مروری بر یك تاریخ

بابك خرمدین یكی از سرداران ایرانی بود كه از آذربایجان بر ضد ظلم خلفای عباسی به‌پا خاست. وی طی بیست و دوسال رهبری جنبش سرخ جامگان را برعهده داشت و در همان عصر مازیار از مازندران و ابومسلم خراسانی و یعقوب لیث از خراسان و سیستان نیز از دیگر سرداران ایرانی بودند كه بر علیه ستم خلفای عباسی دست به قیام زدند.
تبار ایرانی بابك بر اساس مستندات تاریخی

بابك در روستای بلال‌آباد در حومه اردبیل به دنیا آمد. بنابر گفتهٔ واقد بن عمروالتّمیمی (اولین كسی كه زندگی بابك را به تحریر آورده است)، پدر بابك مِرداس(در كتب مختلف نام های دیگری نیز ذكر شده) از اهالی تیسفون ، پایتخت ساسانیان ، بود كه به آذربایجان مهاجرت كرده بود. مادر او ماه‏رو نام داشت كه اهل آذربایجان بود. نام كتاب واقدبن عمروالتّمیمی اخبار بابك نام دارد كه اكنون در دست نیست.

جنبش خرمدینان

نارضایتی مردم ایران از حكومت امویان و عمال و والیان بیدادگر آن ، زمینه ساز شورش های بزرگی در سده های نخست هجری شد كه پس از روی كار آمدن خلافت نیمه ایرانی عباسیان نیز دست كم در بخشی از ایران شامل مازندران ، ری ، آذربایجان ، اران و ارمنستان ، ادامه یافت . بزرگ ترین آن شورش ها كه بیش از بیست سال طول كشید ، خیزش بابك ،سردار بزرگ و برخاسته از بین توده مردم بود . بابك در سال 200 هجری به نام خرم دینان در ادامه خیزش سهرك مزدكی به پا خاست ( زرین كوب 2536 / ص 4-193 ) ودر سال 220 هجری حیدربن كاووس مشهور به افشین ، اورا از راه نیرنگ دستگیر كرد و به نزد معتصم ،خلیفه وقت عباسی فرستاد . به نقل از طبری آمده است كه اورا در تاریخ پنجشنبه سوم صفر سال 223 در سامرا به طرز دلخراشی كشتند .( نفیسی 1348 / ص 141)

بابك مدتی پس از آن كه به جانشینی جاویدان درآمد، یعنی در سال 195 هجری خورشیدی، همزمان با خلافت مأمون خلیفه عباسی در شمال آرتاویل (اردبیل كنونی) علیه عباسیان قیام كرد. او با همسایگان ارمنی خود متحد گردید و توانست حمایت امپراتور بیزانس تئوفیلوس را به دست آورد. هدف نهایی بابك اتحاد مجدد ایران و رهایی ایران از قید خلفای عباسی بود. قیام بابك بیش از بیست سال طول كشید. 22 سال جنگ های نامنظم بابك علیه حكومت ستمگر عباسی موجب شد بنی عباس شش بار والی عرب آذربایجان را تغییر دهد. بابك زمانی شكست خورد كه متحد پیشین او افشین به او خیانت كرد. با شكست بابك و دستگیری او بسیاری از خرمدینان به امپراتوری بیزانس پناهنده شدند و پیروان او بعدها در سایر مذاهب اسلامی حل گردیدند و می‌توان گفت كه قیام خرم‌دینان عملاً آخرین جنبش بزرگ و سازمان یافته احیای دینی ایران پیش از اسلام بود.