نگاهی به پیشنیه و ماهیت نوروز

نوروز از جلوه های تمدن و فرهنگ اصیل ایرانی به شمار می رود كه رسم و آئین كهن و دیرینه آن با سر سبز شده طبیعت و نوزایی همراه است. این مقال بنا دارد نگاهی به پیشینه و فلسفه این مراسم سنتی بیندازد.

مجوس كلمه ای معرب از مكوسیا ( MAGUCIA ) به زبان پهلوی است و در زبان اوستایی مغاو ( MAGHU ) گفته می شود كه از ماده مغان در فارسی جدید مشتق شده است . مغان یا مجوس در اصل قبیله ای میدیه بودند كه امتیاز ریاست معنوی ادیان را زمانی كه دین زرتشتی بردیگر ادیان سبقت گرفت، به عهده داشتند . زرتشت دین رسمی درعهد ساسانی بود. مغان قبیله ای بودند كه وقت خود را صرف خدمت به الهه می كردند.

ایرانیان به عنوان ملتی آریایی قبل از ظهور زرتشت به عبادت پدیده های طبیعی مشغول بودند و از مهمترین الهه های آنها میترا الهه خورشید و آناهیتا الهه دشت و زمین بود . در نیمه قرن هفتم در شمال غربی ایران زرتشت ظهور پیدا كرد و دعوتش را از سواحل ارومیه آغاز كرد و سپس به باختر در شرق ایران منتقل شد.

زرتشت با كتاب جدیدی به نام "اوستا" آمد. اما قسمت زیادی از این كتاب با ارزش زمان حمله اسكندر به ایران از بین رفت. در دوره اشكانی پادشاهان تلاش كردند تا آنچه را كه از كتاب مقدس باقی مانده بود جمع آوری كنند . این اقدام تا زمان اردشیر اول پادشاه ساسانی ادامه داشت و آن را در 21 جلد یا نسخه جمع آوری كردند . اما بار دیگر این كتاب از بین رفت و چیزی جز 5 كتاب یا جزء از آن باقی نماند. چون یسنا، ندیاد، یسترید، یشتها، خرده اوستا.

دین زرتشت

این دین بر اساس دو اصل چون نور و ظلمت پایه گذاری شده است، زیرا این دو اصل از ابتدا با یكدیگر در تعارض و نزاع بودند . چون سپاه نور یا خیر در مقابل سپاه ظلمت و شر. در رأس سپاهیان خیر اهورامزدا بود و سپاه شر را اهریمن هدایت می كرد. از مسائل مهم در عقاید زرتشت مسئله آتش بود كه از نشانه های الهه خورشید به شمار می رفت و آتش هم نشانه اشراق و نور بود و از آن به عنوان مظهر پاكی و غیر قابل فساد بهره می برند. ایرانیان به آتش و خورشید كه نشانه الهه اهورامزدا بود، توجه كردند. این نشان می دهد كه زندگی اجتماعی ایرانیان قدیم از دین تأثیر بسیاری گرفته است و دین پدیده ای بسیار بزرگ در زندگی آنها به شمار می رفت.

عید نوروز

نیروز معرب كلمه نوروز است كه در در دو زبان فارسی و كردی یعنی روز جدید كه در نزد فارسها ( ایرانیان) دو ایام بوده است؛ نوروز عام و نوروز خاص . نوروز عام روزی است كه اهورامزدا الهه پاكی در 21 مارس سال میلادی بر آن نام نهاده است و خورشید در این روز در نقطه بالای برج حمل است كه بهار فرا می رسد. گفته می شود كه خداوند عالم جهان را در این روز خلق كرد و همچنین حضرت آدم (ع) را در این روز خلقت نمود .از این رو به آن نوروز می گویند، حتی گفته می شود كه پس از مرگ عثمان مسلمانان در این روز با حضرت علی (ع) بیعت كردند .

بر اساس اسطوره های قدیمی برخی می گویند كه جمشید اولین پادشاه ایرانی در ابتدا نامش "جم" بوده است كه در عربی به آن "منوشلح " گفته می شد. هنگامی كه به آذربایجان رسید دستور داد كه عرشی مرصع بر مكانی بلند و در مقابل طلوع خورشید برپا كنند و تاجی مرصع نیز بر سرش نهاد و بر تخت خود نشست تا اینكه خورشید طلوع كرد و شعاع خورشید بر تاج و تخت او تابید و از تابش آن برقی بسیار زیبا درخشید كه مردم از آن به عنوان روز جدید تفسیر كردند. از این رو لفظ شعاع كه در زبان پهلوی " شید" است به نام "جم" اضافه كردند و اسم او را "جمشید" نامیدند و جشنی شكوهمند برپا كردند و آن روز را عید نامیدند.

اما نوروز خاص روزی بود كه روز سلامت و عافیت نامیده شد؛ آن روز ششم از فروردین ماه است كه پادشاه جمشید در این روز بر عرش و تخت پادشاهی خود نشست و از رعیتهای خود خواست كه جمع شوند و مراسم پاك و با شكوهی را برپا كنند . جمشید به آنها گفت : خداوند تبارك و تعالی شما را خلق كرده است، بنابراین شایسته است كه جسم و جان خود را با آبهای پاك بشویید و بر نعمت خداوند شكر گزاری كنید. آنها این كار را هر سال در چنین روزی انجام دادند. از این رو نوروز خاص نامیده شد. گفته می شود كه اكاسره پادشاه دولت ساسانی در این روز نیازهای مردم را می پرسید، زندانیان را از زندان آزاد می كرد، مجرمان را می بخشید تا در این ایام در راحتی و سرور زندگی كنند. این درحالی بود كه بعدها از نوروز عام تا نوروز خاص شش روز اول هر سال را جشن برپا می كردند.

نوروز پس از اسلام

اولین كسی كه در اسلام مراسم نوروزی را به جا آورد و هدیه داد حجاج بن یوسف ثقفی والی امویان در عراق و مشرق زمین بود ولی خلیفه اموی عمر بن عبدالعزیز آن را ابطال كرد، اما بار دوم رسم نوروز در عصر عباسیان پا گرفت. زیرا اغلب وزیران عباسی از ایرانیان و فارسها بودند و دوباره نوروز احیاء شد.

سنت ایرانیان از اولین روز بهار شروع می شد كه به آن نوروز جلالی هم می گفتند، زیرا تاریخ آن به حكومت سلجوقیان ملكشاه بن آلب ارسلان برمی گردد كه وی در سال 463 هجری موافق با 1074 میلادی گردهمایی را برای ستاره شناسان ترتیب داد تا تاریخ ایرانیان قدیمی را بررسی كنند و عمر بن ابراهیم خیام ریاضیدان مشهور سال خورشیدی را توصیه كرد.

بر این اساس اولین روز سال جدید ( نوروز) را كه دهم ماه رمضان سال 471 موافق با 15 مارس 1079 میلادی بود، به شمار آوردند.

یكی از علمای اروپایی به نام ادلر( ADLER ) با اشاره به سعدی شاعر مشهور ایرانی می آورد، در كتاب گلستان، سعدی دومین ماه فارسی از سال جلالی را كه بهترین فصل سال است مدح می كند.

زرتشتیان مقیم هند پتیتی( PATETI ) كه از كلمه اوستایی گرفته شده و به معنی روز توبه است را جشن می گیرند. در این روز آنها نماز می خوانند تا اهورامزدا ببخشدشان، در این روز زرتشتیان صبح زود خود را می شویند، لباسهای نو می پوشند، از اهورامزدا التماس رحمت و بخشایش می كنند، سپس به آتشكده می روند، دعا و نماز می خوانند تا حب اهورامزدا را به دست آورند، صدقه می دهند، به نیازمندان كمك می كنند و بقیه روز را با خانواده خود با شادی و خوشحالی سپری می كنند و در این روز زرتشتیان سال جدید را به یكدیگر تبریك و تهنیت می گویند.

در زمان عباسیان ایرانیها با تأثیر گرفتن از فرهنگ تا امروز این رسومات را ادامه می دهند، تا جایی كه در زمان محمدرضا پهلوی در سالهای 1941 تا 1979 تعطیلات یك هفته ای به دو هفته تعطیلی برای مدارس و دانشگاهها تبدیل شد، اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی این تعطیلات رنگ و لعاب اسلامی به خود گرفت.

نوروز در دیگر كشورها

این وضعیت بر كردستان عراق هم تأثیر گذاشت و آنها تنها در 21 مارس تعطیلی نوروز اعلام كردند . اما امروزه سه روز تعطیلی در دو حكومت منطقه كردستان در اربیل و سلیمانیه ایجاد شده است. اما جشن نوروز از بزرگترین تعطیلات ایرانیان به شمار می رود.

در افغانستان نیز مراسم عید نوروز از صبح بسیار زود 21 مارس هر سال در بزرگترین مسجد شهر مزار شریف برگزار می شود به طوری كه از شهرهای دیگر به این شهر می آیند تا مراسم این ایام را برگزار كنند؛ آنها نوروز را در 7 روز جشن می گیرند .



در چین نیز این ایام تقریبا با عید بهار كه از مهمترین اعیاد چینی ها به شمار می رود همزمان است و كشاورزان فرا رسیدن بهار را جشن می گیرند و به دید و بازدید می پردازند و مردم هر شهری غذای مخصوص خود را تهیه می كنند و می خورند.

در مصر نوروز با آغاز سال مصری همراه است كه آن اولین روز سال جدید كشاورزی است و برخی از اعراب نیلوس را با نیروز اشتباه می گیرند، در حالی كه این دو با یكدیگر بسیار متفاوت هستند. این روز از كلمه قبطی " نی" به معنای رود گرفته شده است . هنگامی كه یونانیها به مصر وارد شدند حرف " س" را به آخر كلمات افزودند و شد "نیروس" . اعراب گمان كردند كه نیروز فارسی است. اما آنها به منظور ارتباط با رود نیل در مصر نیروز را را نیلوس خواندند. از این رو این ایام هر ساله با جوشش رود نیل همراه است كه آن را مایه سعادت و بركت می دانند.
منبع: پایگاه اصلاع رسانی حوزه