كتاب رادیو فرهنگ،پژوهشی است درباره ی نخستین رسانه ی«گرم» (رادیو )ایران كه زیرنظرو ویرایش علمی مسعودعابدین نژادوبا همكاری جمعی ازنویسندگان و پژوهشگران انجام شده است دراین نوشتارهرروزفصلی ازكتاب« رادیو فرهنگ» رادربخش«درقلمرو فرهنگ»می نگاریم.
ضرورت داشتن رادیوهای تخصصی در ایران
نویسنده :حمید رضا نجفی
رادیو به مثابه فراگیرترین رسانه و قدیمی ترین وسیله ارتباط جمعی،خیلی بیش از دیگر رسانه ها اهمیت دارد. رادیو به دلیل قدرتی كه در انتقال پیام دارد حتی می تواند راه های مختلفی برای رسیدن به توسعه باز كند. بویژه در كشوری مثل ایران كه رسانه ها باید در خدمت توسعه باشند. بنابراین باید راهكارهایی یافت كه با آن از رادیو برای بستر سازی در زمینه توسعه استفاده كرد. رادیو در ایران هنوز نقش واقعی خود را پیدا نكرده و بیشتر وسیله تفنن و سرگرمی است ، در حالی كه این رسانه تاثیر گذار و فراگیر می تواند به خوبی در خدمت فرایند توسعه قرار گیردو سیر رو به جلوی این فرایند را سرعت بخشد.
رادیو بعد از انقلاب راه پر فراز و نشیبی را طی كرده و در رقابت با رادیوهای دیگر كشورها در بخش فناوری رادیویی نیز بسیار موفق بوده است و همچنین شكل گیری رادیو های تخصصی و محلی نیز در زمینه گسترش و نفوذ رادیو در بین مردم اهمیت داشته است. رادیوهای تخصصی و محلی هر دو از نمونه های موفق وسایل ارتباط جمعی است كه در ایران نیز به خوبی نقش خود را ایفا كرده . رادیوهای محلی، با زبان و گویش محلی هر منطقه با مخاطبان ارتباط برقرار می كنند و به همین دلیل می توانند آنان را بسیار به خود وابسته كنند.
رادیوهای تخصصی با تمركز بر موضوعی خاص، جلوی فرار مخاطبان به سوی شبكه های خارجی رامی گیرند. در حقیقت این رادیوها با عرضه همه آنچه مخاطب می خواهد در حوزه ای خاص بداند؛ او را به برنامه های خود وابسته می كنند. با این كه وسایل ارتباط جمعی گسترش یافته هنوز هم رادیو یكی از مهمترین وسایل ارتباط جمعی است و جایگاه واقعی خود را به نام سریع ترین رسانه برای انتقال اخبار حفظ كرده است. در زمان بروز اتفاقات، درگیری ها و حوادث طبیعی و . . . رادیو بهتر و بیشتر می تواند اطلاع رسانی كند .
به همین دلیل است كه در سراسر دنیا رادیو وسیله ارتباطی مهمی شناخته می شود. از نظر كمّی هم رادیو بسیار توسعه یافته است و امروز همه استان ها شبكه های ویژه خود را دارند و این نشان دهنده تحولات گسترده در زمینه رادیو است. نمی توان انكار كرد كه رادیو تنها رسانه ای است كه نقش و كاركرد آن با ظهور رسانه های جدید تغییر نكرده و حتی روز به روز پیشرفت هم داشته است. در دو دهه گذشته ما از دو شبكه رادیویی به چندین شبكه رسیده ایم. رادیوهای ورزش، فرهنگ، جوان، معارف و قرآن و . . . همگی در پاسخ به نیاز مخاطب شكل گرفته است . همین تعدد رادیو مخاطبان بیشتری را به سوی رادیو می كشاند و آنان را از شبكه های خارجی بی نیاز می كند.
مثلأ رادیو ورزش شبكه ای تخصصی است كه تنها به بررسی مسائل ورزشی می پردازد. یا رادیو فرهنگ درخدمت فرهنگ و آگاهی بخشی به مخاطبان خود فعالیت می كند. رادیو جوان نیز در تناسب با زندگی پرشور جوانان شكل گرفته و رادیو معارف هم در پاسخ به نیاز های مذهبی مردم به وجود آمده است. در حقیقت امروز حضور همه این رادیوها به دلیل اهمیت برای مخاطبان ضروری به نظر می رسند. طبیعتاً برای ارتقای جایگاه رادیو باید به محتوا توجه كرد، محتوایی كه بتواند اقشار مختلف را جذب كند. طبیعتاً اگر به محتوا توجه شود مخاطب آن بیشتر خواهد شد به طوری كه مردم احساس كنند رادیو به نوعی در زندگیشان تاثیرگذار است.
جایگاه رادیو با برنامه‌ریزی ارتقاء می یابد، باید اهمیت اطلاع‌رسانی رادیو شناخته شود. وقتی كه شناخت به وجود آمد می‌توان برنامه‌ریزی كرد. رادیو یكی از رسانه های تفریحی و اطلاع‌رسانی همگانی در همه زمینه‌هاست، كه باید آن را سامان داد. رادیو همیشه طرف توجه و مراجعه توده مردم خواهد بود ، به شرط آن كه رادیویی‌ها بدانند سلیقه مردم چیست تا بیشتر مخاطب پیدا كنند.
تنوع روز افزون نیاز و انتظار مخاطب ایجاد شبكه های تخصصی در ایران را ضروری كرد. این فرایند از سال 1374 به بعد گسترش و شتاب فزاینده یافت و به زودی راه اندازی وتوسعه شبكه های تخصصی دركشور را دیدیم . گسترش حوزه های پژوهشی ،افزایش حجم اطلاعات و تخصصی شدن رشته های علمی نیز به شتاب گرفتن این فرآیند كمك كرد. همان گونه كه در علوم و دانش ها ی گوناگون تخصصی شدن سبب دقت و مهارت و تسلط بیشتر بر آن حوزه علمی می شود در رادیو نیز این ضرورت با همان استدلال احساس می شود.
پس از راه‌اندازی شبكه‌های سراسری و عمومی صدا در ایران كه پاسخگوی نیازهای عمومی مخاطبان بود و به مسائل تخصصی خاص می پرداخت احساس شد كه شبكه‌های تخصصی رادیو كه دقیق تر و عمیق تر به مسائل تخصصی می‌پردازند ، می‌تواند پاسخگوی نیاز خاص مخاطب باشد. با همت و تلاش معاون وقت رئیس سازمان در امور صدا ، درسال های اخیر شاهد گسترش روزافزون این شبكه‌ها و غنای آن بوده‌ایم. شبكه‌هایی چون فرهنگ ، سلامت ، قرآن ، ورزش كه هریك در واقع مخاطب عام دارند اما موضوع های مورد توجه آن ها تخصصی است و هرگز برای مخاطب خاصی برنامه‌ریزی نشده‌اند . از سوی دیگر شبكه‌های خاص را نیز شاهد هستیم مانند شبكه جوان كه به نسل جوان و نیازهای آنان مربوط است و به انتظارات روزافزون آنان پاسخ می دهد . تنوع و گستردگی روزافزون علم و دانش و حوزه‌های مختلف آن كه پرداختن عمیق تر به این حوزه‌ها را می‌طلبد دلیل اصلی ایجاد شبكه‌های تخصصی به حساب می‌آید. (بهروزی،231:1380)
شبكه‌های رادیویی جهان مسیر تخصصیشدن را در پیش می‌گیرند. علوم و فنون مختلف با گسترش و وسعتی كه یافته‌است ، این پدیده تخصصیشدن را به خوبی توجیه می‌كند. گسترش علوم گوناگون و تنوع ناشی از آن مستلزم روی آوردن و پرداختن دقیق تر به این دانش ها است.
سئوال های طرح شده درهر بخش دانش پاسخ تخصصی وتوجیه پذیر می خواهد دراین خصوص رادیو با ویژگی های خود و بهره‌گیری از ابزار مختلف می‌تواند در كنار امكانات وسیع و متفاوت و گوناگون، برنامه‌های تخصصی را به بهترین شكل ممكن عرضه و بیشترین زمینه بهره‌وری را برای مخاطب ایجادكند و البته در این زمینه در تولید برنامه‌های مؤثرتر باید از تحقیق و پژوهش تخصصی متناسب با برنامه‌ها بهره گیرد(بهروزی،233:1380)
منابع:
1- بهروزی،بهمن(1380).جهان و شبكه های تخصصی.مجموعه مقالات سومین جشنواره برنامه های رادیویی تهران.اداره كل تحقیق وتوسعه صدا.
2- خجسته،حسن(1393)،مدیریت رسانه.تهران،انتشارات تیسا
3- مقدسان ، یحیی ، مجله گلبرگ ، اردیبهشت 1386 ، شماره 86
4-.سایت : www.shafaqna.com(فرصتها و چالشهای رادیو در عصر دوم رسانه ها)
با سپاس از همكاری آقای مراد مهدی نیا و خانمها اسمر توبك ،حمیده هاتفی،معصومه شهبندی
