به مناسبت 9 خرداد سالروز درگذشت او
فریدون توللی یكی از شاعران معاصر به شمار می‌رفت كه در قالب قصیده، 17 قطعه شعر با رویكردی نو در مضامین مختلف اعم از سنتی و نو و با زبانی نزدیك به عصر خود و آمیخته به زبان كهن، پرداخته است.
هر شاعر یا نویسنده ای برای زیبایی و برجسته‌كردن اثر خود، سعی می كند تا تكنیك های تازه ای را بیازماید و در ذهن مخاطب باقی بماند. یكی از این تكنیك ها استفاده از فراهنجاری به معنای وارد كردن واژگان نو یا تركیبات تازه، گریز از ساختارهای دستوری متداول و كهن، استفاده نو از آرایه های ادبی یا احیای واژگان گذشته به شكلی كه تاكنون سابقه نداشته است. در میان شاعران معاصر می توان به فریدون توللی اشاره كرد، شاعری كه در شعر خود از انواع فراهنجاری به ویژه فراهنجاری معنایی استفاده چشمگیری كرده است.
زندگینامه فریدون توللی
فریدون توللی در 1298 خورشیدی در شیراز چشم به جهان گشود. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در شیراز گذراند و سپس رهسپار تهران شد و در دانشگاه تهران در رشته باستان شناسی به ادامه تحصیل پرداخت و در 1320 خورشیدی در رشته باستان شناسی دانشكده ادبیات این دانشگاه فارغ‌التحصیل شد و سپس به كار باستان شناسی روی آورد و تا 1332 خورشیدی رییس اداره باستان‌شناسی استان فارس بود و آنگاه در كتابخانه دانشگاه شیراز به كار مشغول شد. شاعری را از ١٣٢٠ خورشیدی به طور پراكنده در مجلات ادبی به ویژه مجله سخن شروع كرد. در ١٣٢٤ با چاپ نخستین اثرش به نام «التفاصیل» كه آمیخته ای از نظم و نثر طنز آمیز بود، نامش بر سر زبان ها افتاد و بعد از آن انتشار دفترهای شعریش همراه با نظریه هایش او را به عنوان یك شاعر و نظریه پرداز به جامعه معرفی كرد.
توللی كه در عرصه شعر معاصر به عنوان یك شاعر رمانتیك نیمه سـنتی شناخته می شد در سلوك شعریش به روایت دفترهای شعرش و دیدگاه هایش فراز و فرودهایی را پشت سر گذاشت كه می توان برای آن سه مرحله در نظر گرفت. وی در بخش نخست حیات شاعری خود به سبك كلاسیك شعر می گوید، التفاصیل حاصل این مرحله است. این اثر تركیبی از شعر و نثر در قالب سنتی است كه مضامین سیاسی و اجتماعی را در بافتی طنزآمیز ارایه می كند. زبانش بسته به موضوع سخن گاه كهنه و گاه نو می شود. تصاویرش تركیبی است از آنچـه در دیوان های پیشینیان به همراه تصاویری از محیط زندگی شاعر بود. مرحله دوم از مجموعه «رها» آغاز شده و تا پایان «نافـه » ادامه پیـدا می كند. رها با شعرهای سنتی شروع می شود و به طرف شعرهای نیمه سنتی پیش می رود. وجه غالـب این دفتر رویكرد به قالب های نیمه سنتی و مضامین لیریك(موسیقی یا شعربزمی) است. چهره اصلی شاعر به عنوان شاعر رمانتیك متمایل به قالب های نیمه سنتی در همین دفتر آشكار می شود. مجموعه «نافه» هم ادامه منطقی رها در سطحی هنری تر و زبانی پخته تر و هموارتر است.
نگاه شاعر به هستی فردیت مـی یابد و تصویرها صبغه توللی وار پیدا می كنند. وجه شاخص نافه در سطح اندیشگی، مرگ اندیشی است. این مرحله اوج شاعری توللی است و او هر چه در توان داشته در شعرهای این دوره ارایه كرده است.
توللی سوم از دفتر «پویه» آغاز شده و در دفترهای «شگرف و بازگشـت» ادامه پیدا می كند. در این مرحله شاعر به تكرار خود پرداخته و شعرش ملال آور است. رویكـرد جدی او دور شدن تدریجی از خلاقیت شاعرانه، بازگشت بـه قالب های سنتی، دور شدن از محیط نوگرایی و تكرار مضامین گذشتگان از عمده اشكالاتی است كه بر توللی سوم گرفته اند.
نگاهی به ساختار و محتوای قصاید توللی
توللی در مجموع 17 قصیده دارد كه 9 مورد آن در مجموعه «شگرف» و هشت مورد در مجموعه «بازگشت» آمده است. كوتاه ترین آنها قصیده «خزان» 13 بیت و طولانی ترین آنها قصیده «بت تراشان »50 بیت دارد. زبان قصاید آمیخته ای از زبان كهن، زبان عامیانـه و محاوره ای و واژه های دخیل اروپایی در كنار واژه های كهنی است. توجه شـاعر بـه اوضاع سیاسی و اجتماعی جامعه و تحلیل آنها بـر مبنای دیدگـاه و تجارب شـخصی خود به عنوان یك فعال سیاسی، یكی از مضمون های اصلی قصیده هاست. با وجود اندك بودن تعداد قصاید توللی، مـوضوعات متنوعی چون وصف طبیعت، مدح، مفاخره، شكواییه، حسب حال، اخلاق و مسایل سیاسی و اجتماعی را شامل می شود. از این میان توصیف با بیشترین كاربرد، هفت قصیده را در بر می گیرد اما مفاخره و مسایل فلسفی با كمترین كاربرد، هر كدام یك قصیده را به خود اختصاص داده اند.
ویژگی های زبانی قصاید توللی
زبان قصاید توللی ساده و فصیح است، در آن صلابت و فخامت زبان قصاید خراسانی دیده نمی شود و با این كه قالب قصیده، زبـانی كهن و پرصلابت می طلبد، از ویژگی های زبان كهن كه در قصاید دیگر شاعران قصیده پرداز به وفور دیده می شود. در قصاید توللی كـه در مجموع ٤٦٢ بیت دارند، نمونه های بسیار معدودی یافت می شود. از نشانه های زبان كهـن یكی كاربرد فعل های پیشوندی و دیگر واژه های كهن، بسامد بالاتری دارند.
هرچند صنایع مختلف بدیعی را در قصاید توللی می توان یافت اما او شاعری صنعت گرا نیست و نمونه های صنایع ادبی در اشعارش بسیار معدود است و شاعر قصد و عمدی در استفاده از آنها ندارد. فقط یكی دو مورد مثل موازنه و تنسیق صفات بسامد بیشتری دارد.
تشخیص در اشعار توللی
تشخیص در قصاید توللی بسامد بالایی ندارد و همان موارد محدود هـم بـیشـتر در قصـاید وصفی دیده می شود. شاعر در این قصاید گاهی بـه پدیده های طبیعـت مانند باد، نوبهـار، درختان و گل ها یا یكی از اعضای بدن انسان مثل دل و جان شخصیت می بخشد و صفت یا عمل و رفتار یا عـضوی از انـسان را بـه آنها نسبت می دهد. توللی نه در انتخاب پدیده هایی كـه به آنها شخصیت مـی دهد، كـار تازه ای كرده است و نه در شیوه شخصیت بخشی، بلكه با همان شیوه های رایج ویژگی انسان به مـشبه یا اضافه شده یا به صورت فعل اسناد شده اسـت.
توللی و شاعران پیشین
توللی در قصایدش بـه استقبال شاعران گذشـته نرفته است و بیت یا مصراعی از آنها را تضمین نكرده اما چهار قصیده اش بر وزن و قافیه قصیده هایی از قصیده پردازان معروف است.
ای جفت آزموده كـه چون گـنج گـوهری در چشـم دل عزیزتــر از هرچــه دلبــری /لطف ملك العـرش بـه من سایه برافكنـد تـا بـر دل گم بوده مرا كرد خداوند
توللی اگـر چه جزو قصیده پردازان مشهور زبان فارسی نـیست، اما در همین چند قصیده نسـبتا اندك تلاش كرده در زبان و محتوای قصیده تغییـر مختصر ایجاد كنـد و آن را تـا حدودی با ذائقــه مخاطبان نزدیك سازد، هر چند به طور كامل نتوانسته است، خودش را از سـنت های معمول زبان و ادب گذشته رها سازد. در محور اندیشه همچنان توصیف طبیعت، عشق و تغـزل در مرتبه نخست و بیان مسایل سیاسی، اجتماعی و اعتقادی در مرتبه نازل تر قرار دارد. مـوسیقی شـعرش نیز همان است كه در قصاید گذشته معمول بوده است.
سرانجام فریدون توللی
فریدون توللی پس از چند سال تحمل بیماری سرانجام در 9 خرداد 1364 خورشیدی چشم از جهان فروبست و در حافظیه شیراز به خاك سپرده شد.
