دكتر عبدالحسین نوایی (16 مهر 1302 ـ 18 مرداد 1383) تاریخ‌نگار معاصر و از «چهره‌های ماندگار»
با اینكه اصالتاً از نوای لاریجان بود، در تهران به دنیا آمد و در زمینه ادبیات و تاریخ تبحر و تسلط یافت و آثار تحقیقی تاریخی، به‌ویژه درباره دوره قاجار، از خود به یادگار نهاد. ضمن آنكه به تصحیح متون تاریخی نیز اشتغال داشت و در مواردی برنده كتاب سال شد. آثار آن استاد نامدار را می‌توان در چند مقوله زیر طبقه‌بندی كرد:
دكتر عبدالحسین نوایی (16 مهر 1302 ـ 18 مرداد 1383) تاریخ‌نگار معاصر و از «چهره‌های ماندگار»، با اینكه اصالتاً از نوای لاریجان بود، در تهران به دنیا آمد و در زمینه ادبیات و تاریخ تبحر و تسلط یافت و آثار تحقیقی تاریخی، به‌ویژه درباره دوره قاجار، از خود به یادگار نهاد. ضمن آنكه به تصحیح متون تاریخی نیز اشتغال داشت و در مواردی برنده كتاب سال شد. آثار آن استاد نامدار را می‌توان در چند مقوله زیر طبقه‌بندی كرد:
كتاب
ـ فتنه باب
ـ اسناد و مكاتبات تاریخی از تیمور تا شاه اسماعیل
ـ كریم خان زند
ـ شاه اسماعیل صفوی(اسناد و مكاتبات تاریخی همراه با یادداشتهای تفصیلی)
ـ شاه طهماسب (مجموعه اسناد و مكاتبات تاریخی همراه با یادداشتهای تفصیلی)
ـ شاه عباس (مجموعه اسناد و مكاتبات تاریخی همراه با یادداشتهای تفصیلی)
ـ فتح تهران(گوشه‌هایی از تاریخ مشروطیت ایران)
ـ دولتهای ایران از مشروطیت تا اولتیماتوم
ـ متون تاریخی به زبان فارسی (گردآوری)
ـ «نایبیان كاشان بر اساس اسناد» (گردآوری)
ـ شرح حال رجال حبیب السّیر
ـ اسناد و مكاتبات سیاسی ایران از 1038 تا 1052ق (برنده كتاب سال)
ـ اسناد و مكاتبات سیاسی ایران از 1052 تا 1135ق
ـ نادر و جانشینش همراه با نامه‌های سلطنتی و اسناد سیاسی و اداری
ـ تاریخ ایران و جهان
ـ فهرس التواریخ
ـ متون تاریخی به زبان فارسی
ـ روابط سیاسی و اقتصادی ایران در دوره صفویه
ـ اسناد میرزا عبدالوهاب خان آصف‌الدوله (گزیده اسناد خراسان و گیلان،گزیده اسناد آذربایجان)
ـ مجموعه اسناد نایبیان كاشان
ـ محتشم كاشانی
ـ مهدعلیا (همراه با اسناد مفصل)
تصحیح:
ـ احسن‌التواریخ (نوشته حسن بیگ روملو؛ برنده بهترین كتاب سال، 1349)
ـ خاطرات عباس میرزا مُلك‌آرا
ـ تاریخ آل مظفر
ـ تاریخ گزیده
ـ مطلع سعدین و مجمع بحرین
ـ تاریخ عضدی
ـ حدیقه‌الشعرا
ـ مرآت‌البلدان
ـ تكلمه‌الاخبار
ـ مرآت‌الوقایع مظفری و یادداشتهای ملك‌المورخین سپهر
مقالات:
از مرحوم استاد مقالات علمی فراوانی به جا مانده است كه جا دارد در چندین مجموعه مرتب شود. شماری از آنها بدون ترتیب الفبایی در زیر می‌آید:
حبسیه شاه شیخ ابواسحاق، یك سند مهم از تاریخ مشروطیت ایران، سید علی محمد باب، فرهنگ القاب، مرآت‌الوقایع مظفری، چگونه انجمن آثار ملی بنیاد گرفت؟، نقد و معرفی كتاب: كلیات محتشم كاشانی، بررسی كتاب تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوران صفویه، احوال بزرگان: حاجی محمد كریم خان كرمانی، ورقی از تاریخ مشروطه: حیدرخان عمواوغلی و رسول‌زاده، نظری به احوال و اشعار عراقی، نظری مختصر به حیات و شعر صوفیانه عراقی، ورقی از تاریخ مشروطه: قانون اساسی ایران چگونه تدوین شد؟، انقلاب گیلان چگونه آغاز شد؟، انوری و فتوحی شاعر، انوری و نسخه عیون الحكمه ابن سینا، شعرای گمنام: مكتبی شیرازی، مكاتیب تاریخی: یك نامه از محمد خان شیبانی و دو نامه از شاه اسماعیل صفوی، یادی از عظمت ایران (پناه آوردن همایون پادشاه هند به شاه طهماسب صفوی)، چند نكته راجع به احوال عبدالواسع جبلی، فرمان تدریس نظامیه نیشابور (به نام محیی‌الدین محمد بن یحیی نیشابوری)، خاتمه ترجمه تاریخی یمینی، گویندگان بعضی از شعرهای مشهور، مدرسه عباسقلی خان مشهد و نزاع بین وارثان آن و متولیان وقت، تفصیل مدرسه دارالفنون: عنوان نسخه ای خطی از سال 1314ق مجموعه بیوتات كاخ گلستان؛ نظامی، پایه‌گذار مكتب شعری غرامی و عشقی؛ شاهنامه میراث ملی و فرهنگی ایرانیان است، رازی در دل تاریخ (به یاد ذبیح الله بهروز)، نقد و معرفی یك رساله خطی، هیأت تفتیشی از دوره قاجار، اسنادی از خرید و فروش برده، یك وقف نامه تاریخی، سندی از دوره سلطنت محمدشاه و وزارت حاج میرزا آقاسی، اسنادی از داستان تریاك، روزگار است آن كه گه عزت دهد، گه خوار دارد، ماجراهای منع تریاك، ساختار نهاد وقف در عصر صفوی، علل ظهور و افول دارالفنون، از مجله یادگار تا چهره‌های ماندگار، از مرارت روزگار تا مجله یادگار، مشروطیت از نگاه صاحب نظران (گفتگو)، دارالمعلمین عالی و پروگرام مدارس، نیم قرن تدریس و تحقیق (گفتگو)، تأسیس و تحولات روزنامه اختر، تاریخ روابط ایران با كشورهای مغرب زمین در دوران مغول، مظفرالدین شاه، تاریخ مظفری و نهضت مشروطیت.
متون تاریخی به زبان فارسی
یكی از كتابهای مهم استاد كه انتشارات سمت آن را به چاپ رسانده است، «متون تاریخی به زبان فارسی» نام دارد كه شامل معرفی 64 كتاب تاریخی به زبان فارسی از سده چهارم تا سیزدهم هجری به همراه نمونه‌ای از هر یك از آن متنهاست.
این كتاب بخشهایی از 64 متن مهم تاریخی را كه پس از اسلام تا پایان پادشاهی قاجار به زبان فارسی تألیف شده، در خود گنجانده است. به این صورت كه ابتدا توضیح مختصری درباره كتاب مورد نظر آورده شده است و سپس بخشی از آن كتاب تاریخ (حدود 3 صفحه) می‌آید و به این ترتیب نمونه‌ای از سبك و نثر مورخان و ادیبان ایرانی كهن و معاصر ذكر می‌گردد كه از جهات مختلف شایان بررسی است. فهرست این كتاب بدون ذكر بخش برگزیده از آن، بدین قرار است:
تاریخ بلعمی، زین‌الاخبار، تاریخ سیستان، تاریخ بیهقی، تاریخ بخارا، سلجوقنامه ظهیری، آغاز ذیل سلجوقنامه ظهیری نیشابوری، عقدالعلی، تاریخ‌الوزراء، ترجمه تاریخ یمینی، تاریخ طبرستان، طبقات ناصری، نفثه‌المصدور، سیرت جلال‌الدین منكبرنی، جهانگشای جوینی، جامع التواریخ، تاریخ وصاف، تاریخ طبرستان و رویان و مازندران، تاریخ بناكتی، تجارب‌السلف، تاریخ گزیده، مجمع‌الانساب، ظفرنامه شامی، ظفرنامه شرف‌الدین علی یزدی، زبده‌التواریخ، مطلع سعدین و مجمع بحرین، روضات‌الجنات فی اوصاف مدینة هرات، تاریخ دیار بكریه، روضه‌الصفای میرخواند، حبیب‌السیر، احسن‌التواریخ، خلاصه‌التواریخ، عالم‌آرای عباسی، عباس نامه، عالم‌آرای صفوی، تذكره‌الملوك، تاریخ سلطانی، تاریخ حزین لاهیجی، جهانگشای نادری، عالم‌آرای نادری، تاریخ نادرشاهی، مجمل‌التواریخ گلستانه، مجمع‌التواریخ، گیتی‌گشا، تاریخ محمدی (احسن التواریخ)، مآثر سلطانیه، اكسیر التواریخ، تاریخ نو، روضه‌الصفای ناصری، ناسخ‌التواریخ، حقایق‌الاخبار ناصری، خلسه، خاطرات ناصرالدین شاه، آیینه سكندری، افضل‌التواریخ، منتخب‌التواریخ مظفری، مرآت‌الوقایع مظفری، سفرنامه مظفرالدین شاه (سفر دوم)،تاریخ سرگذشت مسعودی، اخبار مشروطیت، تاریخ بیداری ایرانیان.
