در وصف عبدالمحمد آیتی

ترجمۀ قرآن و نهج البلاغه او با استقبال فارسی‌زبانان مواجه شده است. او آثار متعددی را از زبان‌های مختلف خصوصا زبان عربی به فارسی ترجمه نموده كه از مشهورترین آن‌ها می‌توان به مجموعۀ 5 جلدی تاریخ ابن خلدون و نیز معلقات سبع اشاره كرد. آیتی عضو پیوستۀ فرهنگستان زبان بود. او همچنین ترجمه‌ای از صحیفه سجادیه نیز در اختیار جامعه فارسی‌زبان قرار داد.زندگی
عبدالمحمد آیتی، فرزند صادق در اردیبهشت 1305ش در بروجرد به دنیا آمد. او در شش سالگی به مكتب رفت و به آموختن الفبا و خواندن كتاب‌های ادبی پرداخت. او در مهر 1314ش به مدارس رسمی پا گذاشت و دوران شش سالۀ ابتدایی را در دبیرستان‌های اعتضاد، فاطمیه، ناموس و پانزده بهمن بروجرد به پایان رساند.[1]

تحصیل در حوزه
آیتی با اصرار، رضایت پدرش را كه مخالف تحصیل او بود و متمایل بود كه به كار آزاد بپردازد جلب نمود[2] و دورۀ اول متوسطه را به مدت سه سال در دبیرستان بروجرد طی كرد.[3]

او به دلیل علاقه‌مندی به علوم حوزوی، هم‌زمان با تحصیل در دبیرستان، تابستان‌ها به مدرسه علمیه آقا رفت و جامع المقدمات و سیوطی را خواند. عبدالمحمد آیتی در مهر 1324ش راهی قم شد و یك سال در حوزه علمیه قم كسب علم نمود.[4]

ورود به دانشگاه
او در مهر 1325ش به تهران رفت و چون بخشی از معارف حوزوی را خوانده بود و تصدیق مدرسی داشت به دانشكده معقول و منقول (الهیات و معارف اسلامی) دانشگاه تهران راه یافت و دورۀ معقول و منقول را پشت سر گذاشت. او چون قصد داشت در آینده معلم شود هم زمان با تحصیل در دانشگاه تهران دوره‌های روان شناسی و علوم تربیتی را در دانشكده ادبیات دانشگاه تهران گذراند و در سال 1328ش با رتبۀ اول لیسانس گرفت.

تدریس و سردبیری
در مهر همان سال با رتبۀ یك دبیری به سمت دبیر دبیرستان‌های بابل منصوب شد. یك سال بعد به خرم آباد انتقال یافت. از مهر 1332 به مدت ده سال در دبیرستان‌های ساوه به تدریس پرداخت. سپس مدتی در تهران و گرمسار دبیر بود.

عبدالمحمد آیتی در سال 1349 شمسی سردبیر ماهنامۀ آموزش و پرورش شد و این سمت را تا ده سال بر عهده داشت. او در این ایام در دبیرستان‌های شبانۀ تهران به تدریس می‌پرداخت.

نویسندگی، عضویت فرهنگستان، وفات
آیتی در سال 1359ش بازنشسته شد و از آن پس اوقات خود را به نوشتن اختصاص داد و در 20 مهر 1370 به عضویت پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی برگزیده شد. او پس از تشكیل گروه دانشنامۀ تحقیقات ادبی در سال ١٣٧١، تا سال ١٣٧٩ ریاست این گروه و پس از آن ریاست شورای علمی دانشنامۀ تحقیقات ادبی فرهنگستان را نیز بر عهده داشت.

وی در 20 شهریور 1392ش در 87 سالگی چشم از جهان فروبست و در آرامستان بهشت زهرا به خاك سپرده شد.

فعالیت‌های تحقیقی و پژوهشی
آیتی در كنار آموزش همواره به تحقیق و پژوهش مشغول بوده است. او چنان كه خود می‌گوید از 1329ش كه نوشتن را شروع كرد هیچ‌گاه قلم را بر زمین نگذاشت.[5] حاصل كوشش علمی او حدود بیست عنوان كتاب در بیش از چهل مجلد است.

با آن‌كه او به تصنیف آثار مستقل بیش از كار مستقل علاقه داشت به ملاحظۀ ضرورت آشنایی مردم كشورش با فرهنگ زمانه، راه ترجمه را برگزید تا در انتقال معارف و فرهنگ اقوام دیگر سهمی داشته باشد.[6] به جز چند مجموعه داستان و رمان كه آیتی از انگلیسی به زبان فارسی برگردانده است، دیگر ترجمه‌های او از متون عربی قدیم و جدید است.

آثار آیتی از حیث سبك متفاوت است و از حیث موضوع، متفاوت، متنوع و مشتمل بر متن‌های كهن تاریخی، ادبی و جغرافیایی اعم از قدیم و جدید است. تنوع آثار ترجمه شده به قلم آیتی حاكی از گستردگی و عمق اطلاعات تاریخی و جغرافیایی، دینی و ادبی و تسلط او بر فن ترجمه و سبك‌های مختلف ادبی و نوشتاری است.

ترجمه قرآن
عبدالمحمد آیتی ترجمه‌ای از قرآن به دست داده است كه به تصدیق اهل فن، به خوبی از عهدۀ آن بر آمده است.[7] او سه سال از عمر خود را صرف ترجمۀ قرآن كریم كرد. در این ترجمه صرفاً متن به فارسی برگردانده شده و به تفسیر در نیامیخته است.[8] ترجمۀ قرآن آیتی در ایران و دیگر كشورهای فارسی‌زبان مورد اقبال قرار گرفت و چندین بار تجدید چاپ شد.

ترجمه نهج البلاغه
از ترجمه‌های مشهور آیتی، ترجمه او از نهج‌البلاغه است كه نخستین بار بنیاد نهج‌البلاغه آن را چاپ كرده است. به گفته منتقدان، ترجمه او از این كتاب، از استوارترین ترجمه‌های فارسی این كتاب است.[9]

آثار
ترجمه ها
قرآن مجید، تهران، سروش، 1367ش.
نهج البلاغه، تهران، بنیاد نهج‌البلاغه
صحیفه سجادیه، تهران، سروش، 1372ش
آمرزش، ابوالعلاء معری، تهران، اشرفی، 1347‌ش: عنوان اصلی این كتاب الغفران و شامل سه بخش است. آیتی قسمت دوم را تلخیص و ترجمه كرده است.
آواره، رابیندرانات تاگور، شركت سهامی كتاب‌های جیبی، 1344‌ش.
باتلاق، می‌كاو التاری، تهران، كیهان، 1341‌ش.
بسی رنج بردم، رمان فردوسی، ساتم الغ زاده، سروا، 1377‌ش، ترجمه از زبان تاجیكی.
تاریخ ادبیات زبان عربی، حنا الفاخوری، تهران، توس، 1362‌ش: این كتاب در 1362ش به عنوان كتاب سال برگزیدۀ جمهوری اسلامی ایران در ادبیات عرب در بخش ترجمه انتخاب شد.
كتاب الغارات نوشته ابراهیم بن محمد ثقفی، تهران، وزارت ارشاد، 1374‌ش.
الحوادث الجامعه (١٣٨١)، ابن الفوطی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
تاریخ دولت اسلامی در اندلس، 5 جلد، عبدالله عنان، تهران، كیهان، 1366-1371‌ش.
تاریخ مختصر الدول، ابن العبری، تهران، علمی فرهنگی، 1377‌ش.
تاریخ یعقوبی، ابن واضح یعقوبی.
تفسیر من هدی القرآن، سید محمد تقی مدرس، ج2-4 و 7.
تقویم البلدان، عمادالدین اسماعیل ابوالفداء، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1349‌ش.
حجاز در صدر اسلام، احمد العلی، مركز تحقیقات حج، 1375‌ش.
دربارۀ فلسفۀ اسلامی، ابراهیم بیومی مدكور، تهران، امیركبیر، 1361‌ش.
راز صخره‌ها، مجموعه داستان، سروا، 1377‌ش.
رندا، مجموعۀ بیست داستان از بیست نویسندۀ معاصر سوریه، تهران، سروش، 1376‌ش.
العبر، تاریخ ابن خلدون، 6 جلد، تهران، مؤسسۀ اطلاعات و تحقیقات فرهنگی، 1363-1371‌ش.
قصاید سبع علویات، ابن ابی الحدید، تهران، بشارت، 1374‌ش.
معلقات سبع، تهران، اشرفی، 1345‌ش.[10]
گزیده و شرح خمسه نظامی (١٣٧١ - ١٣٥٥)، تهران، انتشارات انقلاب اسلامی.
گزیده مقامات حمیدی (١٣٨٣)، تهران، میراث مكتوب.
شكوه سعدی در غزل (١٣٦٩)، گزیده و شرح تعدادی از غزل‌های سعدی، تهران، هیرمند.
گنجور پنج گنج، گزیده و شرح اشعار نظامی (١٣٧٤)، تهران، علمی.
شاهنامه بنداری (١٣٨٠)، (ترجمه)، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
ترجمه داستان‌های كوتاه
طلوع سپیده از خلیل جبران، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره39، شماره2.
مست از فرانك اوكونر، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره 41، شماره٦.
كودكی كه گنجشك‌ها را دوست می‌داشت از میخائیل نعیمه، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره41، شماره7.
پیر مطرود از برتراند راسل، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره41، شماره7.
دزد از فرانسوا كوپه، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره41، شماره٥.
پدر از ویلهلم شیمبتون، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره42، شماره1.
كوه نقره از سلمان لاكمرلوف، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره42، شماره3.
آشتی از امینه السعید، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره42، شماره4.
ندای ایمان از پر بم چند، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره43، شماره1.
سكه قلب از دواد سكاكینی، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره43، شماره2.
دو برادر از می‌ریام آلن دوفورد، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره43، شماره٥.
بازگشت از محمود تیمور، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره43، شماره٦.
انگشتری از ایزاك دنیسن، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره 43، شماره7.
زندگی از موپاسان، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره44، شماره2.
دوست از همینگوی ماهنامه آموزش و پرورش، دوره44، شماره4.
تلخیص و شرح متون ادبی
تحریر تاریخ وصاف، تهران، بنیاد فرهنگ ایران 1346: آیتی این تاریخ 5 جلدی را كه نثری متكلف و مصنوع دارد در یك مجلد به زبان ساده و روان تحریر كرده و لغت‌های دشوار آن را توضیح داده است.
شرح منظومۀ مانلی و پانزده قطعۀ دیگر از نیما یوشیج، تهران، فرزان، 1375‌ش.
شكوه سعدی در غزل، تهران، هیرمند، 1369‌ش.
شكوه قصیده، تهران، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، 1365‌ش.[11]
مقالات
آیتی مقالات زیادی نیز نوشته است. از جمله:

اثری تازه درباره شاه نعمت الله ولی؛ نامه فرهنگستان زمستان 1374 شماره 4.
فارابی؛ فرهنگ و زندگی سال 1353 شماره 17.
خود غریبی در جهان چون شمس نیست؛ فرهنگ و زندگی سال 1352 و 1353 شماره 13 و 14.
داستان خلق قرآن و محنه؛ صدف شهریور 1337 شماره 10.
رساله طیر ابوعلی سینا؛ صدف مرداد 1337 شماره 9.
نقدی بر غزل معاصر؛ فرهنگ نو تیر 1332 شماره 9.
سخنی چند در پیرامون شعر نو؛ فرهنگ نو اسفند 1331 شماره 5.
وی برخی مقالات ترجمه‌ای نیز دارد. از جمله:

ابن باجه حكیم آندلسی نوشته حنا الفاخوری و خلیل الجر؛ فرهنگ و زندگی بهار و تابستان 1355 شماره 21 و 22.
فاجعه نوشته قمر كیلانی؛ گلچرخ بهمن 1371 شماره 5.