به یاد بانوی كلام

خانم الهی قمشه ای متولد 1316 هجری شمسی ـ متخلص به آتش ـ را می توان یكی از كسانی شمرد كه در شناخت مولوی، تلاش و مطالعه قابل توجهی داشته است و حاصل مطالعات و نیز تلاش در شناخت ادبیات عرفانی را در جلسات در معرض استفاده و داوری علاقه مندان گذاشته است. وی كه از سن 5 سالگی در خدمت پدر حكیم و فرزانه خود مرحوم آیت اللّه الهی قمشه ای بوده، پیش از آنكه حرف زدن را كاملاً بیاموزد، به شعر و ادب علاقه مند شده و پیش از صحبت كردن شعر می خوانده است. ایشان در هفت سالگی با مثنوی الاطفال آشنا شده و در این راه علاوه بر محضر پدر از محضر اساتیدی چون «جلال همایی»، «شهابی»، «صدرالدین محلاتی»، «دكتر شفق» و «علامه جعفری» بهره برده و اكنون سالهاست كه با تحقیق و تفحص در مثنوی مولوی به تحلیل و تفسیر اشعار مثنوی و تطبیق آن با موضوعات قرآن كریم می پردازد و حدود 6000 بیت از ابیات مثنوی را در سینه سپرده و حفظ است، و این افزون بر طبع شعری و ذوق ادبی است كه خود ایشان دارد.

سركار خانم مهدیه الهی قمشه ای را در خانه اش كه حاكی از ذوق ادبی و علاقه مندی به ادبیات عرفانی و معارف قرآنی است ملاقات كردیم. استقبال گرم خانم الهی و آراستگی خانه ایشان با اشعار نغز و خط خوش، فرصتی بود كه وی سخنان خود را چنین آغاز كند:

گفتم شبی ای نگار جان پرور من

ای سایه دولتت همه بر سر من

زان باده كه داده ای به خاصان درت

یك جرعه شبی بریز در ساغر من

پدرم، مرحوم حكیم «الهی قمشه ای» بود. نیاكانشان از سادات بحرین بودند و خود می گوید: «نیاكان بودم از سادات بحرین»

آنان در زمان نادر به شهر كوچك قمشه (شهرضای سابق) كوچ كرده و در آنجا رحل اقامت افكنده بودند. نیای بزرگ ایشان حاجی ملك و نیایشان عبدالحمید در تاكستانهای این شهر حكمت خیز، آب و ملك و سود و سودایی داشتند، اما زنّار خدمت به میان بسته بودند و در آبادانی شهر از بنای مسجد و مدرسه و حفر قنات و ... هیچ فروگذار نمی كردند. ایشان در باره پدر خویش می فرماید:

پدر دانشوری بد بوالحسن نام

چو شیخ خارقان جانش منور

پدر و مادر ایشان در چهارده سالگیِ پدرم، در مشهد و شهرضا جان سپردند و ایشان برای ادامه تحصیل به اصفهان رفت، ولی در آنجا زیاد نماند:

از آنجا آمدم باری سپاهان

نكوشهری است لیك ای خامه بگذر

و از آنجا به شهر مقدس مشهد می روند و در خدمت آقابزرگ خراسانی و ادیب نیشابوری، ادبیات عرب و عجم می خوانند و از آقاحسین فقیه و حكیم بُرسی نیز كسب فیض می كنند و پس از سالها به تهران می آیند. مرحوم الهی قمشه ای پس از شهادت مرحوم سیدحسن مدرس، به جای ایشان در مدرسه سپهسالار سابق ـ شهید مطهری فعلی ـ به تدریس فلسفه و الهیات می پردازند و حدود هفت سال از عمر خویش را صرف ترجمه قرآن كریم می كنند. همچنین ایشان بیش از چهل سال در خدمت دانشگاه تهران و تربیت دانشجو بودند.

از مرحوم الهی قمشه ای یازده جلد كتاب در عرفان، فلسفه و ادب، در قالب نظم و نثر باقی مانده است.

مرحوم الهی قمشه ای در شامگاه 24 اردیبهشت سال 1352 در سن 74 سالگی در حالی كه قلم در دست داشت و آخرین پیرایش را در ترجمه خود از قرآن انجام می داد، دیده از جهان فرو بست.

مادرم كه اكنون 85 ساله هستند، در دبیرستانهای فرانسویان درس خوانده و فعالیتهای ادبی وی نیز كمابیش برقرار بوده، از ایشان كتاب خوشه ها باقی مانده است.

برادرم نظام الدین الهی قمشه ای كه استاد فلسفه و همدوره با حاج آقا مصطفی خمینی بود، در سال 1376 فوت نمود و در زمان فوتش رییس كتابخانه دانشگاه تهران بود.

برادر دیگرم دكتر حسین الهی قمشه ای است كه پدر درباره ایشان فرمود:

همه جانند و باشد جان شیرین

حسین آقا طفل عشق نازپرور

دكتر حسین الهی قمشه ای از دوران كودكی با استعداد شگرف در خدمت پدر بود و در شبهای جمعه كه مرحوم پدر تفسیر قرآن می گفتند؛ ایشان با سن كم، ضمن پذیرایی از دوستان برای آموختن و بهره گرفتن از محضر پدر سراپا گوش بودند، تا حدی كه اگر شب جمعه ای حسین حضور نداشت، پدر می فرمود: امشب ضبط صوت ما نیست و من شوقی برای گفتن ندارم. گاهی كه حسین شبها دیر می آمد، پدر می فرمود: غذا را نكشید. تا حسین نیاید غذا نمی خورم.

پیوندی بسیار عمیق بین پدر با این فرزند بود، تا آنجا كه من شاهد بودم برادرم عمرشان را به دقایق تقسیم كرده بود و از هر دقیقه ای برای آموختن بهره می گرفت.

ایشان در دوران دانشگاه همواره دانشجویی ممتاز و موفق بود و در جمع خانواده نیز از نظر حُسن اخلاق و رفتار پرمهر محبوب ترین فرد بود.


منتخب كتاب های ایشان:

معرفی كتاب معبد عشق اثر مهدیه الهی قمشه ای
خانم مهدیه الهی قمشه‌ای آتش در زمینۀ شعر به صورت عام و غزل به صورت خاص طبعی روان و دلنشین دارد كه مشرب عرفانی و اندوخته‌های علمی وی آن را غنی‌تر كرده است. كتاب حاضر كه مجموعه ای از اشعار او را در بردارد با مقدمه‌ای از دكتر حسین الهی قمشه‌ای در معرفی شاعر و آثارش زینت یافته است.

معرفی كتاب زندگینامه ، خاطرات و خلاصه دیوان حكیم مهدی الهی قمشه ای اثر مهدیه الهی قمشه ای
در اثر حاضر به زندگینامه و خاطرات حكیم مهدی الهی قمشه ای پرداخته شده كه در عناوین زیر سامان یافته است: مقدمه جناب آقای ملك الشعرای بهار، زندگانی حكیم قمشه (دكتر حسین الهی قمشه ای)، پیشگفتار (مهدیه الهی قمشه ای)، زندگینامه حكیم مهدی الهی قمشه ای (علامه حسن حسن زاده آملی)، دو نامه از علامه حسن زاده آملی، چند خاطره از علامه حسن زاده آملی، حكیم الهی (آیت الله عبدالله جوادی آملی)، ذكر جمیل الهی قمشه ای (دكتر احمد مهدوی دامغانی)، یادی از فیلسوف و عارف معاصر (دكتر مهدی محقق)، حكیم عارف (استاد اكبر ثبوت)، صدقه جاریه (دكتر نجفقلی حبیبی)، خاطراتی از پدر (مهدیه الهی قمشه ای)، چهل سال مصاحبت با الهی (طیبه الهی قمشه ای (تربتی))، حكیم الهی، نگاهی از درون (گفتگو با دكتر مرتضی الهی قمشه ای)، تلخ كام شیرین سخن (مرتضی الهی قمشه ای).