شاعری بزرگ اما شهرت گریز

جایگاهی كه عماد خراسانی در شعرِ فارسیِ معاصر دارد، مرتبه‌یی است كه اگر چند پلّه‌یی از آن در تصرفِ بسیاری از كم‌مایگان و میان‌مایگانِ مرتبط با هنر باشد، به‌اصطلاح خدا را بنده نخواهند بود و خودشان و اعوان و انصارشان گوش فلك را كر می‌كنند كه ما چنینیم و ما چنانیم! اما عمادِ خراسانی كه از درجه‌یك‌های غزل و عاشقانه‌سرایی در صد سال اخیر به‌شمار می‌رود، نه‌تنها به هیچ روی ادعایی نداشت، كه گویی به‌طرزی آگاهانه می‌كوشید از «در چشم بودن» بگریزد به «كوی بی‌نشانی».

شاعری برآمده از تنهایی

عماد خراسانی بسیار زود طعم یتیمی و به‌تبعِ آن، تنهایی را چشید. وی سه ساله بود كه سایه مادر از سرش برفت. در شش سالگی نیز پدر خود را از دست داد. از آن پس تحت سرپرستی پدربزرگ و مادربزرگ خود، مرحومان سید محمد اقتدارالتولیه و بی‌بی زهرا زندگی می‌كرد. اما سایه اقتدارالتولیه نیز چندان بر سر عماد گسترده نبود و در سیزده‌سالگیِ عماد، گردش روزگار حمایتِ جدّ مادری را نیز از وی دریغ داشت تا از آن پس، همان بی‌بی زهرا یگانه سرپرست عماد باشد؛ پیرزنِ مهربان و دلسوزی كه به قول مرحوم اخوان ثالث «جانش بود و "آق عماد" و این نام از زبانش نمی‌افتاد». بی‌بی زهرا نیز البته تا سال 1329 بیشتر نتوانست پابه‌پای نوۀ چون فرزند خویش كه شهرت شاعری‌اش نیز پخش شده بود، بیاید. عماد بخشی از شعر «قصه‌های ناتمام» را درباره بی‌بی زهرای خود سروده است:

«من دیده‌ام مادرم را آن مام محنت‌كشیده

آن زن كه در طول یك عمر صد زندگی رنج دیده

یك‌دم نگردیده دلشاد

از بعد شش ماه رنج و محنت رنج و غمی داستانی

در هر دمش رنج مرگی نامش شده زندگانی

جان‌كندن و زنده بودن

قلبش به ناگاه بگرفت می‌خواست حرفی بگوید

رازی نهانی كند فاش یا چاره از ما بجوید

اما سخن ناله‌یی شد...

شد چهره مادرم زرد وان تیرگی از میان رفت

چشمش به من بود، لیكن ناگه ز جسمش توان رفت

بربست چشمان خود را...».
دیوان اشعار عماد خراسانی» با مقدمه‌ای از مهدی اخوان ثالث، «یك شب در بهشت»، «شبی بر مزار خیام» و كتابچه «سبو» از جمله آثار مرحوم عماد خراسانی است.

آثار عماد خراسانی در حدود سی هزار بیت شعر فارسی است كه در اقسام قوالب متداول از قصیده و غزل و مثنوی و قطعه و انواع مسمطات تركیبی و از این قبیل سروده، گاهی گرایشی هم به بعضی از ملایمات نو دارد اما اهم و اغلب آثار دل‌نشین و بدیع او در همان چند نوع مذكور، مخصوصاًً مثنوی و مسمطات تركیبی و بالأخص غزل است كه حاوی لطیف‎ترین و بهترین اشعار اوست.