سیاحتنامهء ناصرخسرو،شرح سفر هفت سالهء ناصرخسرو است بعد از خواب مشهوری كه دید. سفرنامه یا به قولی سیاحتنامهء ناصرخسرو، كتابی است در حدود بیست و هشت هزار كلمه است و نوشته این حكیم اسماعیلی مذهب.
نویسنده : ارسطو جنیدی
سفرنامه یا به قولی سیاحتنامهء ناصرخسرو، كتابی است در حدود بیست و هشت هزار كلمه است و نوشته این حكیم اسماعیلی مذهب.
این كتاب شرح سفر هفت سالهء ناصرخسرو است بعد از خواب مشهوری كه دید. این سفر پرماجرا و شیرین كه از بلخ در شرق ایران آغاز می شود و بعد از عبور از شهرهایی چون مرو، سرخس، نیشابور، بسطام، سمنان، ری، تبریز، و رسیدن به طرابلس و حلب و ده ها شهر بزرگ و كوچك دیگر، سرانجام به مكه و مصر ختم می شود یك دورهء كامل از شناخت دقیق مناطق گوناگون ایران و بلاد اسلامی است.
از نظر سبك ادبی و نحوه نگارش باید گفت كه سفرنامه ناصرخسرو متنی بسیار شیوا، روان و سهل است. كتاب او حتی امروزه هم رای هر خواننده علاقه مندی به راحتی قابل درك است و كاملاً از اصطلاحات و جملات دشوار به دور.
ناصر، در این سفر طولانی تمامی عجایبی را كه دیده با كلامی صادقانه بیان كرده و به همین سبب كتاب وی علاوه بر ارزش ادبی حاوی اطلاعات بسیار ذی قیمت در باب بلاد اسلامی در میانهء قرن پنجم است و مسائل گوناگون دینی و مذهبی و موضوعات اجتماعی و فرهنگی و جغرافیایی هر ناحیه را با دقتی جالب بیان شده.
نكتهء بسیار جالب در باب این اثر ناصرخسرو آنست كه این سفرنامه در میان تمامی آثار او یك اثر كاملاً ممتاز و یگانه است. به این معنا كه با وجود اعتقاد شدید ناصرخسرو به مذهب اسماعیلی، در این كتاب او هیچ اثری از این تعلق خاطر دیده نمی شود و وی توانسته است در حكم یك بیننده منصف و ژرف بین ظاهر شود و گزارشهایی دقیق از آنچه می بیند را پیش چشم مخاطب خود قرار دهد بدون آنكه لزوماً پیش داوری كند.
بعضی گمان كرده اند سفرنامه ای كه امروزه در دست ما هست، گزیده ای از این اثر زیباست. این احتمال بسیار ضعیف قلمداد می شود؛ مگر آنكه خود ناصر خسرو گزیده ای از این كتابش فرهم آورده باشد، و البته با شناختی كه از او در بیان سخنان مفصل سراغ داریم، احتمال بسیار بعیدی است.
برای عاشقان مطالعه عرض می شود كه بهترین و منقّح ترین چاپ از كتاب مستطاب سفرنامه ناصرخسرو، به كوشش استاد ارجمند، جناب دكتر محمد دبیرسیاقی فراهم آمده است.
برای حسن ختام بحث امروز قطعه ای كوتاه از این اثر شیرین و روان را نقل می كنیم :
((... صفت شهر مصر و ولایتش
آبِ نیل از میان جنوب و مغرب می آید و به مصر می گذرد و به دریای روم می رود. و آب نیل چون زیادت شود چندان می شود كه جیحون به ترمذ.
و این آب از ولایت نوبه می گذرد و به مصر می آید. و ولایت نوبه كوهستان است، و چون به صحرا رسد، ولایت مصر است....
و گویند كه نتوانسته اند كه منبع آب نیل را به حقیقت بدانند. و شنیدم كه سلطان مصر كس فرستاد تا یك ساله راه بر كنار نیل رفتند و تفحص كردند، هیچ كس حقیقت آن ندانست الا آنكه گفتند كه از جنوبِ كوهی می آید كه آن را جَبَل القمر گویند...))
ملاحظه می فرمایید كه تا چه میزان نثر كتاب ساده و شیرین و روان است و بعد از گذشت هزار سال از تاریخ نوشته شدن این جملات، امروزه به راحتی برای هر پارسی زبانی قابل درك است.
ناصر خسرو از این حیث نیز برای فرهنگ درخشان ایرانی شخصیتی سترگ و قابل احترام است. زیرا او با نگارش آثاری ساده و روان به زبان بی همتای پارسی خدمات بسیاری كرده است. و امروزه بر ما است كه قدر این زبان یگانه و بی بدیل را بدانیم كه سبب می شود به این راحتی و شیرینی از لابه لای تاریخ عبور كرده با نیاكان خوش قریحه خودمان هم كلام شویم.
در مجالهای بعدی قطعات بیشتری از سفرنامه ناصرخسرو را عیناً در پیش چشم شما عاشقان فرهنگ و ادبیات و تاریخ ایران زمین قرار خواهیم داد.
