برنامه شب های فرهنگ، این بار تاریخ را با نام دكتر مصدق ورق زد.
28 مرداد بر مصدق چه گذشت؟
سقوط دولت ملی دكتر مصدق توسط ائتلافی از دولت‌های آمریكا و بریتانیا، دربار، برخی از نظامیان، روزنامه‌نگاران، سیاستمداران، از اتفاقات بسیار تلخ تاریخ معاصر ایران است.
با گذشت 67 سال از شبه كودتای 28 مرداد سال 1332 كه منجر به عزل ناموجه و نادرست دولت دكتر مصدق و زندانی شدن متعاقب یكی از موثرترین چهره‌های سیاسی ایران در قرن چهاردهم هجری شمسی شد، هنوز بحث‌ها و تحقیقات پیرامون چگونگی این رویداد ادامه دارد. این رخداد باعث شد روند توسعه، حاكمیت ملی و مردم سالاری در ایران دچار اختلال جدی شود. كماكان این سئوال مطرح است كه چرا بعد از ناكامی اولیه توطئه‌گران در 25 مرداد 32 دكتر مصدق اقدامات جدی انجام نداد و بعد از 28 مرداد نیز به جای دعوت از مردم برای حضور در خیابان‌ها و مقابله ترجیح داد به دفاع از حقانیت تاریخی خود و جنبش ملی شدن نفت در دادگاه بپردازد.
نخستین عاملی كه امیدهای دكتر مصدق را كم‌رنگ ساخته بود، مقاومت سرسختانه دولت وقت بریتانیا در پذیرش ملی شدن نفت در ایران بود. دكتر مصدق در ابتدای سال 1332 علی‌رغم انعطافی كه در برابر پیشنهادات دولت وقت آمریكا نشان داده بود، به نتیجه رسید كه امكان توافق عزت‌مندانه وجود ندارد. شكاف بین دولت بریتانیا و مصدق پرشدنی نبود. ماجرا برای دولت بریتانیا حیثیتی شده بود و دكتر مصدق نیز نمی‌توانست از اصولش كوتاه بیاید. دكتر مصدق اعتبار و اقتدار دولت بریتانیا در دنیا را به چالش طلبیده بود. دولت آمریكا نیز حامی منافع شركت‌های نفتی بود و از جا افتادن رویه‌ای كه در آن بیش از 50 درصد مالكیت نفت در اختیار كشور صاحب نفت ولی فاقد فناوری استخراج قرار بگیرد احساس خطر می‌كرد. هر گونه سازش دكتر مصدق نیز منجر به زیر سئوال رفتن اصل تز ملی شدن صنعت نفت می‌شد.
حزب توده كه در ابتدا مواضع تند منفی علیه دكتر مصدق داشت بعد از تیر 1331 به سمت حمایت از دكتر مصدق متمایل شد. حزب توده و دولت شوروی تشدید شكاف بین دكتر مصدق و محمد رضا شاه پهلوی را فرصت مناسبی برای پروژه سیاسی خود در تغییر نظام سیاسی می‌دید. ازاینرو در تجمعات حزب توده كه پایگاه اجتماعی فعالی در شهرهای بزرگ ایران داشت حملات شدیدی به شاه و حمایت از تشكیل نظام سیاسی جمهوری عرفی در ایران ابراز می‌شد. این موضوع نگرانی‌های را برای نیروهای نظامی، مدافع دربار و روحانیت ایجاد كرده بود كه ممكن است تضعیف سلطنت در ایران به تشكیل حكومتی شبیه شوروی در ایران تبدیل شود. البته در این میان عوامل بریتانیا نیز تحركاتی انجام می‌دادند و به نام حزب توده حملاتی به مساجد و تخریب روحانیت می‌كردند تا حساسیت‌ها به صورت غیرطبیعی بیشتر شود. دكتر مصدق هم نگران رشد قدرت حزب توده و چپ‌گرایان متمایل به شوروی بود. به همین دلیل در روز 27 مرداد دستور داد تا تجمعات ممنوع شود و محدودیت‌های در زمینه فعالیت‌های حزب توده ایجاد شود. دكتر مصدق می‌دانست اگربه سمت مقاومت و تقابل سیاسی برود بخشی از حامیانش ناگزیر اعضای حزب توده خواهند بود و ناچار از ائتلاف با آنها برای شكست دربار و متحدان داخلی و خارجی‌اش می‌شد. این مساله و نگرانی از به هم خوردن توازن مورد نظر باعث احتیاط اندیشی از سوی دكتر مصدق و ترجیح تسلیم شدن به كودتاچیان و دفاع سیاسی در دادگاه شد.
