در میان سفرنامه های بجا مانده از سیاحان قدیمی ، یك سفرنامه تصویری با نقاشی هایی جذاب از فرد ریچاردز سیاح انگلیسی باقی مانده است.
نویسنده: مهرنوش محتشمی
هر سفرنامه بیانگر اوضاع و احوال یك جامعه در زمان معینی است. سفرنامه‌های خارجی از این جهات برتری هایی دارد. اول آنكه نویسنده آن یك فرد بیگانه با مردم و فرهنگ و رسوم است و ممكن است هر پدیده‌ای نظر او را جلب كند و دیگر اینكه پدیده مورد نظرش را با پدیده‌های همانندش در جامعه خویش مقایسه مى‌كند.
نام اصلی سفرنامه فرد ریچاردز، "یك سفرنامه ایرانی" بود و در زمان خود مورد استقبال و تحسین قرار گرفته است. از ویژگى‌هایی منحصر به فرد این سفرنامه آن است كه مؤلف سراسر ایران را پیموده و آنچه را كه دیده به خوبى شرح داده است. فرد ریچاردز نویسنده و شاعر بوده و كتاب را با بیانی لطیف و دقیق و شاعرانه نوشته است. او همچنین نقاشی ماهر بوده و 48 تابلوی زیبا از شهرهای مختلف ایران و اماكن تاریخی و مذهبی تهیه كرده و در كتاب آورده كه از این جهت كم نظیر است. تاریخ مسافرت او اوایل سلطنت رضا خان (1309ش 1930م) است كه با دگرگونى‌های بسیاری در كشور همراه است و توجه خوانندگان ایرانی را جلب می‌كند.
سفرنامه ی ریچاردز با مقدمه‌های مفیدی از مترجم و مؤلف آغاز مى‌شود.
اولین تابلویی كه در كتاب آمده "دروازه قرآن شیراز" است. از گذشته دور هر ایرانی سفرش را با گرفتن قرآن بر سر آغاز مى‌كرده است. نویسنده نیز با توجه به این نكته، این طرح را كه باید در صفحه 170 كتاب می‌آمد، در مطلع كتاب آورده است. او در "به سوی ایران" چگونگی آغاز سفر به ایران را شرح داده و سپس شهرهای مختلف ایران: اصفهان، شیراز، یزد، كرمان، مشهد، قزوین، تبریز، رشد و انزلی را به همان ترتیبی كه سفر كرده توصیف كرده است. آنچه در این شهرها توجهش را جلب كرده است، از آثار تاریخی تا رسوم و مراسم مذهبی و یا حتی ملخ و درشكه و گورستان‌های ایران را با بیانی شیرین تعریف می‌كند. یك مشاهده كوچك را چنان پرورش مى‌دهد و از اندوخته‌های علمی و اشعار و تشبیهات استفاده مى‌كند كه خواننده را به اعجاب وامیدارد. تفكیك بین موضوعات، جذابیت آنها و بیان روان و داستانی كتاب فضایی را فراهم آورده كه خواننده از مطالعه آن خسته نشود.
نویسنده با علاقه به زیبایى‌های معماری ایران سعی كرده است كه آثار شهرهای مختلف را از نزدیك ببیند و از آنها نقشی زده و توصیفی داشته باشد. او از اینكه نتوانسته از طاق بستان كرمانشاه نقاشی بكشد، اظهار تأثر كرده و پوزش مى‌طلبد. شرح و توصیف از شهرها و محلات و اماكنی كه بازدید كرده با ارائه ویژگى‌های جغرافیایی، تاریخی و هنری آن آثار همراه است.
فرد ریچاردز در صفحه 342 كتاب در دیدار مجددش از تهران مى‌نویسد:
"تهران امروز با شتابی تب آلود از مغرب زمین پیروی مى‌كند. قسمت‌های كاملی را از ظواهر سبك ها و مختصات و ادوار تاریخی مغرب زمین، بدون در نظر گرفتن این كه از چه كشوری آمده، اخذ مى‌كند و با زندگی خود تناسب می‌دهد... جای بسی تأسف است كه ایران در عرض یكی دو سال از آداب و سنن ملی خود در زمینه سبك های معماری شرمنده و خجل شود. هیچ چیز در دنیا مانند خیابان‌های سرپوشیده (البته هر گاه به عنوان سایبان باشد و به عنوان مغازه نیز مورد استفاده قرار گیرد) زیبا نیست".
در این سفرنامه خواننده با بسیارى از آداب و رسوم و وضع اجتماعى آن روزگاران ایران آشنا مى‌شود، البته نویسنده، بنا به نگرش غربى خود از یكسو نگرى و بیان طنزى گزنده درباره عقاید ایرانیان بركنار نمانده است و این نكته‌اى است كه در هنگام مطالعه باید مد نظر قرار گیرد.
