قلب موسیقی اصیل ایران از تپش افتاد/مروری‌بر كارنامه هنری استاد محمدرضا شجریان

استاد محمدرضا شجریان خواننده فقید موسیقی ایرانی از جمله هنرمندانی است كه طی سال‌های زیاد فعالیت خود در عرصه‌های مختلف هنر موسیقی از خود كارنامه پربار و ارزشمندی را به جای گذاشته است.
استاد محمدرضا شجریان پنجشنبه 17 مهر در تهران دارفانی را وداع گفت، اول مهر 1319 در مشهد متولد شد. چنانكه خودش در خاطراتش از ایام كودكی بیان كرده، 5 ساله بود كه در خلوت كودكانه‌اش آواز می‌خواند. وی 15 بهمن 1326 به كلاس اول می‌رود و یك سال بعد به آموزش تلاوت قرآن‌كریم نزد پدر می‌پردازد. در 9 سالگی تلاوت قرآن را آغاز می‌كند و یك سال بعد این كار را در اجتماعات سیاسی آن سال‌ها ادامه می‌دهد.

صدای استاد محمدرضا شجریان در سال 1331 برای نخستین بار از رادیو خراسان پخش می‌شود. وی سال 1332 عنوان شاگرد ممتاز را در بین دانش آموزان مشهدی از آن خود می‌كند و سپس در دبیرستان شاهرضا تحصیلات خود را پی می‌گیرد. همزمان در مسابقات فوتبال دبیرستان‌های مشهد هم حضور می‌یابد و در سال 1334 موفق می‌شود به تیم دانش آموزی استان راه پیدا كند.

وی در سال 1336 به دانشسرای مقدماتی در مشهد می‌رود و از همین سال است كه برای نخستین بار با یك معلم موسیقی به نام جوان آشنا می‌شود. پیگیری جدی كار آواز سبب می‌شود تا در سال 1338 به اجرای آوازهایی بدون ساز و نیز قرائت قرآن برای رادیو خراسان بپردازد. یك سال بعد شجریان دیپلم دانشسرای عالی را می‌گیرد و به استخدام آموزش و پرورش در می‌آید و همزمان به تدریس در دبستان خواجه نظام‌الملك بخش رادكان می‌پردازد و در عین حال با سنتور آشنا می‌شود. البته آشنایی با سنتور این اشتیاق را در وی شدت می‌بخشد كه با نت و فراگیری سنتور نزد جلال اخباری و شروع سنتورسازی و تحقیق برای بهتر كردن صدای سنتور تجربه‌های خود در موسیقی را گسترش دهد.
بعد از چند سال تدریس و مدیری دبستان‌های مشهد آذر 1346 شجریان به تهران منتقل می‌شود و از همان بدو ورود با استاد احمد عبادی (نوازنده و نواساز نامی سه‌تار) آشنا می‌شود و همزمان به همكاری با رادیو ایران می‌پردازد و در كنار آن به كلاس درس آواز استاد اسماعیل مهرتاش و انجمن خوشنویسان نزد استاد بوذری می‌رود.

كار در رادیو با نام مستعار سیاوش بی دكانی تا سال 1350 خورشیدی و بعد در رادیو و تلویزیون با نام خودش از جمله تلاش‌های شجریان در مسیر زندگی هنری‌اش به شمار می‌رفت. در سال 1347 از آموزش و پرورش به وزارت منابع طبیعی منتقل می‌شود و همزمان به كلاس خوشنویسی استاد حسن میرخانی می‌رود. وی در سال 1349 همكاری خود با با برنامه‌های تلویزیون ملی ایران را آغاز می‌كند و همزمان به دریافت مدرك خوشنویس ممتاز نائل می‌شود.

در سال 1350 با استاد فرامرز پایور آشنا می‌شود. به مشق سنتور و آموزش ردیف آوازی صبا نزد ایشان می‌پردازد. در همین سال است كه وی افتخار آشنایی با هوشنگ ابتهاج را پیدا می‌كند و به همكاری با برنامه «گل‌های تازه» رادیو می‌پردازد. شجریان در سال 1351 ضمن همكاری در برنامه گل‌ها با استاد نور علی خان برومند آشنا می‌شود و به آموزش سبك و شیوه آوازی طاهرزاده نزد وی مشغول می‌شود. آشنایی با استاد دوامی و نیز آموختن ردیف‌های آوازی از دیگر توفیقات شجریان در این سال بود.

در سال 1352 وی به اتفاق گروهی از هنرمندان چون محمدرضا لطفی، ناصر فرهنگفر، حسین علیزاده، جلال ذوالفنون، داود گنجه‌ای و مقدسی و حدادی و دیگران هنرمندان مركز حفظ و اشاعه موسیقی را به سرپرستی استاد داریوش صفوت بنا می‌گذارند. در سال 1355 در جشنواره توس (نیشابور) با فرامرز پایور، سایه، حسن ناهید، رحمت‌الله بدیعی، محمد اسماعیلی، عبدالوهاب شهیدی و هوشنگ ظریف حضور پیدا می‌كند اما در همین سال وی به همراه ابتهاج سایه و برخی دیگر از هنرمندان از رادیو كناره‌گیری می‌كنند.
در سال 1356 شركت «دل آواز» را تأسیس و نیز در سال 1357 در مسابقات تلاوت قرآن سراسر كشور به مقام نخست می‌رسد. او در سال 1358 با غلامرضا دادبه آشنا می‌شود و سپس آلبوم‌های مختلفی را با گروه «پایور» و نیز آلبوم‌های دیگری را با گروه «شیدا» و «عارف» كار می‌كند. در فاصله سال‌های دهه 60 شجریان همكاری گسترده‌ای را با پرویز مشكاتیان آغاز می‌كند كه حاصل آن آلبوم‌های «ماهور»، «بیداد»، «نوا» و «دستان» است. در همین سال‌ها وی به اتفاق گروه «عارف» كنسرت‌هایی را در خارج از ایران اجرا می‌كند. وی همچنین از سال 68 با گروه «پیرنیاكان» و «عندلیبی» به اجرای كنسرت در آمریكا و اروپا می‌پردازند. این گروه در سال بعد و به دلیل زلزله رودبار كنسرت‌هایی را در جمع‌آوری كمك مردم دنیا در اروپا و آمریكا اجرا می‌كنند.

در سال 71 به اجرای كنسرت‌های مرحله دوم در آمریكا با داریوش پیرنیاكان، جمشید عندلیبی و همایون شجریان (اگوست تا نوامبر) می‌پردازد كه انتشار آلبوم «یاد ایام»، «آسمان عشق» و نیز «دلشدگان» حاصل این سال‌ها است. در سال 1374 وی كنسرت‌هایی در شهرهای اصفهان، شیراز، ساری، كرمان و سنندج را برگزار می‌كند و در همین سال آلبوم «چشمه نوش» (با محمد رضا لطفی)، «گنبد مینا»، «جان عشاق»، مدتی بعد «در خیال» را با همكاری مجید درخشانی منتشر می‌كند.

استاد شجریان در سال 78 جایزه افتخاری یونسكو را دریافت می‌كند (جایزه پیكاسو) و كتاب «راز مانا» نیز از وی در سال 79 منتشر می‌شود. از یكی دو سال بعد وی به اتقاق كیهان كلهر و حسین علیزاده و همایون شجریان كنسرت‌هایی را در اروپا و آمریكا اجرا می‌كنند كه حاصل آن آلبوم‌های «نوا»، «داد و بیداد» و «زمستان» است. شجریان به اتقاق علیزاده و كلهر و فرزندش در زمستان سال 1383 به مناسبت زلزله بم كنسرتی را در تهران برپا می‌كنند و همزمان اعلام می‌كنند كه قصد دارند مجتمعی را به نام «باغ هنر بم» بسازند كه دی وی دی «همنوا با بم» حاصل چنین اندیشه‌ای است.

استاد محمدرضا شجریان مبدع چند ساز جدید در موسیقی ایرانی است، وی در اردیبهشت 1390 طی نمایشگاهی در تهران این سازها را رسماً به نمایش عمومی درآورد كه از جمله آنها می‌توان به سازهای «صراحی»، «شهر آشوب»، «ساغر»، «كرشمه»، «سبو» و «تندر» اشاره كرد.
«رباعیات خیام – 1351» به آهنگسازی فریدون شهبازیان، «چهره به چهره – 1356» به آهنگسازی محمدرضا لطفی، «گلبانگ شجریان – 1357» به آهنگسازی علی اكبر شیدا و حسن یوسف زمانی، «چاوش (به یاد عارف) – 1357» به آهنگسازی محمدرضا لطفی، «چاوش 2 – 1357» به آهنگسازی محمدرضا لطفی، «چاوش 6 (سپیده) – 1358» به آهنگسازی محمدرضا لطفی و پرویز مشكاتیان، «چاوش 7 – 1358» به آهنگسازی محمدرضا لطفی- پرویز مشكاتیان و حسین علیزاده، «چاوش 9 (جان جان)» به آهنگسازی محمدرضا لطفی و ابوالحسن صبا، ««راز دل – 1358» به آهنگسازی فرامرز پایور و عارف قزوینی، «خلوت گزیده – 1359 تا 1362» به آهنگسازی فرامرز پایور و پرویز مشكاتیان، «انتظاردل» به آهنگسازی فرامرز پایور، «پیوند مهر – 1363»، «آستان جانان – 1364» به آهنگسازی پرویز مشكاتیان، «بیداد – 1364» به آهنگسازی پرویز مشكاتیان، «سیر عشق – 1365» به آهنگسازی علی اكبر شیدا، «نوا (مركب خوانی) – 1365» به آهنگسازی پرویز مشكاتیان، ابوالحسن صبا و سعید هرمزی، «دستان – 1367» به آهنگسازی پرویز مشكاتیان، «ساز قصه گو و كنسرت بزرگداشت حافظ – 1367» به آهنگسازی فرامرز پایور، داریوش پیرنیاكان و محمدرضا شجریان، «دود عود – 1368» به آهنگسازی پرویز مشكاتیان آلبوم‌هایی هستند كه تا دهه 60 به خوانندگی محمدرضا شجریان در بازار موسیقی منتشر شده و هركدام با استقبال خوبی از سوی مخاطبان مواجه می‌شوند.

«پیام نسیم – 1370» به آهنگسازی محمدرضا شجریان، «سروچمان – 1370» به آهنگسازی داریوش پیرنیاكان و محمدرضا شجریان، «آسمان عشق – 1371» به آهنگسازی داریوش پیرنیاكان، سعید فرج پوری و محمدرضا شجریان، «دلشدگان – 1371» به آهنگسازی حسین علیزاده، «چشمه نوش – 1372» به آهنگسازی محمدرضا لطفی، «بهاریه - 1373» به آهنگسازی پرویز مشكاتیان، «یاد ایام – 1374» به آهنگسازی داریوش پیرنیاكان و محمدرضا شجریان، «جان عشاق – 1374» به آهنگسازی پرویز مشكاتیان، «گنبد مینا – 1374» به آهنگسازی پرویز مشكاتیان، «پیغام اهل دل – 1374»، «درخیال – 1375» به آهنگسازی مجید درخشانی، «رسوای دل – 1375» به آهنگسازی مرتضی محجوبی و علی اكبر شیدا، «عشق داند – 1376» به آهنگسازی محمدرضا لطفی، «شب وصل – 1376» به آهنگسازی درویش خان، «معمای هستی – 1376» به آهنگساز محمدرضا لطفی و حسن كسایی، «شب، سكوت، كویر – 1377» به آهنگسازی كیهان كلهر، «آهنگ وفا – 1378» به آهنگسازی سعید هرمزی و درویش خان، «آرام جان – 1378» به آهنگسازی رضا محجوبی، عارف قزوینی، علی اكبر شیدا، و محمدرضا شجریان، «بوی باران – 1378» به آهنگسازی حسین یوسف زمانی، «زمستان است – 1379» آثار محمدرضا شجریان تا پایان دهه 70 را تشكیل می‌دهند.
«بی تو به سر نمی‌شود – 1381» به آهنگسازی حسین علیزاده، «هم نوا با بم – 1382»، «فریاد – 1381» به آهنگسازی حسین علیزاده، محمدرضا شجریان و كیهان كلهر، «جام تهی – 1383» به آهنگسازی محمدرضا لطفی و ابوالحسن صبا، «ساز خاموش – 1386» به آهنگسازی حسین علیزاده، «سرود مهر – 1386» به آهنگسازی حسین علیزاده، «غوغای عشق بازان – 1386» به آهنگسازی سعید فرج پوری، مجید درخشانی و محمدرضا شجریان، «كنسرت محمدرضا شجریان و گروه آوا – 1387» به آهنگسازی سعید فرج پوری، مجید درخشانی و محمدرضا شجریان، «آه باران – 1388» به آهنگسازی حسین یاحقی، مرتضی محجوبی، مزدا انصاری و محمدرضا شجریان، «مرغ خوش خوان – 1390» به آهنگسازی محمدرضا شجریان، «طریق عشق – 1395» به آهنگسازی پرویز مشكاتیان، «خراسانیان – 1398» به آهنگسازی پرویز مشكاتیان نیز اسامی آلبوم‌هایی هستند كه در سال‌های گذشته به خوانندگی محمدرضا شجریان منتشر شده‌اند.

ریاست شورای عالی خانه موسیقی، رئیس مؤسسه فرهنگی هنری «دل آواز»، بنیانگذار گروه موسیقی «شهناز»، فعالیت مستمر در عرصه ساخت ساز و خوشنویسی و برگزاری چندین نمایشگاه داخلی و خارجی با همین موضوع، چهره برتر خوانندگی در چندین رویداد بین‌المللی معتبر از جمله فعالیت‌های صنفی محمدرضا شجریان در عرصه موسیقی است. وی تا چند سال بعد از شروع به كار خود در عرصه موسیقی به تلاوت قرآن و خواندن ادعیه‌ها نیز مشغول بود كه دعای «ربنا» از پرمخاطب‌ترین و بهترین آثار این هنرمند موسیقی است.
مظفر شفیعی، ایرج بسطامی، حمیدرضا نوربخش، سینا سرلك، همایون شجریان، علی جهاندار، قاسم رفعتی، محسن كرامتی، علی رستمیان و حسام‌الدین سراج نیز از جمله شاگردانی هستند كه طی سال‌های دور و نزدیك نزد محمدرضا شجریان به فراگیری تكنیك‌های آوازی پرداخته‌اند.
منبع: مهر