« تاریخ طراحی جلد كتاب در ایران »

محمد جواد احمدی نیا كارشناس برنامه ی رادیو كتاب درباره طراحی جلد كتاب گفت : جدای از محتوای كتاب هنگامی كه صحبت از طراحی ظاهری كتاب می شود از دو منظر می توان این قضیه را بررسی كرد . یك بخش كتاب آرایی در نسخه های خطی است كه شامل تذهیب ، مصور سازی ، تجلید و موارد دیگر می شود و موضوع دیگر به صورت جدی به دوره ای بر می گردد كه چاپ و كتابهای چای وارد پروسه ی تولید خود در ایران شده است كه این نوع طراحی با نگاه آكادمیك تحت عنوان واژه ی گرافیك شناخته می شود .
احمدی نیا در ادامه اظهار داشت : طراحانی كه به صورت جدی از اواسط دهه ی 20 شروع به فعالیت در این حوزه كردند عموما هنرمندان و نقاشان تحصیل كرده ای بودند كه یا تحصیلات خود را غرب گذرانده بودند و یا به نوعی با غرب ارتباط داشتند و یا به منابعی دسترسی داشتند . این افراد تلاش كردند نوع نگاه به طراحی جلد كتاب را به استانداردهای بین المللی نزدیك كنند .
احمدی نیا گفت : در دوره های ابتدایی كه چاپ در ایران انجام می شد تزیینات چاپی عموما شبیه نسخ خطی و كتاب آرایی قدیم بود اما از اواسط دهه ی 20 با حضور افرادی چون محمد بهرامی و تاسیس آتلیه های شخصی و آغاز به كار دانشكده هایی چون دانشكده ی هنرهای زیبا و افرادی كه در این دانشگاهها تحصیل می كردند، گرافیك در حوزه ی طراحی جلد كتاب معنای تخصصی تری به خود گرفت .
محمد جواد احمدی نیا كارشناس مجری برنامه درباره ی اساتیدی كه در دهه 40 و اواخر دهه ی 50 در حوزه ی طراحی كتاب فعال بودند گفت : استادانی چون مرحوم ممیز ، فرشید مثقالی ، هرمز وحید مرحوم بهزاد گلپایگانی در اواخر دهه ی40 و دهه ی 50 توانستند در طراحی جلد كتاب نگاهها را تغییر دهند . این افراد موفق شدند تصاویر را حذف كرده و حروف را وارد طراحی جلد كنند.
احمدی نیا در بررسی تحولات طراحی جلد كتاب با اشاره به نكته ی تاریخی مهمی گفت : بحثی كه كمتر با آن آشنا هستیم كتابهای جلد سفید است . كتابهای جلد سفید به خودی خود تعریف گرافیكی ندارند . منظور از این كتابها ،كتبی است كه صرفا جلد آنها سفید نیست اما این كتابها با هر رنگی عاری از هر نوع آرایه ی تزیینی هستند .
حدود یكسال قبل از پیروزی انقلاب اسلامی با توجه به شرایط سیاسی موجود نوعی از كتابهای خاص در جامعه بروز و ظهور كردند .در گذشته افرادی به نام "چمدان كش» كتابها را با چمدان جابجا می كردند این افراد به دلیل ارتباطی كه با افراد جامعه داشتند كاملا در جریان نیاز جامعه بودند . قبل از پیروزی انقلاب تعداد كتابهای ممنوعه كه اجازه ی انتشار نداشتند زیاد شد برای اینكه این كتابهای ممنوعه در اختیار افراد جامعه قرار گیرد پدیده ای به نام كتابها «جلد سفید » به وجود آمد . در روی جلد این كتابها تنها عنوان كتاب ، نام نویسنده و گاهی نام مترجم نوشته می شد كه عموما سوری بود و وجود خارجی نداشت . در آن دوران گاهی كتابهای جلد سفید با تیراژ بالای 3000 جلد به فروش رسید .
در ادامه ی برنامه معراج قنبری پژوهشگر و نویسنده ی حوزه ی گرافیك درباره ی وضعیت نشر در دهه 60 گفت : در دهه شصت به دلیل اقتصاد به هم ریخته ی صنعت نشر و آغاز جنگ تحمیلی شاخص های فرهنگی و كتاب دغدغه ی اصلی جامعه محسوب نمی شد . اما دو گروه در این دوران به طراحی جلد كتاب روی آوردند گروه اول طراحان گرافیكی بودند كه پیش از انقلاب در حوزه ی طراحی پوست فعالیت می كردند افرادی چون ممیز و مثقالی كه در دهه های 60 و 70 بسیار پر كار بودند .
گروه دوم نقاشان و تصویرگرانی كه امكان نقاشی و برگزاری نمایشگاه های نقاشی را نداشتند . این افراد تلاش كردند تا آثارشان را به وسیله ی جلد كتاب عرضه كنند .
این نگاه تصویر سازانه تا اواخر دهه 60 و اوایل دهه 70 ادامه داشت و افرادی چون مجید اخوان ، ایرج انواری ، حسن فوزی تهرانی از طراحان شاخص این دوره بودند .
معراج قنبری در ادامه گفت : دهه 70 همزمان با رشد دانشگاهها و پیشرفت در رشته ها دانشگاهی تعداد دانشجویان رشته ی گرافیك بیشتر شد . این دوران دوران بازسازی كشور بوذ از طرفی رشد مجله ها و روزنامه ها در صنعت نشر و كتاب تاثیر بسزایی داشت . در دهه ی 70 بروز و ظهور تكنولوژی هایی چون كامپیوتر تحولات بسیاری در حوزه ی چاپ و عكس و تایپ به وجود آمد .در فضاهای تخصصی دو سالانه هایی برگزار شد به عنوان مثال اولین گردهمایی طراحان گرافیك در سال 68 در موزه ی هنرهای معاصر برگزار شد كه سبب ایجاد تعامل و رقابت بین طراحان در جامعه شد . در این دو سالانه ها طراحان شاخص در عرصه هایی چون طراحی جلد و پوستر آثار برجسته ی خود را ارسال می كردند و این اتفاق باعث ایجاد رقابت می شد و حتی سفارش دهنده ها طراحان مورد پسند خود را در این دو سالانه ها انتخاب می كردند .
تحول اساسی در طراحی جلد از اواخر دهه 70 با بروز رویكرد ساختار شكنانه ای تحت عنوان تایپوگرافی شكل گرفت . و این اتفاق عرصه ی طراحی جلد را بیشتر متحول كرد .
از گروه های شاخص این جریان می توان به گروه « رنگ پنجم » اشاره كرد . این گروه در سال 79 شكل گرفت و نمایشگاههای مختلفی را برگزار كرد. این هنرمندان نگاه ساختار شكنانه ای را در جامعه پدید آوردند كه زمینه ی اصلی كار آنها حروف و تایپ بود .