حماسه حسینی، كتابی مشتمل بر سخنرانی‌ها و یادداشت‌های مرتضی مطهری درباره واقعه كربلا و به‌ویژه تحریف‌هایی كه در نقل اخبار آن روی داده است. این كتاب در چاپ‌های اولیه در سه جلد منتشر شد، ولی چاپ‌های بعدی آن به صورت دوجلدی ارائه گردیده است.
حماسه حسینی با عنوان «الملحمةُ الحسینیة» به عربی ترجمه شده است.
مرتضی مطهری (1298-1358ش) متفكر و نویسنده شیعه در قرن 14 و از شاگردان علامه طباطبائی و امام خمینی است. او از موثرترین روحانیان معاصر ایرانی در تفسیر آموزه‌های اسلام مطابق با نیاز روز محسوب می‌شود. پیش از انقلاب اسلامی، مبارزات فكری مطهری در مقابله با جریانات فكری ماركسیستی در ایران نقش قابل توجهی در رویگردانی جوانان از این تفكرات داشت. او از بنیان‌گذاران حسینیه ارشاد است كه یكی از مهم‌ترین پایگاه‌های انتشار معارف اسلامی در زمان پیش از انقلاب به شمار می‌رود. بروزآوری و تبیین آموزه‌های اسلام و تشیع، از ویژگی‌های فعالیت‌های فكری مطهری است. مطهری، آموزه‌های اسلامی را، كه پیشتر در غالب بیاناتی پیچیده و دشواریاب ارائه می‌شد، به سبك ویژه خود، به صورت آسان و به‌روز در اختیار مخاطبان قرار می‌داد. كتاب‌های او در موضوعات مختلف دینی بارها به فارسی و نیز به زبان‌های مختلف منتشر شده است. مطهری از افراد تاثیر گذار و رهبران فكری انقلاب اسلامی ایران به شمار می‌رود. وی بدست گروهك فرقان به شهادت رسید.
پیشینه
این كتاب نخست در سال 1360ش به كوشش محمدحسین حقجو با استفاده از سخنرانی‌های استاد مطهری به نام فریادهای شهید مطهری بر تحریفات عاشورا منتشر شد. سپس با افزودن چندین سخنرانی دیگر به ضمیمه یاداشت‌های وی در مورد قیام امام حسین(ع) با عنوان حماسه حسینی نشر یافت.علت انتخاب این نام برای این مجموعه از سخنرانی های شهید مطهری بدین دلیل است كه از نظر مرتضی مطهری بهترین واژه‌ای كه بیانگر عمق نهضت حسینی است كلمه حماسه است، نه نهضت یا قیام یا شورش و «كلید شخصیت امام حسین(ع) حماسه است و عظمت و شور و صلابت و شدّت و ایستادگی و حق پرستی. كلمات و اشعاری هم كه از آن حضرت نقل شده، حاكی از همین روحیه حماسه و صلابت، خداپرستی و حماسه الهی و انسانی است».
اهمیت كتاب
تا قبل از تالیف این اثر، نگاه احساسی به حادثه كربلا غالب بود و بیشتر بدان اهمیت داده می‌شد. در این راستا گاهی كار به تحریف نیز كشیده می‌شد، مثلا بعضی می‌گفتند: امام حسین(ع) شهید شد تا گناهان امت بخشیده شود. مطهری در بحث تحریفات معنوی با زیر سوال بردن این نگاه، آن را برگفته از الاهیات مسحیت می‌داند، چرا كه همین نگاه را مسیحیان نسبت به حضرت عیسی دارند و به وی لقب فادی داده‌اند.
مطهری در مجموعه سخنرانی های خود كه در این كتاب جمع آوری شده است كوشید با تحریف در واقعه عاشورا مقابله كند. البته پیش از حماسه حسینی آثار دیگری هم چون لولو و مرجان نوشته میرزا حسین نوری و التنزیه نوشته سید محسن امین عاملی در جهت مقابله با تحریفات عاشورا نیز نگاشته شده بود اما تاثیر حماسه حسینی از آن دو به مراتب بیشتر بوده و این تاثیر آنچنان بود كه مراسم عزاداری را تحت الشعاع قرار داد و در بسیاری از مجالس بحث تحریف و روضه‌های دروغین مطرح شد. گاهی شنوندگان نیز با استناد به نوشته‌های حماسه حسینی با سخنرانان و مداحان به بحث می‌نشستند.
عوامل مختلفی در این تاثیر نقش داشتند از جمله:
مخاطب كتاب‌های قبلی، علما و روحانیون بودند اما مخاطب حماسه حسینی را علاوه بر علماء، روحانیون و مداحان، عامه مردم و عزاداران تشكیل می‌دادند.
شخصیت علمی و انقلابی شهید مطهری مانع موضع‌گیری مخالفان این تفكر در مقابل وی شد.
به هرحال پس از تالیف این كتاب روحیه حماسی جریان كربلا در لایه‌های زیرین جامعه تقویت شد. منبری‌ها مداحان و عامه مردم تا مدت زمانی تحت تاثیر این طرز تفكر و نگاه حماسی به حادثه كربلا بودند.
ساختار كتاب
حماسه حسینی مجموعه ای از سخنرانی ها و یادداشت های شهید مطهری در مورد قیام عاشورا است. سخنرانی های ایشان در این كتاب در قالب هفت فصل تنظیم شده است و در انتها نیز یادداشت های ایشان منتشر شده است.
فصل اول مجموعۀ سه سخنرانی استاد مطهری است كه در حدود سال 1347ش در حسینیه ارشاد ایراد شده است. وی در این فصل حماسه امام حسین(ع) را عامل شخصیت یافتن جامعه اسلامی می‌داند.
فصل دوم را سخنرانی‌های وی تحت عنوان «تحریفات در واقعۀ تاریخی كربلا» تشكیل می‌دهد. در این فصل به مسئله تحریف پرداخته شده است.
فصل سوم درباره «ماهیت قیام حسینی» است. مطهری در سال 1356ش، در سخنرانی‌هایی تحت عنوان «مسئلۀ شناخت» در سه جلسه‌ای كه مصادف با شب‌های تاسوعا و عاشورا بود، این سخنرانی را ارائه نمود. وی نهضت امام حسین را چند ماهیتی دانسته و سه عامل تقاضای بیعت، دعوت مردم كوفه و مساله امر به معروف و نهی از منكر را عوامل این نضهت بیان می‌كند.
فصل چهارم را سخنرانی وی تحت عنوان «تحلیل واقعۀ عاشورا» تشكیل می‌دهد. این سخنرانی در سال 1356ش در یكی از جلساتی كه به طور هفتگی در برخی منازل برقرار و موسوم به «جلسه یزدیها» بود ایراد شده است.
فصل پنجم به شعارهای عاشورا می‌پردازد. این سخنرانی در روز عاشورا و در حدود سال 1352ش در مسجد جامع نارمك تهران، ایراد گردیده است.(سخنرانی معروفش كه توأم با گریه شدید است).
فصل ششم مجموع 7 جلسه سخنرانی استاد مطهری تحت عنوان «عنصر امر به معروف و نهی از منكر در نهضت حسینی» است كه در محرم 1390ق برابر با اسفند 1348ش و فروردین 1349ش در حسینیۀ ارشاد ایراد شده است. در این فصل، علاوه بر موضوع مذكور، به طور كلی اصل «امر به معروف و نهی از منكر» مورد بحث واقع شده كه در خلال آن، مسائل اجتماعی و سیاسی روز، از جمله كارنامه مسلمین در مسئله فلسطین بررسی شده است.
فصل هفتم را به «عنصر تبلیغ در نهضت حسینی» اختصاص یافته است. این فصل مجموع 7 سخنرانی وی، تحت همین عنوان است كه در سال 1350ش و در ماه محرم در مسجد «جاوید» تهران ایراد شده است. در این فصل به طور كلی «تبلیغ در اسلام» نیز مورد بحث واقع شده است.
یادداشت های شهید مطهری شامل نوشته‌ها و یادداشت‌هایی از استاد مطهری در این باب است كه به مرور ایام نگاشته و هدف از این نگارش، یادداشت مطالب قابل توجه، جهت مراجعۀ بعدی و یا آمادگی برای سخنرانی بوده است.
این مطالب از نظر اجمال و تفصیل متفاوت می‌باشند، به طوری كه برخی از آنها به صورت یك مقاله است و برخی دیگر چند سطری بیش نیست و در موارد اندكی مطلب با اشاره، بیان شده است. این یادداشت ها در هشت فصل تنظیم شده است كه موضوع برخی از آنها همان موضوع سخنرانی‌هایی است كه در جلد اول این مجموعه به چاپ رسیده و تفاوت اصلی این دو در گفتاری و نوشتاری بودن آنها و برخی مطالب اختصاصی است.
محتوای كتاب
یكی از مهترین مطالب این كتاب انتقاد از تحریفات عاشورا و حماسه امام حسین(ع) است.
عوامل تحریف
از نظر مطهری عوامل تحریف عبارتند از:
اغراض دشمنان
تمایل به اسطوره سازی
تحریك احساسات مردم از طریق جعل.
اقسام تحریف
مطهری پس از تقسیم تحریف به لفظی و معنوی از این گلایه دارد كه هر دو نوع تحریف در حادثه عاشورا راه یافته است. وی تحریف معنوی را خطرناك‌تر از تحریف لفظی و نقل قطعات تاریخی نادرست می‌داند؛ زیرا بدون اینكه از لفظ بكاهد و آن را كم یا زیاد كند، حادثه و سخن را به گونه‌ای توجیه و تفسیر می‌نماید كه برخلاف معنای واقعی آن باشد.
راهكار مقابله با تحریف
به نظر استاد مطهری دو گروه عوام و خواص (توده مردم و آگاهان) در پدید آمدن این تحریفات نقش داشته‌اند و اكنون نیز وظیفه هر دو گروه مبارزه با این آفت می‌باشد. دانشمندان كه نقاط ضعف اجتماع را می‌شناسند نباید از آنها چشم‌پوشی كنند، بلكه باید برای رفع آنها بكوشند.
عوام در حادثه عاشورا دو نقطه ضعف دارند: «شلوغی مجلس» و «شور و وایلا به پا شدن». وی در مقابله با این ضعف عوام بزرگ‌ترین وظیفه علما را مبارزه با این نقاط ضعف اجتماعی می‌داند، و می‌گوید:
وظیفه علما در دوره ختم نبوت، مبارزه با تحریف است... وظیفه علماست كه در این موارد حقایق را بدون پرده به مردم بگویند، اگر چه مردم خوششان نیاید.
نمونه تحریفات در نظر مطهری
مطهری بعضی از روضه‌های رایج را از تحریفات عاشورا می‌داند از جمله:
آب آوردن حضرت عباس(ع) در كودكی برای امام حسین(ع). مطهری می‌گوید: از آنجا كه گزارش مذكور در هنگام خطبه خوانی حضرت علی(ع) بوده و حضرت فقط در هنگام خلافت خطبه می‌خوانده، این داستان با سن امام حسین(ع) و حضرت عباس(ع) سازگاری ندارد.
جلال و كوكبه پادشاه حجاز هنگام خروج از مدینه.همخوانی نداشتن با گزارش‌های تاریخی و مخالفت با سیره امام حسین(ع) دلیل جعلی بودن این گزارش عنوان شده است.
روضه لیلا مادر علی اكبر(ع)؛بر پایه گزارش‌های تاریخی، مطهری حضور لیلی در كربلا را انكار می‌كند و تمام روضه‌های منسوب به وی را زیر سوال می‌برد.
عروسی قاسم بن حسن(ع)مطهری به دو دلیل این داستان را جعلی می‌داند، اول: این داستان در منابع معتبر تاریخی نیامده است. دوم: عروسی با جنگی كه وقت نماز خواندن در آن نیست، تناسب ندارد.
حضور هاشم مرقال در كربلا به گفته مطهری هاشم بن مرقال 20 سال قبل از حادثه كربلا به شهادت رسیده بود.
روضه اربعین؛به نظر مطهری دوری مسافت از كربلا به كوفه و از آنجا به شام با توجه به اتفاقاتی كه دراین سفر افتاده مانع برگشت اهل بیت در روز اربعین به كربلا است در مقابل شهید قاضی طباطبایی كتابی با عنوان اربعین تالیف نموده و برگشت اهل بیت امام حسین(ع) در روز اربعین را اثبات نموده است.
پراكنده شدن یاران امام حسین(ع) در شب عاشورا.
داستان شیر و فضه
داستان فاطمه صغری
داستان زعفر جنی
بی بی شهربانو در ری. مطهری در این كتاب دلیل جعلی بودن داستان شهربانو را بیان نمی‌كند ولی در كتاب سیری در سیره نبوی علت جعلی بودن داستان شهربانو را عدم بیان در منابع تاریخی معتبر و منطقی نبودن داستان می‌داند.
