میرزا عبدالقادر دهلوی متخلص به بیدل از شاعر پارسی گوی هند و نماینده برجسته سبك هندی است. وی به سال 1054 هجری قمری در عظیم آباد هند كه امروزه پتنه نامیده می شود، زاده شد.
میرزا عبدالقادر دهلوی متخلص به بیدل از شاعر پارسی گوی هند و نماینده برجسته سبك هندی است. وی به سال 1054 هجری قمری در عظیم آباد هند كه امروزه پتنه نامیده می شود، زاده شد.
اجدادش از قبیله اَرلاس از اقوام مغولی و تركان جغتایی و ساكن بخارا بودند. پدرش ، عبدالخالق، از اهل تصوف بود كه در جوانی به سپاهیگری اشتغال داشت، اما در همان سنین این شغل را رها كرد و به در پی سلوك و روش های سالكانه رفت. او فرزندش را به سبب ارادتی كه به شیخ عبدالقادر گیلانی داشت، عبدالقادر نامید. عبدالقادر در پنج سالگی پدرش را از دست داد و از آن پس عموی جوان و فاضل او، میرزا قلندر، سرپرستی وی را به عهده گرفت .
عبدالقادر گذشته از زبان مادریش، بنگالی، با زبان ریخته كه بعدها به زبان اردو شهرت یافت و با زبان سانسكریت و تركی آشنایی یافت و زبان های فارسی و عربی را نیز در مكتب آموخت . وی در شش سالگی با قرآن آشنا شد و در كمتر از یك سال آن را ختم كرد.
عبدالقادر نخستین سروده هایش را بر عمویش، كه نخستین مربی و مشوق وی بود، عرضه كرد. بیدل ابتدا "رمزی " تخلص می كرد، اما سپس با تخلص بیدل می سرود. ظاهراً بیدل نخستین شعر خود را در ده سالگی سروده است.
وی نخست به سبك های خراسانی و عراقی گرایش داشت، اما سفر به دهلی سبب شد تا به سبك هندی روی آورد.
دوره نوجوانی بیدل مصادف بود با شایعه بیماری شاه جهان و نزاع های درونی بر سر قدرت كه عظیم آباد را به یكی از كانون های اصلی شورش تبدیل كرد. ظاهراً در همین دوره میرزا قلندر، بیدل را به دایی او، میرزاظریف، سپرد. میرزا ظریف كه محقق و دارای روحیاتی سالكانه بود، در تكوین شخصیت عرفانی و ادبی بیدل و آشنایی جدی او با فلسفه و عرفان و كلام و فقه و حدیث و تفسیر تأثیر بسزایی داشت.
بیدل در سال 1071 با میرزا ظریف به مركز اُریسه رفت و در آنجا با شاه قاسم هواللهی كه در ادب و حكمت و عرفان حاذق بود، آشنا شد.
او در 1075 به دهلی رفت و در این شهر به حضور عارف بزرگ ، شاه كابلی، رسید. از دیگر عارفان بزرگ این دوره مولانا كمال بهاری قادری بود كه بیدل به او ارادت داشت.
شاه فاضل، از سالكان برجسته آن روزگار بود كه در نظم و نثر ماهر بود و او از دیگر استادان بیدل به شمار می رود. بیدل خود در كتاب چهارعنصر، شاه قاسم هواللهی ، شاه كابلی ، شاه ملوك ، شاه یكه آزاد، شیخ كمال بهاری و شاه فاضل را استادان معنوی و روحانی خود می نامد. او در دهلی برای گذران زندگی به خدمت سپاه درآمد ، اما هنگامی كه محمد اعظم شاه، پسر اورنگ زیب ، از وی خواست تا مدحیه ای در شأن و منزلتش بسراید، از خدمت دولت استعفا داد، و پایتخت را ترك كرد. وی مدت ها در اكبرآباد و لاهور و حسن آباد، شاه جهان آباد و مَتُهرا به سیاحت پرداخت.
خوشگو بیدل را فردی خوشرو، بلندبالا، و به لحاظ جسمی بسیار قدرتمند معرفی كرده است. نمونه خط او نیز در دست است و حكایت از پختگی و ورزیدگی بیدل در خطاطی دارد. شاهان و بزرگان برای بیدل احترام زیادی قائل بوده اند. او از سوی شرح حال نویسان هم دوره خود مورد ستایش قرار گفته است.
