زادروز جلیل ضیاءپور، پدر نقاشی مدرن ایران

درگذشت: 30 آذر 1378 (79 سال) - تهران، بیمارستان طوس

آرامگاه: قطعهٔ هنرمندان بهشت زهرا

ملیت: ایرانی

پیشه: نقاش، استاد دانشگاه، پژوهشگر، مؤلف

لقب: پدر نقاشی مدرن ایران

جلیل ضیاءپوراستاد جلیل ضیاءپور در 5 اردیبهشت‌ماه 1299 شمسی در بندر انزلی متولد شدند. ایشان پس از به پایان رساندن تحصیلات مقدماتی در محل زادگاه، در سال 1317 به منظور ادامه و فراگیری علوم مورد علاقه رهسپار تهران می‌گردند و هم زمان با ورودشان در امتحانات مربوط به رشته موسیقی شركت می‌كنند و رتبه لازم را كسب می‌نمایند. لذا در اولین گام‌ها‌ی كسب علم و دانش، فراگیری هنر موسیقی را آغاز می‌دارند.

استاد در رابطه با این موضوع فرموده‌اند: «در مدت نه چندان طولانی از زمان شروع كارم در هنرستان موسیقی و فراگیری رشته آهنگسازی، بنا به تصمیمات دولت وقت، اساتید بلژیكی مدیریت هنرستان را رها نمودند و عازم كشور خود گردیدند پس مسئولیت به عهده‌ی «كلنل وزیری» واگذار گردید و چون دیگر رشته آهنگسازی در هنرستان وجود نداشت، علیرغم میل درونی، موسیقی را رها نمودم و به سراغ هنرهای تزئینی سنّتی رفتم.»

ضیاءپور پس از ورود به مدرسه صنایع مستظرفه قدیمه و فراگیری تذهیب، نقش قالی، مینیاتور، كاشیكاری و نگارگری در سال 1320 به دانشكده‌ی هنرهای زیبای دانشگاه تهران ره می‌یابد و با شوقی فراوان، رشته‌ها‌ی: تزئینات داخلی، دكوراسیون، نقاشی و مجسمه‌سازی را می‌آموزد و به سال 5-1324 با احراز رتبه مقام اول و دریافت مدال فرهنگی درجه یكم، تحصیلات آكادمیك خود را در مقطع لیسانس به انجام می‌رساند.

بر این اساس در همان سال از طریق بورس دولت فرانسه و از سوی دانشگاه تهران به منظور انجام تحصیلات عالیه تكمیلی (Super Fectionner) عازم كشور فرانسه می‌گردند و از طرف دولت آن كشور در دانشكده‌ی ملی و عالی هنرهای زیبای پاریس - بوزار (Ecolenational Superieure des Beaux-Arts) ثبت نام می‌شوند.

ضیاءپور كه گویی با انرژی و كوششی غیر قابل وصف، كسب علم و دانش را پی‌گیری می‌نمود، تصمیم می‌گیرد تا با كسب مجوز از دولت فرانسه و معرفی نامه رسمی‌در دانشكده‌ی دولتی - گراندشوم یر (Grand Chaumier) نیز ثبت نام نماید، تا علاوه بر رشته‌ها‌ی اصلی (نقاشی و مجسمه‌سازی) بتواند بطور جامع رشته‌ها‌ی دیگری چون تاریخ هنر، سبك شناسی، تاریخ تمدن، جامعه شناسی، نقش شناسی و پوشاك را نیز به صورت هم‌زمان پی‌گیری و به انجام رساند.

جلیل ضیاءپور كه در بهترین مدرسه روز دنیا - و مهد هنر در آن زمان - به تحصیل پرداخته بود و نزد اساتیدی چون سووربی (Suverbie) در نقاشی و نیكلوس (Niclousse) در مجسمه‌سازی كه هر كدام جزء بزرگترین تئوریسین‌ها‌ی جهان هنر محسوب می‌شدند، آموزش دیده بود، سرانجام پس از اخذ درجه دكترا در هنر، برای اولین بار در سال 1328 به میهن باز می‌گردد و به منظور روشنگری اذهان نسبت به هنر نو در مجادله با هنر كهنه، با همكاری سه تن از دوستان، اقدام به تأسیس انجمنی می‌نمایند به نام «خروس جنگی» و مجله‌ای را نیز تحت همین نام به چاپ می‌رسانند.

استاد در این رابطه فرموده‌اند:

«پس از آمدنم به ایران متوجه شدم كه هنر ما از دنیا خیلی دور است و تصویرسازی و نقاشی ما یك تقلید بی‌محتوا است. پس می‌بایست مبارزه‌ای انجام می‌گرفت، مبارزه میان كهنه پرستی و سنّت گرایی به دور از واقعیات زمانه و این موضوع نیاز به برنامه‌ریزی دقیقی داشت. پس انجمنی تأسیس نمودم و نام انجمن را خروس جنگی گذاردم به این دلیل كه هیبت زیبا و رنگین خروس به نقاشی نزدیك است و خودش نیز مظهر جنگ و مبارزه است و شعاری را نیز برای انجمن برگزیدم از فرخی سیستانی و آن شعار این بود:

«فسانه گشت و كهن شد حدیث اسكندر / سخن نو آر كه نو را حلاوتی است دگر»

جلیل ضیاءپور، پس از آمدنش به ایران، با قدم‌ها‌ی پرصلابت و نگاه و اندیشه‌ای كنجكاو كه اینك استادی غنی و پرتوان بود پرده از فرهنگ اصیل ایرانی برداشت و هنر ایرانی را در لباس نو، منظری دوباره بخشید و پس از بررسی‌ها‌ی فراوان و مداقه‌های لازم، نظریه و ایدئولوژی هنری خویش را تحت عنوان: «لغو نظریه‌ها‌ی مكاتب گذشته و معاصر» به رشته‌ی تحریر درآورد و روشنگری اذهان را آغاز نمود. وی نقاشی پیشرو و منتقدی آگاه و پرچمدار نهضتی بود كه در دشوارترین شرایط فرهنگی، از تنگنای زمانه سرافراز بیرون آمد و بیش از نیم قرن كوشایی در هنر ایران، ایراد بیش از یكصد و چند سخنرانی فرهنگی، هنری و اجتماعی در مجامع عمومی‌ و خصوصی، خلق آثار هنری، نگارش بسیاری كتاب‌ها‌ی تحقیقی، تألیفات، مقالات، بیان مصاحبات و تصدی پست‌ها‌ی ارشد و داشتن مقامات دولتی از جمله نامورانی است كه به نقل از كتب و مجلات هنری منتشره وی را همنشین نیما و هدایت در راه نوآوری دانسته‌اند و به دلیل استفاده از اشكال هندسی و هنر تزئینی كه برگرفته از دستمایه‌ها‌ی ایرانی است و نیز تقسیم بندی‌ها‌یی كه به روش كوبیسم انجام داده است و برای نخستین بار طرح نوینی را در هنر مدرن ایران رقم زده است، استاد را به عنوان «پدر هنر نقاشی ایران» نام نهاده‌اند.

نقاشی‌ها‌ی جلیل ضیاءپور دارای شیوه‌ای شخصی است و به دور از تقلید، كه به اذعان بزرگان این رشته از هنر هر كدام نه تنها پشتوانه‌ی ملی فرهنگی، بلكه ثروت ملی محسوب می‌شود.
استاد ضیاءپور به دلیل علاقه‌ای كه به جوانان و دانشجویان داشتند و به آنان عشق می‌ورزیدند در سال 1332 به درخواست اداره كل هنرهای زیبای كشور، اقدام به تأسیس هنرستان‌ها‌ی هنرهای تجسمی ‌دختران و پسران تهران نموده و همچنین مقدمات تأسیس دانشكده‌ی هنرهای تزئینی را تهیه كردند.

ضیاءپور بیش از نیم قرن را برای تحرك در نوگرایی و اعراض از تقلید و توجه به الهام‌گیری و وسعت نگرش و مقایسه‌ی آثار به منظور اعتلای اندیشه‌ی هنری كوشید و در سالهای كهولت نیز همواره در تلاش، جهت فراگیری علوم و دانش روز بود و علیرغم داشتن بیماری ناشی از گذشت سال‌ها‌ی عمر كماكان با انرژی و قدرتی غیرقابل وصف در دانشكده و دانشگاه‌های بسیاری از جمله دانشكده‌ها‌ی آردراماتیك و هنرهای تزئینی، مجتمع دانشگاهی هنر، دانشگاه تربیت مدرس و دانشكده‌ی الزهرا (س) تدریس می‌نمودند و راهنمایی و هدایت دانشجویان مقاطع كارشناسی، كارشناسی ارشد و دكتری را برعهده داشتند.

سرانجام این دانشمند فرزانه كه وجود ارزشمند و گرانقدرش برای اهل هنر مغتنم بود در شب یلدایی سرد و طولانی در 30 آذرماه 1378 نقاب در خاك كشید و در سن 79 سالگی دار فانی را وداع گفت تا بی تردید در جهان دیگرش كسب علم و دانش را آغاز نماید.

روحش شاد، یادش گرامی‌ و راهش پر رهرو باد.