پروین دولتآبادی اهل اصفهان از شاعران برجسته ی كودكان ایران و از بنیان گذاران شورای كتاب كودك بود.
پروین دولتآبادی در تاریخ 21 بهمنماه 1303 در محله احمدآباد اصفهان از مادری فرهنگی و مدیر مدرسه به نام فخرگیتی و پدری به نام حسامالدین دولتآبادی كه رئیس اداره اوقاف اصفهان بود زاده شد. از شاعران برجسته ی كودكان ایران و از بینان گذاران شورای كتاب كودك بود. البته این لقب بسیار برازنده او است كه مجموعههای شعری گوناگونی چون «بر قایق ابرها»، «گل را بشناس كودك من» و «مرغ سرخ پاكوتاه» را برای كودكان سروده است.
این شاعر اصفهانی پس از پایان دوره ی دبیرستان، رشته نقاشی و مجسمهسازی در دانشكده ی هنرهای زیبا را برگزید و چند بار هم در كلاس ها شركت كرد، اما بازدید از یك پرورشگاه تصمیم او را تغییر داد و بر آن شد كه به كار سرپرستی و تربیت كودكان پرورشگاه بپردازد. او شعرهای بسیاری را برای كودكان سروده است كه شماری از آنها زینتبخش كتابهای درسی دانشآموزان نیز بوده است. یكی از این شعرها، مثنویِ معروفِ «بازمیآید پرستو نغمهخوان» است:
بادِ سر آرام بر صحرا گذشت /// سبزهزاران رفتهرفته زرد گشت
تك درختِ نارون شد رنگرنگ /// زرد شد آن چتر شاداب قشنگ
برگ برگِ گل به رقصِ باد ریخت /// رشتههای بیدبُن از هم گسیخت...
انصاری دبیر شورای كتاب كودك درباره ویژگیهای اخلاقی این شاعر میگوید: تا آنجایی كه من ایشان را شناختم بسیار صدیق، معتقد به اخلاق، خیلی شفاف و البته زودرنج بودند؛ به همین دلیل بانویی بودند كه بنا بر دلایل مختلف خیلی رنج بردند. من از نزدیك، شاید با كمی فاصله نظارهگر زندگیشان بودم و خیلی چیزها را از ایشان آموختم؛ از جمله بزرگواری و سعه صدر. اما در مجموع با وجود اینكه كارمند شركت نفت بودند و در كتابخانه شركت نفت كار میكردند و با جامعه خیلی ارتباط داشتند، اما كنارهگیر بودند و دوستانشان را به دقت انتخاب میكردند. یك دوست صمیمی بودند و وجودشان سرشار از صمیمیت و خوبی بود.
وی به همراه محمود كیانوش تلاش كرد سروده های سرگرم كننده و لذت بخش را جایگزین شعرهای پندآموز متداول آن دوران كند. او در آثارش با پدیدههایی چون آب، خورشید و باران زیباترین شعرها را آفریده كرده است و در آن ها از امید و زندگی در صلح سخن میگوید. وی از اندك شاعرانی است كه آثارش در كتاب های درسی نیز آمده است.
از دیگر فعالیت های او در زمینه ی ادبیات كودكان ایران، گردآوری گنجینه ادبیات كودكان با همكاری لیلی ایمن آهی و بنیان گذاری انتشارات تخصصی ادبیات كودك به همراه پرویز ناتل خانلری را می توان نام برد. از همان آغاز انتشار نشریه «پیك» با این نشریه همكاری داشت و در دو سال اول انتشار آن تنها شاعر این نشریه بود.
او همچنین از ویراستاران بخش كتابهای كودكان انتشارات فرانكلین بود. از آثار این شاعر كودكان میتوان به شوراب، بر قایق ابرها، باز میآید پرستو نغمهخوان، هلال نقرهسار، در بلورین جامه انگوری و "گنجشك و وزغ" اشاره كرد.
كتاب شعر گل بادام او در سال 1366 جایزه ی شعر شورای كتاب كودك را دریافت كرد.
پروین دولتآبادی روز سهشنبه 27 فروردین سال 1387 شمسی در سن 84 سالگی بر اثر سكته قلبی در تهران درگذشت و در قطعه هنرمندان بهشت زهرا دفن گردید.
در یك نگرش كلی به شعر پروین دولتآبادی، میتوان لكههایی از تیرگیِ غم و اندوه را در برخی از سرودههای این بانوی شاعر دید. نمونه ای از این رنگِ اندوه در این چند بیت از مجموعه شعر «هلال نقرهسا» جلوهگر است:
«سینه تنگ است، بگو عرصه فریاد كجاست؟ /// راهِ بیرون شدن از ظلمتِ بیداد كجاست؟
زندگی آیه شومی است، غم آوازه مرگ /// پادزهری كه بَرَد هستیام از یاد كجاست؟
بانگِ این طبلِ تهی، مردهدلان را خوش باد /// نغمه نای من، آن گمشده در باد كجاست؟»
نسرین روانپور، نویسنده و پژوهشگر ادبیات فارسی، درباره این ویژگیِ شعر پروین دولتآبادی معتقد است كه «رگههای اندوه در شعر وی، حتی در نخستین سرودههای جوانیاش نیز پدیدار است. البته راست است كه پروین زندگی زناشویی آمیخته به ناكامی و شكستی را پشت سر نهاده بود، ولی شعر وی بیشتر سایه «منِ» اجتماعی و بشری او است؛ چندانكه در ساختارهای گونهگون غزل، مثنوی، رباعی و انگشتشمار شعرهای آزادی كه سروده، بازتاب درد مشتركش را با مردم نمیتوان نادیده گرفت». همچنین نوعی حال و هوای پُر از دریغِ مناسب روزگار پیری را میتوان در شعرهای عهد جوانیِ پروین دولتآبادی دید، كه همین احساس نیز نوعی اندوه را به مخاطب منتقل میكند:
«نرمنرمك دل از آن شور نهانی افتاد /// عاقبت بر دلم آن «افتد و دانی» افتاد
بر پرندِ رُخم از خطّ غم افتاد شكست /// نقش آن قصه كه خواندن نتوانی افتاد
پای سست آمد و پشت از غم ایام خمید /// و آن سهی سروِ خرامان ز روانی افتاد
زین مِیِ كهنه دگر جوشش مستی مطلب /// كاین دلِ خونشده از شور جوانی افتاد...».