یكی از سفرنامه های سیاحان خارجی متعلق به هانری رنه دالمانی ست كه متخصص هنرهای زینتی و اشیا عتیقه بود.
نویسنده: مهرنوش محتشمی
هانرى رنه دالمانى ، كتابدار، مورخ، سیاح فرانسوى، متخصص هنرهای تزئینی، در 30 ژوئیه 1863 متولد شد.
رنه دالمانی به علت علاقه فراوانش به اشیاء عتیقه، مسافرت‌هاى زیادى به كشورهاى مشرق زمین انجام داد. وى در سال 1898م از شهرهاى سمرقند، بخارا، خیوه و عشق‌آباد بازدید كرد. او در این سفر آثار هنرى از جمله قالى، منسوجات زربافت و اشیاء فلزى قدیمى را جمع‌آورى كرد و با خود به فرانسه برد. او سال بعد به فكر سفر به ایران افتاد و دو سفر به این سرزمین تدارك دید.
دالمانى در سال 1899م در سفر دیگرى كه به عشق‌آباد داشت با یكى از فرانسویان موسوم به سزارى كه در آن زمان در استخدام گمرك ایران بود به خراسان رفت و از شهرهاى مشهد، نیشابور، سبزوار و قوچان دیدن كرد. او در این سفر، علاوه بر جمع‌آورى اشیاء عتیقه، به كاوش‌هایى در آثار تاریخى اطراف قوچان دست زد و پس از مدتى به كشورش مراجعت كرد.
هشت سال بعد یعنى در سال 1907م دالمانى دوباره به ایران بازگشت، در حالى كه از وزارت فرهنگ فرانسه جواز حفارى در ایران را گرفته بود. او آثارى را كه از این سفرها به دست آورده بود، در محلى به معرض تماشاى فرانسویان گذاشت. مجموعه آثار عتیقه و تاریخى او امروزه یكى از مهم‌ترین و معروف‌ترین مجموعه‌هایى‌ست كه در پاریس باقى مانده است.
در آخرین سفرى كه دالمانى به ایران داشت، بنا به توصیه موسیو سزارى، تصمیم گرفت درباره اوضاع سیاسى، اجتماعى، اقتصادى و فرهنگى ایرانیان مطالعه كند. به این منظور در سفرى سه ماهه از خراسان تا بختیارى، آنچه را كه مشاهده كرده یا از دیگران شنیده بود، یادداشت كرد و عكس‌هاى فراوانى نیز تهیه كرد. سفرنامه ی او به نام "سفرنامه از خراسان تا بختیاری" در ایران ترجمه و منتشر شده است.
یكی از جذاب ترین قسمتهای سفرنامه او ، توصیفش از بناها و اوضاع اصفهان است . او درباره كاخ عالی قاپو چنین می نویسد:
" در موقع مراجعت از بازار می بایستی از میدان شاه عبور كنیم و از جلوی سردر كاخ عالی قاپو كه مهم ترین بنای باشكوه طرف غربی میدان است، بگذریم. كاخ عالی قاپو ازجمله شاهكارهای ممتاز معماری و مركب از سه طبقه است. سردر بلند و باشكوه آن به طرف میدان واقع شده و در بالای آن ایوان وسیعی است كه ستون های چوبی متعددی سقف آن را نگاه داری می نمایند. نام این بنا مركب از دو كلمه عربی و تركی است و به سه نوع تلفظ می شود. بعضی الله قاپو (در خدایی) و بعضی علی قاپو (در علی) و عده ای كاخ عالی قاپو (در بلند) تلفظ می كنند. بنا بر خبری، این در را شاه عباس محض تیمن و تبرك از مقبره علی (ع) از نجف به اصفهان آورده است. در دوران سلطنت صفویه این سردر احترامی داشت و كسی با كفش در آن وارد نمی شد. حتی شخص شاه هم سواره از این سردر عبور نمی كرد. به علاوه محل تحصن مقصرین هم بود. زنجیری كه در جلوی آن كشیده شده از تكه های كهنه ای كه مردم برای طلبیدن مراد به آن بسته اند، پوشیده شده است."
رنه دالمانی كه در دوران صفویه در ایران بود شاهد جشنهای باشكوهی بود كه در آن زمان برپا می شد. او از یكی از تفریحاتی در سفرنامه اش نوشته است كه دیگر از آن اثری باقی نمانده و آن هم مراسم "خرس بازی در میدان شاه" است . او می نویسد:
" امروز در میدان شاه نزدیك بازار بزرگ خرس بازی را دیدیم كه صحنه نمایشی تشكیل داده و جمع كثیری را به دور خود جمع كرده بود. خرس بدبخت به پشت روی خاك می غلطید و حركاتی را كه صاحبش به ضرب چوب به او آموخته بود انجام می داد. خرس باز علاوه بر نمایش بازی های خرس داستان سرایی هم می كرد. آهنگ صدایش گاهی ملایم و گاهی بسیار بلند بود و پیوسته از مردم در راستی گفتار دروغ خود تصدیق می خواست. ما از كنار این جمعیت با زحمت راه عبوری پیدا كرده و داخل بازار شدیم اما جمعیت زیادی برای تماشا به دنبال ما افتاد و ما را ناراحت كرد، به طوری كه برای استخلاص از این اسكورت بزرگ ما مجبور شدیم به داخل دكان ها برویم و مدتی وقت خود را تلف نماییم تا این جمعیت پراكنده شود. ولی این ولگردان بیكار از تماشای ما دست نمی كشیدند و همین كه از دكان خارج می شدیم دوباره به دنبال ما می افتادند."
سفرنامه دالمانی در چهار جلد نوشته شده . او در جلد اول و دوم كتاب خود به تشریح طرز حكومت استبدادی سلسله قاجار، اوضاع اداری، نظام و تجارت و فلاحت، طرز زندگی ایرانیان و در جلد سوم و چهارم به شرح مسافرت خود پرداخته و در ضمن طرز زندگانی ایل بختیاری را به طور مشروح به تحریر در آورده است.
