در وصف آداب و رسوم بلند ترین شب سال، یلدا
داستان شب یلدا , حتماً همه می‌دانیم كه شب یلدا جدا از اینكه بلندترین شب سال است، چه تاریخچه‌ای دارد. شاید هم، همه ندانیم!واژه یلدا به معنای زایش، زادروز و تولد است. ایرانیان باستان با این باور كه فردای شب یلدا با دمیدن خورشید، روزها بلندتر می‌شوند و تابش نور ایزدی افزونی می‌یابد، آخر پاییز و اول زمستان را شب زایش مهر یا زایش خورشید می‌خواندند و برای آن جشن بزرگی برپا می‌كردند. روز بعد از شب یلدا تعطیلی عمومی بود و مردم به استراحت می‌پرداختند. این روز را خرم روز یا خره روز می‌نامیدند.
خورروز در ایران باستان روز برابری انسان‌ها بود. در این روز همگان لباس ساده می‌پوشیدند تا یكسان به نظر آیند. كسی حق دستور دادن به دیگری را نداشت و كارها داوطلبانه انجام می‌گرفت نه تحت امر. جنگ و خونریزی و حتی كشتن گوسفند و مرغ نیز ممنوع بود. این موضوع را نیروهای متخاصم ایرانیان نیز می‌دانستند و در جبهه‌ها رعایت می‌كردند و خونریزی موقتاً قطع می‌شد. در این روز به این دلیل از كار دست می‌كشیدند كه نمی‌خواستند احیاناً مرتكب بدی كردن شوند؛ زیرا آیین مهر ارتكاب هر كار بد كوچك را هم در روز تولد خورشید گناهی بسیار بزرگ می‌شمرد. ایرانیان سرو را به چشم مظهر قدرت در برابر تاریكی و سرما می‌نگریستند و در خورروز در برابر آن می‌ایستادند و عهد می‌كردند كه تا سال بعد یك سرو دیگر بكارند.
برای شب یلدا نمی‌توان تاریخ دقیقی مشخص كرد. یعنی ما به شكل دقیق نمی‌دانیم كه یلدا از چه زمانی وارد تاریخ و فرهنگ ما ایرانیان شده است. تاریخ شناسان اولین شب یلدای تاریخ را مربوط به زمانی در 7 هزار سال پیش می‌دانند.
برخی از آثار به جا مانده از دوران باستان، آداب و رسوم شب یلدا را نشان می‌دهند. اما به شكل رسمی و قطعی تا 500 سال پیش از میلاد مسیح یلدا در ایران وجود داشت و توسط مردم جشن گرفته می‌شد.
در زمان حكومت داریوش بزرگ كه پس از گئومات مخ بود، جشن یلدا به شكل رسمی وارد تقویم ایرانی شد. البته اصول این تقویم از مصریان و بابلی‌های باستان گرفته شده بود.
چرا شب یلدا جشن گرفته می‌شود
بسیاری فلسفه شب یلدا را دینی پنداشته‌اند درحالی كه چنین چیزی نیست. دین مردم دوران باستان، یلدا را پدید نیاورده و این یلداست كه وارد دین مهرپرستی ایرانیان باستان شده است.
خلاف تصور بسیاری از افراد، یلدا برای از بین بردن نحسی، شومی و بد یمنی نیست. بلكه این شب ریشه در یك رویداد كیهانی دارد كه برای ما سراسر نعمت به همراه خواهد داشت.
برخی نیز خلاف این ادعا را قبول دارند. به عقیده آن‌ها در دوران باستان این‌طور تصور می‌شد كه روز نماد روشنایی و نشانه‌ای از آفریدگار و در مقابل شب، تاریكی و سرما نشانه‌ای از طرف اهریمن است.
به همین دلیل در این شب كه بلندترین شب سال است مردم بیدار می‌مانند و به پای‌كوبی می‌پردازند تا اهریمن بر آن‌ها غلبه نكند.
به جز ایرانیان چه افرادی شب یلدا را جشن می‌گیرند
در یونان باستان اولین روز زمستان محترم شمرده می‌شد و آن روز خداوندگار خورشید را ستایش و ثنا می‌گفتند. این روز را خورشید شكست‌ناپذیر (نتالیس انویكتوس) می‌نامیدند.
ریشه این تركیب از واژه ناتال برگرفته شده كه خود به معنای میلاد و تولد است. شباهت آن با معنای یلدا نیز نكته‌ای است كه باید آن را ذكر كرد.
جشن ساتورن در یونان باستان مهمترین اثری است كه از رگه‌های یلدا در این دوران باقی مانده و می‌شود به آن استناد داشت. در روسیه امروزی بخش‌هایی در جنوب این كشور و نزدیك به آذربایجان و خود آذربایجان هستند كه هنوز چله زمستان را جشن می‌گیرند و به لحاظ آیینی بسیار شبیه به ما هستند. آن‌ها در این روز نان محلی می‌پزند، بازی‌های محلی گوناگونی انجام می‌دهند و به رقص و آواز و پای‌كوبی می‌پردازند.
آن‌ها همانند برخی نقاط ایران برای سرگرمی، فالگیری و پیشگویی نیز انجام می‌دهند. این كار امروزه با توجه به افزایش سطح دانش جنبه تفریحی پیدا كرده اما در دوران باستان جدی و مهم تلقی می‌شد.
یهودیان نیز جشنی با نام ایلانوت به معنای جشن درخت دارند كه تا حدی شبیه به یلداست. آشوریان نیز هنوز شب یلدا را به شیوه خود زنده نگه می‌دارند و آیین‌هایی مثل خوردن آجیل مشكل گشا، شب‌نشینی و بگو بخند در بین آن‌ها مرسوم است.
