جشن مهرگان یكی از جشن های ایرانیان باستان است كه بعد از نوروز مهم‌ترین آن‌ها به شمار می‌رفت. این جشن هر ساله از 16 تا 21 مهر برگزار می‌شد.
ایرانیان در دوران باستان، مراسم و جشن‌های بسیاری داشته‌اند و هرماه جشنی برپا می‌كردند؛ در تقویم باستانی ایران، تمامی سی روز ماه، نام‌های خاصی داشتند و در همه ماه‌ها، نام روزی از ماه كه با نام خود ماه مطابقت داشت، مبارك بود و آن روز جشن گرفته می‌شد. در این میان سه جشن نوروز، مهرگان و سده از بزرگ‌ترین جشن‌های ملی به شمار می‌رفتند كه در برخی مناطق همجوار ایران و حتی با آمدن اسلام در ایران نیز رایج بودند.
مهرگان، كه بعد از نوروز دومین جشن مهم ایرانیان بود، هر ساله در ابتدای پاییز برگزار می‌شد. در واقع، در تقویم اوستایی، سال به دو فصل تابستان بزرگ و زمستان بزرگ تقسیم می‌شد؛ كه نوروز جشن آغاز فصل تابستان بزرگ و شروع گرما و مهرگان، جشن آغاز زمستان بزرگ و شروع سرما، به شمار می‌رفته است. مهرگان به دو جشن تقسیم می‌شد؛ مهرگان كوچك كه در 16 مهر برگزار می‌شد و متعلق به خواص بود و مهرگان بزرگ كه در 21 مهر برای عوام برگزار می‌شد.
در مورد علت برپایی این جشن و نام‌گذاری آن به مهرگان در منابع تاریخی، مطالب متعددی آمده است. برخی نام مهرگان را به مهر یا میترا نسبت می‌دهند. مهر از ایزدان مهمی است كه نام او در اوستا آمده و با دوستی و رعایت عهد و پیمان گره خورده و طرفدار راستی و درستی و دشمن دروغ معرفی شده است. از آن جا كه الهه مهر از اعتبار و اهمیت والایی برخوردار بوده، در این روز باشكوه‌ترین جشن‌ها برگزار می‌شد. این جشن را در قدیم «متراكانا» می‌گفتند و بعدها به نام «مهرگان» خوانده شد. پس از اسلام نیز به آن «مهرجان» گفتند.
عده‌ای واقع شدن روز مهر در ماه هم‌نامش را دلیل جشن گرفتن آن دانسته‌اند. دلیل دیگری كه به این جشن مهرگان می‌گویند و بیشتر معتبر است، قیام كاوه آهنگر و پیروزی بر ضحاك و به پادشاهی نشستن فریدون است. مسعودی در كتاب مروج الذهب درباره پیدایش مهرگان نوشته است:
به اعتقاد ایرانیان، یكی از پادشاهان ظالم ایران كه مدتی فرمانروایی كرد، مهر نام داشت و ستمگر بود و چون جان داد، جشن گرفتند. نام وی مهر بود و چون جان داد، مهرجان داد گفتند و این روز را روز اول زمستان نامیدند.
بلعمی نام مهرگان را مربوط به ماه مهر می‌داند:
چون كاوه تاج بر سر افریدون نهاد، روز مهر بود و جشن مهرگان از آن جهت گرفته شد و چون افریدون بر تخت نشست، عدل و داد بگسترید و مهر او اندر جهان منتشر شد.
در جشن مهرگان همچون سفره هفت سین نوروز، سفره مهرگانی یا خوان مهرگانی پهن می‌كردند. این سفره كه بر گرد آتشدان پهن می‌شد، به رنگ ارغوانی بود و در آن از انواع میوه‌ها، شیرینی و خوراكی‌ها، شربتی از عصاره هوم یا هَئومَه كه با شیر رقیق شده و نان مخصوص لورك قرار می‌دادند و میوهایی چون انار، سیب، ترنج، بی یا به، ترنج، سنجد، انگور سفید، كُنار، زالزالك، ازگیل و خرمالو وجود داشت.
آجیل ویژه‌ای هم از هفت خشكبار از جمله مغز گردو، بادام، پسته، فندق، تخمه، توت خشك، انجیر خشك و نخودچی درست می‌كردند. از دیگر خوردنی‌های این سفره آشی به نام هفت غله است كه با تركیبی از گندم، برنج، جو، نخود، عدس، ماش و ارزن تهیه می‌شود.
كاسه‌ای پر از گلاب، آب، سركه، برگ آویشن، گل‌های بنفشه و نازبو یا ریحان نیز قرار می‌دادند. سرمه‌دان، آیینه، اسفند و عود و همچنین گل همیشه شكفته كه پیرامون آن را با شاخه‌هایی از سرو، مورد و گز تزیین می‌كردند نیز زینت‌بخش سفره مهرگانی بود.
