مدیر رادیو فرهنگ در گفتگو با خبرگزاری قرآن گفت: مقام معظم رهبری همواره كتاب را مورد توجه قرار داده است،بسیاری از كتاب‌هایی كه پرفروش شده، معظم‌له بر آن وارد تقریظ نوشته است.اما اغلب مسئولان و مدیران فقط شعار می‌دهند و در عمل چیزی نمی‌بینیم.
بیست و هفتمین دوره كتاب جمهوری اسلامی ایران فرصتی برای بررسی برنامه‌های نهادها و سازمان‌های فرهنگی در این زمینه است یكی از نهادها، رادیو فرهنگ است كه در عرصه ترویج كتاب و كتابخوانی فعالیت می‌كند در همین راستا با محمدصادق رحمانیان، مدیر رادیو فرهنگ به گفت‌وگو نشسته‌ایم تا از كم و كیف برنامه‌های این شبكه رادیویی مطلع شویم. مشروح این گفت‌وگو را در زیر می‌خوانید؛
ایكنا ــ آیا رادیو فرهنگ علاوه بر كتابخوان‌ها برای كتاب‌نخوان‌ها هم برنامه‌ای دارد؟
سؤال غافلگیركننده‌ای بود، به نظرم رادیو كه یك رسانه شنیداری است می‌تواند همراه با كتاب كه یك رسانه مكتوب است، مكمل هم باشند؛ از این رو برنامه‌های گوناگونی در حوزه كتاب در رادیو فرهنگ اجرا می‌شود، برخی كتاب‌ها به صورت صوتی با عنوان كتاب‌های شنیداری یا كتاب گویا كه این روز‌ها در میان مردم رواج پیدا كرده، منتشر می‌كنیم كه مخاطبان زمانی‌كه در حال رانندگی و یا در ایام فراغت هستند میتوانند این كتاب‌ها را بشنوند. شما می‌دانید خواندن كتاب در هر زمان و مكانی سختی‌هایی دارد و این امر می‌تواند مطالعه را تسهیل كرد. اما به هر حال مشكلاتی در زمینه كتابخوانی وجود دارد؛ اول اینكه ما از نظر نهادینه‌سازی امر كتابخوانی موفق نبوده‌ایم و دوم اینكه درگیری‌های اقتصادی مردم زیاد است و فراغتی برای خرید و خواندن كتاب ایجاد نمی‌شود. ممكن است كسی فراغت داشته و از نظر اقتصادی هم توانایی داشته باشد و از كتاب‌های ژانر سرگرم‌كننده مانند داستان‌ها و رمان‌ها هم استفاده كند كه هنوز هم جذابیت دارد و گرایش به رمان‌ها كه از قرن 17 میلادی به عنوان ابزاری برای سرگرمی شروع شده است و در قرن 19 ابعاد جدیدی‌تری یافت اما مخاطبان هنوز هم از رمان برای سرگرمی استفاده می‌كنند و بیشترین كتاب‌هایی كه مردم می‌خوانند در حوزه ادبیات، رمان و داستان كوتاه است.
ایكنا ــ آیا مشكلاتی مثل مسائل اقتصادی دلیل قانع‌كننده‌ای برای كتاب نخواندن مردم است؟ زیرا این مشكلات در سال‌های اخیر جدی‌تر شده و مشكل كتاب نخواندن سال‌هاست كه وجود دارد و مردم كتاب‌نخوان‌تری شده‌ایم.
در حال حاضر رقبای جدیدی به امر خواندن اضافه شده‌اند و رسانه‌های مكتوب كه دوره طلایی داشتند، رقیبی برای آن نبودند، سپس رادیو فعالیتش را آغاز كرد و به نوعی رقیب كتاب شد و بعد هم تلویزیون ظهور یافت و این رقابت جدی‌تر شد و حالا هم كه عصر فضای مجازی است و امر كتابخوانی وضعیتش متفاوت‌تر شده است و همین رسانه‌ها به نوعی ما را از عمیق بودن جدا می‌كند و تنها رسانه‌ای كه ما را به فكر وامی‌دارد و باعث فكرپروری و تدبر می‌شود، كتاب است؛ درحالیكه دیدن تلویزیون سبب بروز این اتفاق نمی‌شود و اگر بخواهیم این اقدام را مشابه‌سازی كنیم، تماشای تلویزیون شبیه مطالعه روزنامه است كه شما یك روز می‌خوانید و تمام می‌شود، رادیو هم مانند هفته‌نامه است و اثرش مقداری عمیق‌تر در ذهن خوانندگان باقی می‌ماند، اما كتاب شبیه خودش است و شبیه هیچ كدام از این‌ها نیست و شما می‌توانید هر زمان كتاب را بردارید و بخوانید و از آن استفاده كنید و در آن تفكر و تأمل كنید. فضای روشنفكری ما چه مذهبی و چه غیر مذهبی، اگر نسبت به سایر مخاطبان عمیق‌تر هستند به این دلیل است كه از فضای رسانه‌های جدید دوری كردند و صرفاً به كتاب اكتفا كرده‌اند و بر اساس آن اقدام و عمل می‌كنند.
ما كشور شنیداری و شفاهی هستیم و حتی برخی كتاب‌هایی مانند اوستا كه قبل از اسلام بوده و یا كتاب‌های مقدس دیگر، همه به صورت شفاهی بودند و سرودهایی مثل گاتا‌ها و سرودهای مذهبی خوانده می‌شده و با دقت تمام و گفتار به گفتار بین نسل‌ها رواج پیدا می‌كرده است، بنابراین به صورت مكتوب نبوده است و ما از نظر تاریخی یك كشور شفاهی هستیم و برنامه‌ریزی هم برای تغییر این روند نكرده‌ایم كه ما بتوانیم ایده‌های خودمان را مكتوب كنیم و روی كاغذ بیاوریم. این برنامه‌ریزی باید در مدارس و دانشگاه‌ها انجام شود و این رویه به شكل نظام‌مند شكل بگیرد، در واقع این امر ریشه‌دار باید از زمان مهد كودك اتفاق بیفتد، و گرنه ممكن است در بین خانواده‌ها برخی علاقه‌مند باشند و به شكل خودجوش این امر را انجام دهند، اما به صورت عام این اتفاق نیفتاده است و این یك نقص فرهنگی است.
ایكنا ــ همه مسئولان به نوعی انتقاد می‌كنند كه مطالعه كم است و راهكار عملی در این زمینه ندارند. امسال بیست و هفتمین دوره هفته كتاب است كه تاكنون چندان تأثیری در ترویج كتابخوانی نداشته است، شما در رادیو فرهنگ چه برنامه عملی در این زمینه دارید؟
پس از اینكه خانه كتاب شعار حال خوش خواندن را تعیین كرد، ما بازوی رسانه‌ای خانه كتاب شدیم و فعالیت‌هایی كه آن‌ها در نظر داشتند را پوشش خبری می‌دهیم و در كنار آن‌ها هستیم. برنامه دیگری با عنوان كتاب‌بان یعنی نگهبان كتاب داریم و فعالیت‌هایی كه مراكز و سازمان‌های مردم‌نهاد یا مردم در عرصه ترویج كتاب انجام می‌دهند، را پوشش می‌دهیم، مثلاً نانوایی كه یك كتابخانه در نانوایی‌اش زده است، نانوایی كه در «لاكان» گیلان بود، این فرد در برخی برنامه‌ها حضور می‌یافت و كتاب معرفی می‌كرد و مثلاً می‌گفت كه در طول هفته گذشته مراجعانش چه كتاب‌هایی را به امانت گرفته‌اند. این برنامه‌ها انگشت شمارند، اما میتوانند تأثیر‌گذار باشند.
ایكنا ــ وقتی در طول هفته كتاب به سطح شهر می‌رویم، احساس نمی‌كنیم كه هفته كتاب است و حتی در تبلیغات شهری تبلیغات كتاب دیده نمی‌شود. در كنار برنامه‌های شكلی، هفته كتاب باید چه برنامه‌هایی اجرا كرد كه اثرگذار باشد و تبدیل به یك جشن ملی شود؟
سازوكار هفته كتاب این است كه به صورت عمومی در سراسر ایران برگزار شود و از تمام مراكز اجتماعی و فرهنگی شهرستان‌ها و مراكز استان‌ها برای هم‌افزایی ترویج كتاب و كتابخوانی دعوت می‌شوند كه در آن شركت كنند. با وجود اینكه برنامه‌ریزی‌هایی در هفته كتاب اجرا می‌شود، اما این یك هفته كفایت نمی‌كند و باید برنامه‌هایی در طول سال اجرا شود كه ما بگوییم در طول سال به حوزه كتاب می‌پردازیم. ولی به گفته شما چندان رضایت‌بخش نیست و ما هرچه تلاش می‌كنیم كتاب و كتابخوانی عمیق‌تر شود، آثار آن را مشاهده نمی‌كنیم و می‌بینم كه مردم به تماشای فیلم‌ها و مسابقات می‌پردازند و سریال‌ها را رصد می‌كنند، اما شمارگان كتاب‌ها بیانگر آن است كه مروجان كتاب نتوانستند به خوبی در این زمینه فعالیت كنند و به نظر من چندان موفقیت‌آمیز نبوده است. ما می‌گوییم امر كتاب و كتابخوانی برای مردم ایران اهمیت دارد، اما بیشتر در لفظ است و به آن عمل نمی‌شود و این اهمیتی كه در كلام به آن اشاره می‌كنیم، جنبه عملی نمی‌گیرد. به همین دلیل مقام معظم رهبری خود وارد میدان شده و كتاب را مورد توجه قرار داده‌اند و بسیاری از كتاب‌هایی كه پرفروش شده، معظم‌له بر آن وارد تقریظ نوشته‌اند. اما اغلب مسئولان و مدیران دیگر فقط شعار می‌دهند و در عمل چیزی نمی‌بینیم.
ایكنا ــ پس مدیران فرهنگی میتوانند در راستای امر كتابخوانی اثرگذار باشند، مثلاً مقام معظم رهبری را مثال زدید كه مدیران هم میتوانند كتاب معرفی كنند و حداقل كتابخوان بودن آن‌ها می‌تواند الگویی برای مردم باشد.
همین طور است. من در جلسه‌ای كه در سال‌های گذشته در كتابخانه ملی بود شركت كردم كه باید گزارشی از فعالیت‌های رادیو ارائه می‌كردم؛ در آن جلسه انتقادهای بسیاری به ویژه از طرف كسانی كه نسبت به صداوسیما موضع داشتند، انتقادهای فراوانی را مطرح كردند. در حالی‌كه سیاست‌گذارانی كه در آن جلسه حضور داشتند، نیز در زمینه كتاب و كتابخوانی به‌روز نبودند، زیرا بسیاری از آن‌ها اساتید دانشگاه‌ها و فعالان فرهنگی بودند و همین باعث می‌شود به صورت زنجیره‌وار دانشجویان و خانواده‌ها به امر كتاب توجه نكنند. چون مرسوم است، اگر حاكمان و مسئولان در حوزه كتاب جدیت داشته باشند، این جدیت به اعضای جامعه هم تسری پیدا می‌كرد و من هم با شما هم‌فكر و همدردم.
ایكنا ــ شما خودتان چقدر كتاب می‌خوانید؟
من هم كتاب می‌خوانم و هم كتاب‌های منتشر شده را رصد می‌كنم، گاهی در حوزه شعر كتاب می‌نویسم و روزانه كتاب‌های زیادی را تورق می‌كنم و این عادت سالیان من است كه در كتابخانه حضور پیدا می‌كم و اگر یك كتاب را خیلی هم عمیق نخوانم، تورق می‌كنم و هنوز هم وقتی كتاب می‌خرم و اهالی منزل به این حجم از خرید كتاب، اعتراض می‌كنند و من همچنان كتاب خریداری می‌كنم، چون به این كار علاقه‌مندم و این كتاب‌ها را هم می‌خوانم.
ایكنا ــ آخرین كتابی كه خواندید چه كتابی بوده است؟
آخرین كتابی كه خواندم «گشودن رمان» اثر حسین پاینده بود كه نویسنده در این كتاب رمان‌ها را مورد بررسی قرار داده و رمان‌هایی كه در طول این سال‌ها منتشر شده و خوش‌آغازی رمان‌ها بررسی شده است.
ایكنا ــ در رادیو فرهنگ چگونه كتاب‌ها را معرفی می‌كنید؟
ما در برنامه‌ای به عنوان چاپ اول، به صورت روزانه 15 دقیقه به معرفی كتاب می‌پردازیم، كتاب‌هایی كه چاپ اول باشد در اولویت معرفی است و یك كارشناس درباره كتاب مورد نظر توضیحاتی را ارائه می‌دهد و هدف نویسنده از نوشتن آن چه بوده است.
ایكنا ــ یعنی حالت تبلیغی دارد؟
برای كتاب ما تبلیغ می‌كنیم و اصلاً جلوی تبلیغ كتاب را نمی‌گیریم. تبلیغ ما فرهنگی بوده و به صورت آگهی بازرگانی نیست.
ایكنا ــ كتاب‌ها چگونه انتخاب می‌شوند؟
در این بخش سردبیر كه خود اهل كتاب و مطالعه است، در انتخاب كتاب دخیل بوده و معیار‌های خاصی در این امر وجود دارد، یكی از معیار‌ها ایرانی بودن نویسنده است، البته كتاب خارجی هم معرفی می‌شود، اما درصد كمی به آن اختصاص دارد، معیار دیگر هم‌راستا بودن با آرمان‌های انقلاب اسلامی است، یعنی به این حوزه اهمیت بیشتری می‌دهیم و درصدی از برنامه هم به كتاب كودك اختصاص دارد.
ایكنا ــ در این برنامه‌ها نیازسنجی هم می‌شود یا هر كتابی را معرفی می‌كنید؟
ما تنوع ژانر هم داریم و تمام تلاشمان این هست كه كتاب ارزشمند معرفی شود. این عنصر و شاخص ارزشمندی می‌تواند در هر ژانری مورد توجه قرار گیرد. در ترجمه هم كتاب ارزشمند معرفی می‌شود و در حوزه دفاع مقدس هم باشد، باز این شاخص، حائز اهمیت است و كتابی معرفی می‌شود كه مفید هم باشد.
ایكنا ــ رمان هم معرفی می‌كنید و در بین رمان‌ها رمان عامه‌پسند هم هست؟
بله، رمان هم معرفی می‌كنیم. چون ما شبكه عام با نگاه تخصصی هستیم، مثلاً ما كتاب‌های جوجومویز را هم معرفی كرده‌ایم كه من نسبت به آن نقد دارم كه چرا باید معرفی شود و خودم فكر می‌كردم، نباید معرفی‌اش كنیم و با اینكه چاپ بیست و سوم است، نباید این كتاب را معرفی می‌كردیم، اما به دلیل همین نگاه عام، معرفی شد.
ایكنا ــ یك كتاب برای مخاطبان ما معرفی كنید.
من كتاب «باران بانو» را معرفی می‌كنم. این كتاب را نشر همسایه منتشر كرده و شعرهای عربی موسی بیدج است كه خودم آن‌ها را به فارسی ترجمه كرده‌ام و در آن هم متن عربی اشعار و هم ترجمه آن‌ها آمده است. اغلب شعرهای این كتاب محتوای طنز داشته و بخشی دیگر نیز عاشقانه و اجتماعی است. یك ترجمه كتاب هم از احمد عبدالمعطی الحجازی كه شاعر مصری هست، با عنوان «شهری از آبگینه و سنگ» در دو جلد منتشر شده است. او شاعر بزرگی است كه هنوز در قید حیات است.
گفت‌وگو از سمیه قربانی
