دكتر رضا شجری: شعر «محتشم كاشانی» تركیبی از حماسه، عرفان و شعر زهد است.
دكتر رضا شجری، رئیس دانشكده زبان و ادبیات دانشگاه كاشان، در گفتگو با برنامه «وطن فارسی» با موضوع «راز جاودانگی تركیب بند محتشم كاشانی» گفت: تركیب بند معروف «محتشم كاشانی» در رثای امام حسین(ع)، سرشاز از تصاویر هنرمندانه، تشبیهات قشنگ، تلمیحات زیبا، تجرید، و مبالغه است و این شعر با اینكه «مرثیه» است، فخامت «حماسه» را با خود دارد؛ و در واقع تركیبی از حماسه، عرفان و شعر زهد، در این چكامه پنهان شده است.
وی همچنین با اشاره به سابقه400 ساله تركیب بند معروف »محتشم كاشانی» و استقبال بینظیر از آن گفت: خلوص نیت، و صدق گفتار محتشم كاشانی راز ماندگاری آن است و گویی شعر از دل برآمده و بر دل می‌نشیند و انگار شاعر آه دل سوخته و آتشین خود را در این شعر دمیده است.
وی همچنین، خواب هایی كه پشتوانه این شعر بوده است، و استفاده از تكنیك ها و شگردهای هنری و ادبی را از دیگر از رازهای جاودانگی تركیب بند محتشم كاشانی عنوان كرد.
وی همچنین شعر «محتشم كاشانی» را دارای ساختار منسجم و قوی و محتوایی عالی و متعالی دانست و گفت: گویی او قلمو در دست گرفته است و بعضی از صحنه های كربلا را برای شنونده نقاشی میكند،
«این كشته فتاده به هامون حسین توست،
این صید دست و پازده در خون حسین توست»
او براستی سخنور، نقاش و تصویر پردازی قوی است، و با شعرش گویی به تماشای وقایع كربلا و گودال قتلگاه نشسته ایم.
وی همچنین افزود: موسیقی شعر، و وزن سنگین انتخاب شده، متناسب با موضوع است، وزن سنگینی كه متناسب با حال اندوه و غم است و گردش نفس نفس زنان چرخ روزگار را تداعی میكند، و موسیقی بیرونی و درونی و كناری اش نیز قوی است.
وی افزود: این تركیب بند(به جز یك بند) ردیف دارد كه به غنی شدن موسیقی كمك میكند، قافیه های خوبی دارد چون قافیه در توصیه معانی كمك میكند، واج آرایی و موسیقی درونی دارد و با استفاده از هجاهای بلند، به نشان دادن غم و اندوه و كلام كمك می كند.
وی همچنین با اشاره به تكرار حرف "ز" در بیتی از تركیب بند محتشم كاشانی
« باز این چه رستخیز عظیم است كز زمین
بی نفخ صور خاسته تا عرش اعظم است»
گفت: این تكرار، نشان از وقوع زلزله ای قیامتی، و واقعه ای بزرگ دارد و عمق فاجعه را به برپایی قیامت تشبیه می كند و این زلزله و رستاخیز و قیامت را تا پایان شعر ادامه می‌دهد و ما واج های «ز» و «ش» كه حاكی از آشفتگی در ذات عالم است، را به تكرار در شعر می بینیم. یا تكرار حرف «سین» در ابیاتی كه به سر امام حسین (ع) اشاره دارد.
وی همچنین با اشاره به بیت مواجه حضرت زینب با سر امام حسین (ع) كه حماسه و مضمون و حال و هوای اعتراض و حماسه در آن موج میزند گفت: در این بیت محتشم به جای آنكه به ضعف و غمزدگی اشاره كند می گوید كه حضرت زینب(س) نعره حیدری و مردانه میزند؛
«بی اختیار نعره هذا حسین از او،
سر زد چنانكه رعشه از او در جهان فتاد»
