یادداشت فرهنگ : قدیمی ترین تكیه از گذشته تا امروز تكیه دولت ، قدیمی ترین تكیه مخصوص تعزیه ایران

در زمان احداث تكیه دولت، در تهران حدود 40 تا 45 باب تكیه وجود داشت كه با گذشت زمان بر شمار آنها افزوده شد و به 70 تا 80 تكیه رسید. در این میان، تكیه دولت به سبب نوع معماری اش، بیش از سایر تكایای قدیم تهران همچون "تكیه حیاط شاهی” و "تكیه حاج میرزا آغاسی” توجه مورخان و هنرشناسان ایرانی و غیر ایرانی را به خود جلب كرده بود.
در خصوص علت ساخت تكیه دولت در كتاب تاریخچه كاخ گلستان و ابنیه سلطنتی نوشته یحیی ذكاء آمده است: "معتبرترین و وسیع ترین تكیه های تهران كه تعزیه های دولتی در آن برگزار می شد، تكیه حاج میرزا آغاسی (تكیه دولت قدیم) بود كه تكیه عباس آباد نیز نامیده می شد.
استقبال شدید مردم به خصوص زنان از نمایش های مذهبی، همچنین تنگی و كوچكی فضای تكیه عباس آباد، لاجرم ازدحام و ناراحتی تولید می كرد و كار اجرای شبیه گردانی را مختل می ساخت و اقتضای زمان و اوضاع نیز تكیه بزرگ تر و وسیع تری را طالب بود، از این رو ناصر الدین شاه ضمن دادن دستور شروع بنای شمس العماره، امری نیز برای ایجاد تكیه بزرگی در داخل ارگ سلطنتی به دوستعلی خان معیر الممالك صادر كرد.”
این بنا در جنوب غربی كاخ گلستان، كنار شمس العماره روبروی مسجد شاه سابق قرار داشت و هرچند در هیچ یك از اسناد و منابع دوره قاجار به طور صریح به معمار با معماران تكیه دولت اشاره ای نشد، اما در كتاب "معماران ایران از آغاز دروه اسلامی تا پایان دوره قاجار” به نقل از استاد كریم پیرنیا، استاد حسینعلی مهرین به عنوان معمار تكیه دولت ذكر شده است.
با توجه به اینكه اكنون از این بنای با عظمت اثری بر جای نمانده است با استناد به اطلاعات موجود و همچنین تصویر رنگی این تكیه اثر استادكمال المك كه گویا ترین سند معتبر باقی مانده از این بنا می باشد، به معرفی معماری آن می پردازیم. برخی محققان همچون "خانم كارلاسرنارا”، "دكتر فوریه” و "لرد كرزن” معماری تكیه دولت را اقتباسی از آلبرت هال (Albert Hall) لندن یا تماشاخانه ها و آمفی تئاترها غربی دانسته اند. البته با توجه به اینكه سفر اول ناصر الدین شاه به اروپا در سال 1290 ق انجام رفته و طبق اسناد تكیه دولت طی سال های 90-1284 ق ساخته شده بود، این نظر كمی تأمل برانگیز می باشد. سایر پژوهشگران از جمله بهرام بیضائی، مهدی فروغ و یحیی ذكاء نیز معتقدند كه ساختمان تكیه دولت براساس طرح میدان ها و برخی كاروانسراها و تكایا طراحی و ساخته شده بود.
شكل كلی بنای تكیه دولت از بیرون به صورت منشوری هشت ضلعی بود كه در داخل به یك استوانه كامل با قطر میانی حدود 60 متر تبدیل می شود. این بنا با ارتفاعی حدود 24 متر در چهار طبقه (با احتساب سردابها و زیرزمین) با مساحت تقریبی 2824 متر مربع و گنجایش حدود بیست هزار نفر طراحی شده بود.
تكیه دولت تا پیش از احداث كاخ ها و ساختمان های بلند در اواخر دوره قاجار، از بلندترین بناهای پایتخت بود؛ به طوری كه پنج فرسنگی شهر پیدا بود. اعتماد السلطنه وزیر انطباعات ناصرالدین شاه، در یادداشت های خود در مورد تكیه دولت چنین نوشته است: "تكیه دولت از بناهای بسیار عالی دولت است كه مدور و چهار طبقه ساخته شده و همه از آجر است. این تكیه از پنج فرسنگی تهران همچون كوه عظیمی در میان شهر پیداست و به جز این بنا، گنبدهای مساجد و غیره كه بسیار مرتفع هستند، هیچ نمایان نیستند...”