موسیقی محلی مردمان عرب منطقه خوزستان در قالب مجموعه «طور علوانی» با هنرمندی و پژوهش محمود مشهودی و فرزاد كاشی‌ساز در قالب یك آلبوم صوتی پیش روی مخاطبان قرار گرفت.
محمود مشهودی و فرزاد كاشی از هنرمندان و پژوهشگران حوزه موسیقی در تازه‌ترین فعالیت موسیقایی خود آلبوم «موسیقی عرب خوزستان- طورعلوانی (آواز علوانی)» را در بازار موسیقی منتشر كردند.
طور علوانیه یكی از زیر مجموعه‌های موسیقی عرب‌های بدوی خوزستان است، پیشینه تاریخی این طور را می‌توان به دوران پهلوی اول رساند. وجیه تسمیه این طور از «علوان الشویع» نوازنده ساز محلی «ربابه» و خواننده عرب اهوازی گرفته شده است. علوان الشویع هنرمندی بود كه با سفر به مناطق عرب نشین خوزستان توانست اشعار و اطوار آنها را حفظ و احیا كند.
برخی از پژوهشگران معتقدند ساختار طور علوانیه شباهت بسیار زیادی به طور «عموریه» دارد. این طور متعلق به طایفه عموری از طوایف معروف ساكن در جنوب خوزستان است كه معمولاً در شب‌نشینی‌هایشان اشعار خود را به این فرم آوازی می‌خوانند. می‌توان گفت «علوان الشویع» طور علوانی را بر اساس اطوار عرب خوزستان احیا كرد و امروز این طور یكی از محبوب‌ترین طورهای موسیقی عرب‌های ساكن خوزستان و نیز كشورهای عراق، كویت و بحرین است.
محمود مشهودی در توضیحات این آلبوم نوشته است:
شروع كار به سال 1391 برمی‌گردد … به یاد دارد در آن سال‌ها دغدغه‌ای ذهنی ام، مطالعه، پژوهش و تحقیقی درباره مكاتب پنجگانه موسیقی عرب بود كه در آن مقطع مقالاتی نیز در باب مكاتب مصر، شامات و عراق را به چاپ رسانده و به مطالعه مكتب شمال آفریقا با تمركز بر موسیقی كشور تونس رسیده بودم. باید اعتراف كنم در ابتدا به فكر ثبت علوانیه نبودم و توجهی هم به این مساله نداشتم. زیرا كه عرب‌های خوزستان «طور علوانی» را مرتباً از شبكه‌های محلی، رادیو، فضای مجازی و در محافل دوستانه و خانوادگی و عروسی‌ها می‌شنوند و طبیعتاً در مالكیت خود بر این طور شكی ندارند. به همین دلیل تصور می‌كردم كه تمامی عرب‌ها «طور علوانی» را متعلق به عرب خوزستان می‌دانند.
اما مدتی بعد، به مطلبی در سایت «سماعی (سایتی كه تمام موسیقیدانان كشورهای عربی در آن مقالات و مطالب خود را به اشتراك و بحث می‌گذارند)» برخوردم كه بر خلاف تصورات قبلی ام بود. در این سایت قسمت متعددی از برنامه رادیویی متعلق به كشور عراق با نام «اصوات لاتنسی» در مورد اطوار موسیقی عراق بارگذاری شده بود كه در هر قسمت از برنامه به معرفی یكی از اطوار معروف و شناخته شده موسیقی عراق می‌پرداخت.
یكی از این قسمت‌ها نیز به معرفی و شرح طور علوانی اختصاص یافته بود، در ابتدا بسیار خوشحال شدم كه طور علوانی حتی در عراق هم شناخته شده است. اما با شنیدن كامل این برنامه متوجه شدم كه در این برنامه به سندی بسیار ضعیف استناد كرده و طوری علوانی را تقلید و برداشتی از ترانه «یومه با یومه» كه توسط «داخل حسن» خواننده ردیفی عراق خوانده شده بود، معرفی كرده‌اند.
با شنیدن این مطلب بسیار تعجب كردم، زیرا كه دقیقاً می‌دانستم از نظر علمی، استدلال آن برنامه بسیار مضحك و غیر منطقی است. چنانچه هر كس با فواصل موسیقی مقامی عربی آشنایی داشته باشد به راحتی تفاوت میان مقام‌هایی كه «طور علوانی» و آن ترانه در آن قرار گرفته‌اند را تشخیص خواهد داد، اما متاسفانه از آنجا كه ما در ثبت و حفظ داشته‌های فرهنگی و هنری خودمان بسیار كم توجهیم.، هیچ گونه سند و منبع و معتبر بین‌المللی برای رد ادعای باطل آنها نداشتم و به خاطر بی توجهی من و گذشتگان به حفظ و ثبت میراث معنوی عرب‌های خوزستان این اتفاق افتاده بود. بعد از این برخورد اتفاقی و همچنین توضیح دوست عزیز و دغدغه‌مندم قاسم آل كثیر تصمیم گرفتیم، چندسال تمام وقت و تمركز خود را صرف جمع‌آوری و تحلیل موسیقی عرب خوزستان و مخصوصاً طور علوانی كنم، تا همان بلایی كه بر سر تار ایرانی آمد – آنطور كه در نهایت به عنوان میراث ملی كشور آذربایجان ثبت شد- حداقل بر سر «طور علوانی» نیاید كه در نهایت بعد از چند جستجو موفق شدم یك منبع بسیار قوی پیدا كنم.
مقاله‌ای به نام «اطوار الغنا الریفی العراقی» نوشته شده توسط یحیا جابری كه در شش قسمت در فصلنامه «الحیاه الموسیقیه» كشور سوریه چاپ شده بود. نكته جالب این مقاله آن بود كه در یحیا جابری رئیس وقت موسیقی ریفی عراق بوده و به تمان موسیقی مناطق مختلف عراق تسلط و شناخته كافی داشته است. او در این مقاله مشخصاً طور علوانیه را یكی از اطوار عرب‌های خوزستان نام می‌برد و احیا كننده این طور «علوان الشویع» را از عرب‌های خوزستان می‌داند.
وقتی من این سند قوی را كه اولاً منتشر شده در یك كشور بی طرف و ثانیاً از زبان یكی از موسیقیدانان عراقی بود و در آن سایت مطرح كردم، همه آن موسیقیدانان و پژوهشگران در مقابل این مدرك مهم و صحیح تاریخی غیر از سكوت پاسخی نداشتند.
و این گونه «طور علوانیه پس از سال‌ها تلاش بی وقفه به كوشش دوست عزیزم قاسم منصور آل كثیر از فعالان میراث فرهنگی خوزستان و اینجانب در سال 1394 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و اینك پس از چند سال سرانجام با تلاش دوست عزیزم فرزاد كاشی ساز، این اتفاق ملی در قالب مجموعه «علوانیه – پژوهشی در موسیقی عرب خوزستان» با افتخار تقدیم شما می‌شود.
«طور علوانیه – استاد علوان الشویع»، «طور علوانیه – استاد علی رشداوی»، «طور علوانیه – استاد حمید هواشمی»، «طور علوانیه – استاد احمد مجید هزامی (زرگانی)»، «طور علوانیه – استاد یاسرمشكوكی» اسامی قطعات مختلف این آلبوم را تشكیل می‌دهند. این در حالی است كه هانیه امینی تهیه كننده، محمدمهدی امید خدا مشاور پروژه، علی راسترو طراح گرافیك، مهرداد كاشی ساز عكاس، فرزاد كاشی ساز ناظر ضبط، مرتضی پور مشكور تصحیح و باز نویسی اشعار، مرتضی پورمشكور مترجم عربی، احمد مشهودی ویراست نهایی، مهدی كوروش نژاد مسترینگ و تدوین صدا دیگر عوامل اجرایی این آلبوم را تشكیل می‌دهند.
آلبوم «موسیقی عرب خوزستان – طور علوانی» توسط موسسه هنری «آواز خورشید» با شماره مجوز 1399-290 وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و شماره كتابخانه ملی 29012 پیش روی مخاطبان قرار گرفته است
منبع: مهر
