به بهانه انتشار كتاب « تاریخ سكه در دودمانهای محلی ایران» ( قرن سوم و چهارم هجری) در حوزه سكه شناسی و تاریخ سكه ؛با آقای سعید سلیمانی نویسنده و پژوهشگر این كتاب گفتگوكردیم. این گفتگو را در زیر می خوانید.
مقدمه:
پزوهش های تاریخی همواره از حیث پایایی و روایی مورد انتقاد بوده است. اینكه تاریخ چگونه می تواند « علم» باشد از جمله مهم ترین دغدغه های فیلسوفان علم و بطور خاص فلسفه تاریخ است. ناریخ بعنوان مجموعه اثار ثبت شده توسط مورخان برای یك دوره خاص مورد سوئ ظن بدبینان و منتقدان نگرش تاریخی است. بی شك این سوئ گمان به تاریخ دلایل واضح و مبرهنی داشته و دارد. و مگر جز آنست كه تاریخ را فاتحان و حاكمان نوشته اند و برآن رمز فتوحات خویش را ضمیمه نموده اند؟ و شاید از همین روست كه عقل كنونی بشر متعقل برآنست كه راهی بر صحت برنوشته ها و برساخته های تاریخی بیابد.
در اندیشه و فلسفه نوین نگرش تاریخی نقش اثبات گرایانه اسناد و دست مانده های خارج از ید قدرت حاكمان و فاتحان ارزشی دو چندان یافقته است. درست مانند یك تحقیق قضایی برروی پرونده ای جنایی اسناد و شواهد ارزشی فراتر از گفته ها و نقل قول ها می یابند. و بر این اساس اسناد تاریخی مفهومی وسیع یافته و به دایره آفریده های هر عصر گسترش می یابد.
از مهم ترین اسناد پزوهش های تاریخ علمی « سكه ها« هستند . شیئ خارج از قضاوت فاتحان و بعنوان سندی محكم از هر عصر ویا قوم و شخص. سكه پزوهی هم اینك بر فرآیند پزوهش تاریخی اثری ارزشمند تر از مكتوبه و نوشته یافته است. هنر و دانشی معادل تاریخ پزوهی و باستان شناسی و در كنار آنها.
سكه پژوهی در ایران سابقه تاریخی درازی ندارد اما همینكه هست و معدود پژوهش گران این رشته در زمره جدی ترین پژوهندگان علم هستند ، بسیار مغتنم و ارزشمند است.
تاریخ در جهان مدرن دیگر ملك طلق فاتحان نیست! اینك تاریخ رویكردی علمی و قابل « نفی واثبات» یافته است. ازاینرو تاریخ یعنی جامعه شناسی اقوام و تمدن های گذشته با روش قابل تكرار. تاریخ روز بروز در قلمرو آكادمیك بیشتر رخ می نماید.
نویسنده : مسعود عابدین نژاد
به بهانه انتشار كتاب « تاریخ سكه در دودمانهای محلی ایران» ( قرون سوم و چهارم هجری) در حوزه سكه شناسی و تاریخ سكه ؛با آقای سعید سلیمانی نویسنده و پژوهشگر این كتاب گفتگوكردیم. این گفتگو را در زیر می خوانید.
1- آقای سلیمانی به عنوان مقدمه بفرمایید سكه پژوهی چیست و چه اهمیتی در روند مطالعات تاریخی دارد؟
شاید به دلیل كم توجهی به علم سكه شناسی تعریف خاصی برای واژه های این علم وجود ندارد. در گذشته به فردی سكه شناس می گفتند كه سكه اصل را از سكه بدل تشخیص می داد. در واقع چون سكه شناس های قدیم صراف بودند وسكه اصل را از بدل تشخیص می دادند به سكه شناس معروف بودند. بعدها فرانسوی ها علم سكه شناسی را به وجود آوردند و در حقیقت این باستان شناسان بودند كه سكه ها را از زیر خاك خارج می كردند بنابر این سكه شناسی زیرمجموعه ای از باستان شناسی به شمار رفت اما در حقیقت این امر درست نیست . درباره ی اهمیت سكه شناسی باید بگویم سكه شناسی اهمیت بسیاری دارد ، چون سكه توسط دولت وقت و یا شخص و گروهی كه مدعی دولت یا سلطنت بودند ضرب می شد بنابراین سندی دولتی به حساب آمده و یك رفرنس و مرجع اصلی در علم تاریخ محسوب می شده و از این رو با این مدرك كه از جنس فلز می باشد می توان اوضاع سیاسی ، اقتصادی و شعائر رسمی دولت را بررسی كرد . در زمان های دور كه رسانه های امروزی به وجود نیامده بودند سكه ، خطبه و لوا به عنوان رسانه های ملی ودولتی جهان قدیم شناخته می شدند. یعنی از طریق خطبه ای كه در نماز جمعه خوانده می شد و در نهایت از طریق سكه ای كه رایج بود می توانستند بفمند سلطان كیست ؟ چه دولتی بر سر كار است ؟و چه خط مشی ای را دنبال می كند.
2- در ایران سكه پژوهی چه پیشینه ای دارد؟
همانطور كه گفتیم ، در كل دنیا شاید اولین سكه شناس ها همان صرافان بودند. بعد از صرافان؛ بسیاری از ثروتمندان كه شاید در قرون قدیم سلاطین بودند اقدام به جمع آوری سكه میكردند اما اولین اسناد سكه شناسی در ایران كه مكتوب می باشد به زمان اعتمادالسلطنه بر می گردد . او اولین كسی بود كه از واژه فرانسوی (Numismatique) نام برده و علم سكه شناسی را معرفی كرده البته قبل از زمان اعتمادالسلطنه در ایران مدارك سكه شناسی داریم . به عنوان مثال در زمان ناصرالدین شاه سكه ای كشف می شود كه متعلق به زمان ولایتعهدی امام رضا (ع) بوده است ، سكه ترسیم شده و برای علمای آن دوره در تهران و نجف و در سایر بلاد ارسال شد. مجتهدان وقت از طریق خطوط كوفی رسم شده روی سكه تایید كردند كه این سكه متعلق به زمان مامون و ولایتعهدی امام رضا(ع) بوده است . در حقیقت می توانیم بگوییم این سند یكی از قدیمی ترین اسناد و منابع مربوط به سكه شناسی در كشور ماست و چه بسا قبل از این هم منابعی موجود بوده اما به دست ما نرسیده است .اما سكه شناسی به حالتی كه از غربی ها تقلید كرده باشیم تقریبا از دهه 40 هجری شمسی فعالیت هایی درباره سكه شناسی آغاز شده است.
3- چند سال است كه در حوزه سكه شناسی و سكه پژوهی فعال هستید؟
تقریبا حدود 35 سال است كه روی سكه های مختلف كار كردم و حدود 27 سال است كه درباره دودمانهای محلی و دوره های فترت در تاریخ ایران كار كردم چه از لحاظ تاریخی و چه از لحاظ بررسی سكه های دوره های تاریك تاریخی ایران.
4- شما در طول مدت فعالیت خود با كدام استادان سكه شناس همكاری داشتید؟
خیلی از اساتید بودند و هستند. در طول این دوران در كنار استاد فریدون آورزمانی و به صورت غیر مستقیم با كتاب ملك ایرج مشیری دوره ساسانیان را آموختم . از مرحوم مهدی ودود سیدی بسیار آموختم . از اواخر دهه 60 تا زمان فوت استاد سید جمال ترابی طباطبایی( پدر سكه شناسی ایران ) در كنار ایشان مطالب بسیاری را فراگرفتم . همچنین بسیاری از اساتید هم در دانشگاه و خارج از دانشگاه سند خوانی را یاد گرفتم.
5- آیا مطالعات سكه شناسی شما تا به حال دررسانه ها مخصوصا رسانه ملی انعكاس داشته و با توجه به اینكه شما در این زمینه در رادیو هم فعالیت هایی دارید در این حوزه چه كارهایی تولید یا پخش شده است؟
بله به ندرت انعكاس داشته اما در رسانه ملی و در گروه تاریخ گهگاه برنامه هایی در این حوزه تولید شده اما به صورت خاص فعالیت های بنده در حوزه پژوهش هایی كه انجام داده ام منعكس شده.
6- نخستین كار پژوهشی شما چه بوده؟
نخستین كار پژوهشی كه از من به چاپ رسید به نیمه اول دهه 70 بر می گردد كه درباره یكی از قیامهای شیعه مقاله ای نوشتم كه به چاپ رسید.
7- گویا شما در رادیو هم در زمینه سكه شناسی و سكه پژوهی فعالیت هایی داشتید . در این زمینه چه كارهایی تولید یا پخش شده است؟
بله ، در این حوزه چندین كار كوچك انجام دادم اما یك برنامه بسیار جامع در دهه 70 انجام شد در قالب برنامه ای به نام از« هامون تا ارس» به سردبیری مسعود عابدین نژاد كه از رادیو ایران پخش می شد. در بخشی از این برنامه تاریخچه ضرب سكه را از زمان مبادلات پایاپای و ابداع فلز ، به وجود آمدن پول اولیه و ضرب سكه تا ورود ماشین ضرب سكه در زمان ناصرالدین شاه مورد بررسی قرار دادیم كه تا آن زمان در ایران چنین برنامه رادیویی ساخته نشده بود و شاید این یك كار تصویری بود اما ما موفق شدیم در رادیو این برنامه را ساخته و درباره ی تاریخچه ی سكه و ضرب آن در ایران صحبت كنیم.
8- لطفا درباره كتاب « تاریخ سكه در دودمانهای محلی ایران» (قرون سوم و چهارم هجری ) موضوع ، نحوه پژوهش و بخشهای مختلف این كتاب توضیح دهید
من اول درباره وقایع قرون سوم و چهارم هجری مختصری توضیح می دهم . اگر بگوییم قرن سوم هجری سال 200 هجری قمری است تقریبا 7 سال قبل از آن مرگ هارون (خلیفه) عباسی اتفاق افتاده است، مرگ هارون نقطه عطفی در جهان اسلام محسوب می شود زیرا علویان و دودمانهای ایرانی قدرت گرفته و رسما اعلام استقلال كردند . بررسی سكه های این دوران سخت است زیرا با ضعف خلافت عباسی روبه رو هستیم بنابراین تا احیاء خلافت عباسی توسط عنصر ترك در زمان« قادر» یا« قائم عباسی » دویست سال زمان می گذرد و دراین مدت بسیاری از ایرانیان و علویان طبرستان قیام كرده و اعلام استقلال نمودند و هر گوشه از ایران و جهان اسلام یك دودمان محلی شكل گرفت كه حتی نوشتن تاریخ آن دوران كاری بسی دشوار است و با بررسی سكه های آن زمانت مطالبی را در این كتاب درباره آن دوران نگاشتم و امیدوارم برای اشخاصی كه سكه ها و تاریخ را مطالعه می كنند مفید باشد.
در پایان تاكید می كنم كه سكه شناسی زیرمجموعه ای از علم تاریخ است . شخصی كه می خواهد سكه پژوهی كند و سكه شناس شود باید به چند موضوع دقت كند. اینكه تمام ادوار تاریخی را نمی توان با هم مورد مطالعه قرار داد . باید یك دوره را مورد بررسی قرار داده و با سكه های ایران آشنا باشد و به خط وشعائر مذهبی و رسمی آن زمان ، سبك شناسی هم چنین جغرافیای تاریخی آن دوران اشراف داشته باشد تا بتواند در این حوزه مطالعه و بررسی كند.
