تاریخ بیهق اثر ظهیرالدین ابوالحسن علی بن ابی القاسم زید بیهقی نامور به " ابن فندق " به زبان فارسی دربارهُ ویژگی های جغرافیایی و تاریخی بیهق و شرح احوال بزرگان آن سامان نوشته شده است .
تاریخ بیهق اثر ظهیرالدین ابوالحسن علی بن ابی القاسم زید بیهقی نامور به " ابن فندق " به زبان فارسی دربارهُ ویژگی های جغرافیایی و تاریخی بیهق و شرح احوال بزرگان آن سامان نوشته شده است .
تاریخ های محلی با دادن اطلاعات دربارهُ چگونگی شكل گیری شهر ، معماری ، مردم و رویداد ها ، خیلی ارزش و اهمیت دارند . در دست داشتن این منابع از بایسته های نگارش تاریخ ملی است.
با خواندن تاریخ های محلی ، چگونگی زندگی ، شادی ، اندوه ، شكست ، پیروزی و گرفتاری های گذشتگان را در می یابیم .
با خواندن هر یك از این تاریخ ها بخشی از تاریخ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی هر منطقه در ذهنمان نقش می بندد و دركنار هم تاریخ ملی را پدید می آورد .
سه شهر بیهق ، نیشابور و طوس در تاریخ میانه ایران خاستگاه نخبگان علمی نامداری چون حكیم ابولقاسم فردوسی ، ابوالفضل بیهقی ، الحاكم نیشابوری ، خواجه نظام الملك طوسی ، برادران غزّالی ، خواجه نصیرالدین طوسی و بسیاری دیگر بوده است .
ظهیرالدین ابوالحسن علی بن ابی القاسم زید بیهقی مشهور به " ابن فُندق " و " فرید خراسان " از همین نخبگان علمی است .
" ابن فندق " حكیم و ادیب مشهور ایران در روستایی در سبزوار به نام " ششتمد " زاده شد . وی در حدود سال 493 هجری زاده شده و نقل یاقوت حموی در معجم الادبا " كه ولادت وی روز شنبه بیست وهفتم شعبان سال 499 هجری قمری در سبزوار از ناحیه‌ُ بیهق بوده است ، درست نیست زیرا خودش در كتاب تاریخ بیهق می گوید : "و قتل فخرالملك در عاشورا بود سنهُ خمسمائه و من آن یاد دارم و در عهد كودكی در دبیرستان معلم بودم به نیشابور " و بدیهی است كه طفل یك ساله به دبیرستان نمی رود و از یك سالگی چیزی به یادش نمی ماند ! و ناچار در آن زمان دست كم هفت ساله بوده است . بنا براین 27 شعبان سال 493 هجری قمری درست است .
نسب بیهقی با هفده پشت به خزیمه بن ثابت می رسد كه از یاران نامی پیامبر (ص) بود .
بنا براین وی از نژاد تازی و از اعقاب و اخلاف عرب هایی است كه در آغاز دورهُ اسلامی به ایران آمده اند .
ظهیرالدین پس از چندین سفر در رمضان سال 537 هجری قمری برای رهایی از رشك یگران به نیشابور رفت و طاهر بن فخرالملك ودیگر بزرگان شهر او را گرامی داشتند .
وی در مسجد مشهور این شهر مجلس وعظ داشت تا آن كه در رجب سال 549 هجری قمری برای دیدار مادر به بیهق بازگشت و گویا تا هنگام مرگ در سال 565 هجری قمری از آن جا بیرون نرفت .
تاریخ بیهق درباره ی تاریخ شرق ایران در دوره ی غزنویان و سلجوقیان اطلاعات ارزنده ای دارد كه در دیگر تاریخ های آن دوره نیست .
نویسندهُ تاریخ بیهق جز دیده ها و شنیده هایش سند های كهن و منابع ناشناخته ای در دسترس داشته ، از این رو كتاب به لحاظ تاریخی خیلی مهم است .
مثلاً از خاندان " نظام الملك " و
" مُهَلّبیان " اطلاعاتی آمده كه در هیچ كتابی نیست .
شیوه ی نگارش و نثر تاریخ بیهق ، سبك سده ی ششم و همسنگ كتاب
" چهار مقاله ی نظامی عروضی " و
" تذكره الاولیا "ی عطّار است .
كتاب با مقدمه ی " احمد بهمنیار "و مقدمهُ دیگری از
" محمد بن عبدالوهاب قزوینی " ( علامهُ قزوینی ) در زندگینامهُ نویسنده و آثار او ست .
