به آثاری كه در آن ها تأكید بر حوادث خارق العاده بیشتر از تحول و پرورش آدم ها و شخصیت هاست، قصه می گویند. اما هدف قصه ها چیست ؟و انواع قصه ها كدام است ؟
هدف قصه ها، به ظاهر خلق قهرمان و ایجاد كشش و بیدار كردن حس كنجكاوی و سرگرم كردن خواننده یا شنونده است و لذت بخشیدن و مشغول كردن، اما در حقیقت درونمایه و زیربنای فكری و اجتماعی قصه ها ترویج و اشاعه اصول انسانی و برادری و برابری و عدالت اجتماعی است.
قهرمان ها در بند سودای خصوصی و شخصی نیستند و اغلب درگیر مبارزه با پلیدی ها و بی عدالتی ها و ستمگری ها هستند و در این مبارزه خستگی ناپذیرند و هیچ عاملی نمی تواند آن ها را از این راه باز دارد.
البته قصه هایی هم وجود دارد با قهرمان هایی عاطل و باطل و بی هویت و با درونمایه ها و موضوع هایی نازل كه هدف جز مشغول كردن و سرگرمی خوانندگان و شنوندگان برای خود نمی شناسند. قصه های متأخرتر اغلب چنین خصوصیتی دارند و در آن ها همت والای جوانمردان و دلیران سستی می گیرد و قصه ها به انحطاط كشانده می شوند. قصه هایی هم وجود دارد كه منحط و نازل نیستند اما هدفی جز سرگرمی ندارند و از این نوع هستند اغلب قصه هایی كه برای كودكان گفته می شود و پایان خوش آن ها خواب خوشی برای كودكان فراهم می آورد.
در یك تقسیم بندی كلی قصه های گذشته را به انواع زیر می توان تقسیم بندی كرد:
1- قصه هایی در فنون و رسوم كشورداری و آیین فرمانروایی مملكت داری لشگركشی، بازرگانی، علوم رایج زمان، عدل و سیرت نیكو پادشاهان و وزیران و امیران، مانند حكایت های سیاست نامه (سیرالملوك) ی خواجه نظام الملك توسی.
2- قصه هایی در شرح زندگی و كرامات عارفان و بزرگان دینی و مذهبی چون حكایت های اسرارالتوحید.
3- قصه هایی در توضیح و شرح مفاهیم عرفانی، فلسفی و دینی به وجه تمثیلی یا نمادین (سمبلیك) مانند "عقل سرخ" سهروردی و "منطق الطیر" عطار.
4- قصه هایی كه جنبه های واقعی و تاریخی و اخلاقی آنها به هم آمیخته است و بیشتر از نظر نثر و شیوه ی نویسندگی به آنها توجه می شود؛ مانند: "مقامات حمیدی" تألیف حمید الدین بلخی و گلستان سعدی.
5- قصه هایی كه جنبه تاریخی دارند و اغلب در ضمن وقایع كتاب های تاریخی آمده اند: مانند قصه های "تاریخ بیهقی" تألیف ابوالفضل محمد بیهقی.
6- قصه هایی كه از زبان حیوانات روایت می شود و در آنها نویسنده اعمال و احساسات انسان را به حیوانات نسبت می دهد؛ مانند: كلیله و دمنه ی ابوالمعالی نصرالله منشی، در ادبیات خارجی به این نوع قصه ها (افسانه های تمثیلی) فابل می گویند.
7- قصه هایی در زمینه ی تعلیم و تربیت، مانند قصه های "قابوس نامه" اثر عنصرالمعالی كی كاووس بن اسكندر قابوس بن وشمگیر و چهار مقاله ی احمد عروضی سمرقندی.
8- قصه هایی كه براساس امثال و حكم فارسی و عربی تنظیم شده اند، مانند جامع التمثیل حبله رودی.
9- قصه هایی كه محتوای گوناگون دارند، از معرفت آفریدگار و معجزات پیامبران و كرامات اولیا و تاریخ پادشاهان و احوال شاعران و گروه های مختلف مردم تا شگفتی های دریاها، شهرها و حیوانات. "جوامع الحكایات و لوامع الروایات" عوفی نمونه ای از این كتاب هاست.
10- قصه های عامیانه كه حاوی سرگذشت ها و ماجراهای شاهان، بازرگانان و مردان و زنانی كم نامه است كه برحسب تصادف، با وقایعی عبرت انگیز و حكمت انگیز و حوادثی شگفت رو به رو شده اند. مانند "سمك عیار" و "هزار و یكشب".
