گفتگو با محمد رسولی استاد دانشگاه و پژوهشگر در برنامه ققنوس
رسولی در این برنامه در مورد شعر آیینی و تجلی امیر المونین (ع) در شعر فارسی صحبت كرد و گفت :
تقریبا می توانیم بگوییم چه در نظم و چه در نثر اكثر شعرا به زبان فارسی شعر سروده و آثاری با این مضمون دارند. او در ادامه افزود : شاعران پارسی گوی غالباً با پرداختن به وصف شخصیت حضرت علی(ع) و ذكر دلاوری ها و رشادت های وی، تصویرپردازی های ادبی از این مصادیق داشته اند و درباره این حضرت اشعار فراوانی سروده اند. شاعران غالباً ضمن ساختن صور خیال، از چنین شناسه هایی به مثابه آموزه هایی اخلاقی سود جسته، به پند آموزی و عبرت دهی آنها توجه داشته اند. آنچه در مدیحه سرایی شاعران درباره امام علی(ع) آمده، تقریباً وجه اشتراك بیشتر آثار ادبی است.
سرودن شعر درباره حضرت علی(ع) و مدح وی در قالب شعر، سابقه طولانی دارد. بعد از رحلت پیامبر گرامی اسلام(ص) و به وجود آمدن اختلاف در بین مسلمانان، ابتدا بعضی از شاعران عرب از جمله: فرزدق، دعبل، كمیت و... در تایید مقام و منقبت امیر مومنان و فرزندان بزرگوارش اشعارگران سنگی پرداختند. اما بازتاب ستایش و مدح حضرت علی(ع)، فقط در بین شاعران عرب نبود، بلكه در زبان فارسی نیز شاعران فراوانی زبان به ستایش مولای متقیان گشوده اند؛ كه می توان مجموعه های ارزشمندی از آن اشعار فراهم آورد. او در ادامه افزود : شاعران فارسی زبان، از حضرت امام علی(ع) به عنوان قهرمانی دینی یاد می كنند كه نمونه آن را در غزلیات شمس شاهد آن هستیم؛ آنجا كه می گوید:
زین همرهان سست عناصر دلم گرفت
شیر خدا و رستم دستانم آرزوست
در این مقال مختصری از اشارات و یادكردهای شاعران به حضرت امام علی(ع)، ذكر می شود:
از میان شاعران قرن سوم، رودكی و شهید بلخی نخستین یاد كردها را از علی(ع) دارند. رودكی این گونه سروده است:
ای شاه نبی سیرت ایمان تو محكم
ای میر علی حكمت عالم به تو در غال
و
كسی را كه باشد به دل مهر حیدر
شود سرخ رو در دو گیتی به آور
ناصر خسرو (د: 481) در بیتی كه خویش را می ستاید، چنین می گوید:
جان را زبهر مدحت آل رسول
گه رودكی و گاهی حسان كنم
از این بیت این گونه برداشت می شود كه رودكی پدر شعر فارسی، از نخستین شاعران ستایش گر اهل بیت پیامبر و حضرت علی(ع) بوده است و در قرن پنجم بدین صفت شهرت داشته، اما افسوس كه آن گهرهای تابناك از گزند حوادث مصون نمانده و به دست ما نرسیده است.
در قرن چهارم نام سه تن از شاعران كه مدحتگر علی(ع) بوده اند جلب نظر می كند: حكیم فردوسی طوسی (329-411)، حكیم كسایی مروزی و حكیم میسری.
از فردوسی ابیاتی در شاهنامه ذكر شده است كه نشان از علاقه مفرط و اعتقاد او به علی(ع) است چنان كه تذكره نویسان یكی از علل مقبول نیفتادن شاهنامه را در نزد سلطان محمود، همین تشیع فردوسی و ستایش امیرمؤمنان می دانند.
در شاهنامه ابیاتی درباره علاقه حكیم طوس به حضرت علی(ع) وجود دارد كه این بیت فردوسی گواه صادقی بر این مدعاست:
هر آن كس كه در دلش بغض علی است
ازو زارتر در جهان زار كیست
(شاهنامه فردوسی، به كوشش دبیرسیاقی، ج 1، ص6)
بی تردید فردوسی، از نخستین شاعرانی است كه در منقبت امیرمؤمنان علی(ع) شعر گفته است. همچنین حكیم كسایی مروزی كه معاصر فردوسی است و تنها 12 سال از او كوچكتر است، اولین شاعری است كه شعری مستقل در قالب قصیده در مدح علی(ع) سروده است. كسایی این قصیده را در 23 بیت در سال 380هـ.ق سروده است و با این بیت شروع می شود:
فهم كن گر مؤمنی فضل امیرالمؤمنین
فضل حیدر، شیر یزدان، مرتضای پاك دین
وی در قصیده ای دیگر با اشاره به رخداد غدیر خم، سپردن دین به دست اما علی(ع) را تبیین نموده است. اما این گونه به نظر می رسد كه دقیقی طوسی، نخستین شاعری است كه صراحتا به «عید غدیر» اشاره كرده است و پس از وی شاعران دیگری همچون منوچهری دامغانی، سوزنی سمرقندی، و شاعرانی دیگر در طول سالیان مختلف به بازگویی این واقعه پرداخته اند. شاعر دیگری كه در این سال ها می زیست و قابل ذكر است، اما در تذكره ها تقریبا ذكری از او به میان نیامده، حكیم میسری است. اولین بار ژیلبر لازار محقق فرانسوی با معرفی مثنوی دانش نامه میسری، ایرانیان فرهنگ دوست را شادمان كرد. مثنوی مذكور در علم طب و نزدیك به پنج هزار بیت است. با توجه به موارد مذكور و با توجه به اینكه كسایی، قصیده سروده شده درباره حضرت علی(ع) را در سال 380 سروده است و با توجه به اینكه حكیم میسری در سال 324 ولادت یافته است و مثنوی دانشنامه را بین سال های 367 تا 370هـ.ق سروده است، می توان این نتیجه را گرفت كه اولین شاعری كه درباره حضرت علی(ع) در زبان فارسی شعر سروده است «حكیم میسری» است.
