اعتلای نقاشی قهوه‌خانه‌ای

عباس بلوكی‌فر از جمله نقاشان حماسی معاصر به شمار می‌رود كه شالوده شخصیت و شیوه‌ كارش را اعتقادات زلال و بی‌پیرایه مذهبی شكل داده بود.

1401/07/04
|
15:59

مذهب به عنوان یكی از اصیل ترین و حیاتی ترین نیازهای معنوی انسان همواره از جایگاهی ویژه در زندگی او برخوردار بوده و هنرهای دینی، شایسته ترین جایگاه تجلی این تمایلات معنوی به حساب می آیند. نمود مذهب در هنر یا آمیختگی این 2 باهم با یكدیگر در طول تاریخ به اندازه ای بود كه بیشتر آثار هنری به شكلی نمادین، مفاهیم مذهبی و دینی را به تصویر می كشید. از طرف دیگر هنرهای مذهبی از جمله هنر عاشورایی در ایران هماهنگی و هم آمیزی بسیار قابل انطباقی با پیشینه فرهنگی و تاریخ ایران دارد.

به تصویر كشیدن واقعه بزرگ كربلا در قالب نگاره های ایرانی با نام نقاشی قهوه خانه ای یا سقاخانه ای زمینه ساز تذكر به مومنین و یادآوری مجدد آن ارزش های جاویدان است. با وارد شدن ادبیات به عرصه هنر و مصورسازی كتاب های ادبی، نگرش هنرمندان در ایجاد گونه های متفاوت تحت تاثیر قرار گرفت و باعث ایجاد روحانیت و تعادل خاصی در تصاویر شد. توجه به هنر شیعی در دوران صفویه تداوم یافت و در نهایت باید گفت كه اگر چه دوره قاجار، به نظر بیشتر مورخان دوران ركود یا اضمحلال بسیاری از هنرهای سنتی و بومی ایران بود اما در این زمینه یعنی شمایل نگاری و نقاشی سبك قهوه خانه ای به دوره اوج و افتخار آفرینی دست یافت. در میان نگاره های ایرانی- اسلامی، نگاره هایی با موضوع عاشورا كه از جایگاه ویژه ای برخوردار بودند در زمان قاجار مورد استقبال قرار گرفتند و توجه به مضامین عاشورایی و نمادهای تمثیلی آن در میان هنرمندان آن دوره به بیشترین حد خود تا آن زمان رسید و با جان و قلب ایرانیان پیوندی ناگسستنی تا به امروز یافت.

نقاشی قهوه خانه ای با هنرمندانی چون حسین قوللر آقاسی و محمد مدبر به اوج شكوفایی خود رسید و بر هنر معاصر نیز تاثیر گذاشت و اینان شاگردانی مانند عباس بلوكی فر را پروراندند كه راه آنها را ادامه داد. عباس بلوكی فر، بازمانده ای است از تبار نقاشانی كه به ضرورت محل برگزاری و نمایش تابلوها، نام نقاشی قهوه خانه را به خود گرفته است و این نام یكی از صفات مشخصه این سبك مردمی است، سبكی كه در درون نقاشان آشنا با غم و درد مردم شكل گرفته و برای مردمی از همان طبقه به نمایش درآمد. برای مردم قهوه خانه ها و برای مردم خسته از كار روزانه.

زندگینامه عباس بلوكی فر

عباس بلوكی‌فر در 1303 خورشیدی، چشم به جهان گشود. او از هنرآموختگان‌ مكتب‌ قوللر آغاسی بزرگ و محمد مدبر بود. از 10 سالگی‌ فراگیری نقاشی قهوه‌خانه‌ای را با شاگردی نزد آنان شروع كرد و 51 سال طول كشید تا توانست در آن‌ وادی‌ بـه اسـتادی بـرسد و سپس در 24 سال‌ آخـر عـمرش، لحـظه‌ای از خلق و ابداع‌ باز نایستاد و در مجموع مدت نیم سده با عظمت موضوع و زیبایی و تركیب‌ شگفت‌آور طرح‌ها، رنگ‌ها و چهره‌پردازی‌ها، آثاری پدید آورد كه هـر یـك‌ اعـجاب‌انگیزتر از دیگری است‌.

بلوكی فر كه بی‌ادعا زیست و در گمنامی و فقر بـه هـنر و اعتقادش مومن ماند در طول فعالیت هنری دراز مدتش، صدها اثر در ابعاد بسیار بزرگ خلق كرد كه بیشتر آنها سفارش مـتولیان تـكیه‌ها، بـانیان‌ سقاخانه‌ها، صاحبان قهوه‌خانه‌ها یا پرده ‌خوان‌ها بود. خیلی وقت‌ها هم مردم عادی‌ كاری‌ را به او سفارش می‌دادند تا نذر تكیه یا زیارتگاهی كنند و اگرچه تـا خـودش‌ زنـده‌ بود، هرگز دوست نداشت، این نكته نوشته شود اما جهت ادای دِیـن بـه وی‌ و هنرش‌، ناگفته‌ نباید گذاشت كه باوجود شب و روز قلم بر بوم كشیدن و رنگ بر روی‌ رنـگ‌ گـذاشتن‌ هـیچوقت نتوانست حتی یكی از تابلوهایش را برای خود نگه دارد و اگرچه همیشه‌ غم‌ نان‌ داشـت امـا قـدرت ایمانش چنان قوی بود كه هرگز تسلیم‌ نشد و پیوسته‌ آثاری‌ به وجـود آورد كـه از عـمق جانش مایه می‌گرفت.

او همواره از شیفتگی خود به امام‌ حـسین(ع) می گـفت. از اینكه او هم‌ مثل‌ تمام‌ همتایانش عشق خود به‌ ائمه اطهار و نفرت از اشقیاء را در تـابلوهایش‌ مـنعكس‌ مـی‌سازد. او در اینباره گفته است‌: «ما نـقاش‌ها كـاری‌ نداریم كه شمر چه جوهره‌ای داشته، همیشه او را با هیأت‌ و هیبتی‌ ناساز و نـفرت‌انگیز تـصویر مـی‌كنیم‌ و امام حسین‌(ع) را حتی‌ در گودال‌ قتلگاه، پس از آنهمه زخم‌ كه‌ بر خون آغشتن و آن همه زخم كه بـر پیـكر شـریفش وارد آمده بود، تمیز، آراسته‌ و به دور از ذره‌ای گرد و غبار، باطراوت و بشاش‌ مجسم‌ مـی‌سازیم‌. چـون نقاشی ما با قلبمان سروكار دارد و هنرمان با عشق به ائمه در هم آمیخته است.»

بلوكی‌فر، همیشه مـی‌گفت‌: «نـقاشان‌ قهوه‌خانه‌ای كه همه‌شان‌ خود را تصویرپرداز كربلا و خصوصا روز عاشورا می‌دانند، تابلوهایشان را با عـشق بـه‌ ائمه‌ آغاز می‌كنند و با امید شفاعت آن بـزرگواران بـه پایـان می‌برند.»

از بلوكی‌فر، صرفنظر از تابلوهای متعددی كه بـه خـارج‌ از كشور انتقال یافته، ده‌ها تابلوی‌ نفیس و ارزنده‌ در موزه‌های‌ داخلی‌ نگهداری می‌شود یا نـزد مـجموعه‌داران خصوصی محفوظ است كه از میان آنها می‌توان بـه‌ تـابلوهای‌ روز عـاشورا و قیام مختار اشاره كرد.

دسترسی سریع