گزارش فرهنگ : روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه «آینده ی انسان و سرگذشت علم »

كمیسیون ملی یونسكو هر سال دهم نوامبر را روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه نامگذاری كرد تا فرصتی شود برای تبادل نظر صاحبان فكر و اندیشه . به همین بهانه درباره ی اهمیت علم و دانش با آقای دكتر هاشم رفیعی بنیانگذار نانو تكنولوژی در ایران گفتگو كردیم . ایشان در سال 1385 به عنوان چهره ی ماندگار در رشته ی فیزیك نظری برگزیده شدند .
ریاست پژوهشكده نانو پژوهشگاه دانش‌های بنیادی( 1382- 1394)، چهره ماندگار نانو تكنولوژی(1385)، پژوهشگر برتر نانو فناوری(1385)، عضو فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی (1392)، استاد نمونه كشوری و دریافت كننده جایزه علامه طباطبایی (1393)، استاد مدعو دانشگاه توهوكو (ژاپن1992-1993 )، محقق ارشد دانشگاه اكسفورد، چاپ و انتشاربیش از 100 مقاله در 5 حوزه فیزیك نظری و محاسباتی و چاپ كتاب « فیزیك محاسباتی نانو لوله‌های كربنی» از طرف انتشارات دانشگاه كمبیرج انگلستان در سال 2008 از جمله سوابق درخشان علمی و اجرایی دكتر هاشم رفیعی تبار طی این سال‌ها محسوب می‌شود.
(مشروح گفتگو با دكتر هاشم رفیعی تبار را در زیر می خوانید )
آقای دكتر ، دانش به طور كلی به فهم و درك انسان از جهان كمك می كند . چرا تغییر نگرش ما نسبت به جهان باعث گسترش صلح در جهان خواهد شد ؟
***هدف از علم و دانش پی بردن به قوانین طبیعت یا قوانین جامعه و قوانینی است كه ما با آنها سر كار داریم . هر قدر این قوانین را بیشتر و بهتر بشناسیم كنترل آنها آسانتر می باشد و ما می توانیم از این قوانین برای بهبود وضع بشریت استفاده كنیم .
بنابر این اگر در اجتماعات مختلف قوانین حاكم بر جامعه شناسی را بدانیم می توانیم روابط بین كشورها را بهتر بشناسیم و از انجام اعمال افراطی جلوگیری كنیم .
در رابطه با قوانین طبیعت هم این امر مصداق دارد . زمانی انسان ها به دانش و قوانین طبیعت اشراف نداشتند و
نمی توانستند از این عوامل بهره برداری و آنها را به نظم در آورند. با گسترش دانش و پی بردن به قوانین طبیعت ، بشریت توانست قوانین را تحت نفوذ خود درآورده و از این قوانین در سطوح مختلف استفاده كند . بنابراین هر قدر به قوانین پدیده ها آگاه تر باشیم بهتر می توانیم پدیده ها را شناخته و آنها را كنترل كرده و در خدمت اهداف مترقی قرار دهیم . زیرا هر پدیده ای جنبه های مثبت و منفی بسیاری دارند كه با شناخت آن ها می توان از جنبه های مثبت به نحو مطلوب بهره برداری كرد .
- در دهه های اخیر ایران شاهد گسترش روز افزون مراجع و مراكز دانشگاهی و تولید علم شده است . اما تاثیرات این گسترش كمتر در تولید علم و فناوری به چشم می خورد ، علت آن چیست ؟
***تا همین اواخر درك ما از دانشگاه تدریس و تعلیم بوده نه محل تولید علم . زیرا كسانی كه دانشگاهها را راه اندازی كردند بر این باور بودند كه ما باید علمی را كه در غرب و نقاط دیگر جهان تولید شده به دانشجویان خودمان انتقال دهیم . رفته رفته و با گذر زمان این نگرش تغییر كرد و نسلی كه پس از انقلاب وارد دانشگاهها شدند خود به تولید علم پرداختند ( البته من نقش تولید علم در غرب را نفی نمی كنم ) اما باید بگویم یكی از دلایل دیگری كه سبب شد ،كمتر پیشرفت كنیم تكیه ی بیش از حد بر گذشته بود . در سرزمین ما ایران در زمان های دور دانشمندان بزرگی چون بوعلی سینا می زیسته اند كه در عصر خود سرآمد بودند ، اما ما باید تلاش كنیم در عصر حاضر و با پدید آمدن علوم نوین دانشمندانی تربیت كنیم كه متعلق به نسل خودمان باشند . ما می توانیم انشتین هایی برای زمان خود داشته باشیم همان طور كه اخیرا دیدیم فردی چون مرحومه مریم میرزاخانی ریاضی دان برجسته در سطح جهانی بودند كه متاسفانه خیلی زود ایشان را از دست دادیم .
در حال حاضر بسیاری از ایرانیان در داخل و خارج از كشور در رشته های خود متخصص بوده و
می درخشند . ما باید توجه داشته باشیم كه در تولید علم از غرب چیزی كم نداریم و بسیاری از مقالات علمی كه كه تولید می كنیم قابل مقایسه با غرب است . اما درباره ی اینكه چرا علم در ایران تبدیل به فناوری نشده باید بگویم ایدئولوژِ ی های لازم موجود نبوده و جدایی دانشگاه از صنعت یكی از دلایل اصلی بوده . صنعت ما بیشتر صنعت مونتاژی بوده . البته اخیرا شاهد تغییرات مثبتی در این زمینه هستیم . در كشور ما پژوهش های بنیادی و طولانی مدت دچار ضعف است و كار تیمی به درستی انجام نمی شود . به همین دلیل ما دربرخی موارد پیشرفتهای لازم را نداشتیم . در حال حاضر در بسیاری از زمینه ها ی نانو تكنولوژی صاحب نظر هستیم و می توانیم كارهای مهم انجام دهیم اما باید موانع را از میان ببریم . فرض كنید با استفده از فناوری نانو دارویی تولید كنیم كه سلول های سرطانی را از بین می برد اما تولید دارو تنها بخشی از كار است برای به ثمر نشستن این فعالیت بقیه ی جامعه و دستگاههای ذیربط هم باید با این كشف همراهی لازم را داشته باشند . پس ابتدا باید زیر ساختهای لازم فراهم شود .
من فكر میكنم ما اگر دسترسی به نفت و درآمد نفتی نداشتیم مجبور بودیم برای بهبود شرایط اط اختراعات و اكتشافات خودمان بهرمند شویم و شاید یكی از مهم ترین مشكلات ما در كشور اقتصاد تك محصولی و وابسته به نفت است .
یك سری نخبه در جامعه ی ما وجود دارد كه این افراد باید دستچین شوند و شرایط ویژه برای این افراد مهیا شود تا این افراد نخبه بتوانند تكنولوژی بیافرینند و صادر كنند .
- آقای دكتر رفیعی تبار به عنوان پرسش پایانی ، به نظر شما مهم ترین مانع در راه گسترش علم در جامعه ی ما چیست ؟

*** من مهم ترین مانع را شبه علم در جامعه می دانم . متاسفانه در جامعه ی ما گاهی از سوی افرادی كه خود مدعی علم هستند به شبه علم دامن می زنند و این مانع گسترش علم میشود و ما باید سعی كنیم این مسائل حل شود .