 80 تا 90 سانتی متر پایین تر بیاید زیرا كه اگر آبی وارد دریاچه نشود تبخیر چند برابر بارندگی خواهد بود .
دریاچه هایی كه در منطقه نیمه خشك هستند كاملا به رودخانه های بالادستی خود وابسته اند در حقیقت این رودخانه ها باعث انباشتگی آب در دریاچه می شوند اما به دلیل عواملی هم چون توسعه ی كشاورزی و اراضی كشاورزی ، مهار آبهای سطحی ( سد سازی ) ، استفاده ی بیش از توان حوزه از منابع آبی در طول چند دهه گذشته ، آبی كه لازم است به بستر دریاچه بریزد دیگر وارد نمی شود و پشت سدها ذخیره شده و وارد اراضی كشاورزی می شود .لازم است بدانید تنها 30 درصد از آبهایی كه وارد اراضی كشاورزی می شوند به مصرف كشاورزی می رسد و 70 درصد این آبها به طرق مختلف به هدر می رود ، به همین دلیل آبی كه باید به بستر دریاچه وارد می شده در فرآیند كشاورزی به هدر رفته است . بخش دیگری ازآب هم در توسعه ی شهرها ، مصارف شرب و مصارف صنعتی مصرف شده است .
البته توجه داشته باشید این صحبتها به این معنی نیست كه ما برای حفظ و احیاء دریاچه ارومیه نباید كشاورزی یا فعالیتهای صنعتی داشته باشیم . امروزه در دنیا برای تمام این مسایل راه كار منطقی و علمی وجود دارد و كشور ما هم از این راه كارها بی بهره نبوده . ما در تمام سالیان گذشته با نهادهای مختلف مكاتبه كردیم و وجود چنین بحرانی را هشدار دادیم اما این بحران شاید با سوء مدیریت و بی برنامگی ادامه پیدا كرد تا به این مرحله رسیدیم . در هر حال دلایل اصلی بحران دریاچه ی ارومیه مواردی بود كه عرض كردم ، ما باید بتوانیم به گونه ای مدیریت كنیم كه حتی در زمان كاهش بارش ها آبها را مدیریت كنیم .
**** آقای باقرزاده برای گذر از این بحران چه باید كرد؟ آیا میتوانیم امیدوار باشیم كه روزی دریاچه ی ارومیه احیاء شود ؟
راهكار حتما وجود دارد چون دریاچه ی ارومیه دومین حوزه پر آب كشور است ما درباره ی منطقه ای كویری صحبت نمیكنیم بلكه درباره ی منطقه ای صحبت میكنیم كه بیش از 300 میلی متر بارندگی دارد و نیز كوههای پرآب و تالابهای پرآب در این منطقه وجود دارد . احیاء دریاچه زمان بر است اما امكانپذیر است ببینید در همان سه محوری كه عرض كردم باید كار و فعالیت كنیم . چه در اصلاح قانون ، چه در اصلاح ساختارهای اجرایی ( دولتی و غیر دولتی ) و هم چنین در حوزه ی فرهنگ سازی باید كار كنیم . فرهنگسازی در بین مردمی كه ترجیح ندهند به جای آب دریاچه ، استخرهای خود را پرآب كنند .
ستاد احیاء دریاچه ی ارومیه هم به همین منظور تاسیس شد و راهكارهایی كه از دل این ستاد بیرون آمده راهكارهای منطقی است در مجموع برای حل این بحران باید مصارف محدود شود ، در روخانه ها سدی مانع جریان آب برای ورود به دریاچه نشود سد سازی ها متوقف شده و چاههای اضافه بسته شوند . وانجام این راهكارها مستلزم همكاری نهادها و همه مردم است .