كتاب رادیو فرهنگ،پژوهشی است درباره ی نخستین رسانه ی«گرم» (رادیو )ایران كه زیرنظرو ویرایش علمی مسعودعابدین نژادوبا همكاری جمعی ازنویسندگان و پژوهشگران انجام شده است دراین نوشتارهرروزفصلی ازكتاب« رادیو فرهنگ» رادربخش«درقلمرو فرهنگ»می نگاریم.
رادیوهای تخصصی و اختصاصی
حمید رضا نجفی
مقدمه :
در روزگاری كه دانش و علوم بشری از گستره چندانی برخوردار نبود، اشراف بر این دانش ها مستلزم تخصصی شدن و تفكیك آنها نبود و دسترسی به این دانش ها به علت همین محدودیت حوزه پوشش به سادگی صورت می گرفت. اما در دنیای پر رقابت امروز كه با انبوهی از اطلاعات و دانش ها مواجه هستیم ،بهره گیری مناسب از این دانش ها امكان پذیر نیست مگر در سایه تخصصصی شدن دانش ها و علوم گوناگون. رشد و توسعه دانش ها در رشته های گوناگون ضرورت تقسیم بندی و تخصصی شدن این علوم را ایجاب كرده است.از سویی پاسخگویی به نیازهای گوناگون مخاطبان كه در دوره های مختلف تغییر می یابد ،این ضرورت را تشدید می كند.
حوزه ارتباطات و رسانه نیز از این قاعده مستثنی نیست.با پیشرفت فناوریها و حضور رسانه های نوین، شاهد گسترش روز افزون رسانه ها هستیم كه در واقع پاسخگوی نیازهای متنوع و رو به افزایش مخاطبان هستند.رسانه رادیو همراه با این پیشرفت ها و به منظور جذب و حفظ مخاطب بیشتر ،گام در این مسیر نهاده و این فرآیند را به خوبی طی كرده است.
رادیوهای تخصصی
ویژگی های بی همتای رادیو و رقابت این رسانه با دیگر وسایل ارتباط جمعی ، آن را به سمت تخصصی شدن كشانده است. شبكه های تخصصی به مخاطبان این امكان را می دهد كه بر اساس نیاز و علاقه خود از برنامه های رادیو بیشتر استفاده ببرند و از اتلاف وقت جلوگیری كنند. از سوی دیگر ، در شبكه های تخصصی ، موضوع های مرتبط با آن به گونه ای عمیق و جدی دنبال می شود و به اعتراف بسیاری از مخاطبان ، این شبكه ها همانند كتابخانه ای سخنگو ، نیاز شنوندگان را برطرف می كند. در كشور ما ، شبكه های رادیویی « قرآن ، فرهنگ ، معارف ، ورزش و سلامت » نمونه هایی از این رشد فرهنگی است.)مقدسان ،53:1386 )
مدیران رسانه با توجه به مشغله بسیار زیاد مردم ، برای جذب مخاطب ، تسریع دسترسی آنان و عمق بخشیدن به محتوا ، به مسئله تخصصی شدن رسانه ها روی آوردند. آنان به خوبی دریافتند كه مخاطبان ترجیح می دهندكه رسانه ها در فرایند دروازه بانی ، به نیاز ، حوصله و وقت آنان نیز توجه كنند. همچنین می دانند كه مخاطبان برای رفع نیازهای روزمره خود به موضوع های دسته بندی شده و تخصصی علاقه نشان می دهند ؛ چون می خواهند به آنچه نیاز دارند ، زودتر دست یابند. از طرف دیگر ، تخصصی شدن به این معناست كه اطلاعات بیشتر و عمیق تری از بسته های تخصصی در اختیار مخاطب قرار گیرد. به هر حال ، این كه شبكه های مختلف رادیویی با مخاطب شناسی عمیق بتوانند موضوع مورد علاقه و سلیقه مخاطبان را شناسایی و برای هر یك از آنان رادیوی تخصصی جداگانه ای تدارك كنند ، كمك زیادی به صف بندی و دسته بندی و جلب نظر آنان می كند. تا كنون شبكه های زیادی به رادیو اضافه شده است كه این مهم ، نشان دهنده رویكرد تخصصی شدن رادیو در ایران است. این مشخصه از دو زاویه درخور بررسی است : اول این كه مخاطبان تكلیف خود را با رادیو روشن می دانند و به هنگام روشن كردن رادیو می دانند كه باید به سراغ كدام شبكه بروند و دوم برنامه سازان و تهیه كنندگان رادیویی نیز می دانند كه با تقسیم وظایف تنها باید بر موضع تخصصی خودشان تمركز كنند و برنامه های جذاب و موردپسند مخاطب را بسازند.(www.shafagna.com)
دنیا به سمت تخصصی شدن حركت می‌كند و رسانه‌ها با ورود به حوزه های مختلف و برنامه سازی در موضوع های خاص در عرضه مهارت‌ها و آموزش‌ها و اطلاع رسانی می كوشند.پرسش این است كه رادیو در چه شرایطی می تواند برای حوزه‌های تخصصی متفاوت ،شبكه های جدید تاسیس كند ؟ اولین نكته مهم در تاسیس شبكه تخصصی در یك حوزه میزان مخاطبی است كه شنونده این شبكه خواهد بود و دیگر اینكه نیاز جامعه و اجتماع به یك حوزه موضوعی خاص چقدر است؟ این دو نكته بر اساس درجه اهمیت می‌تواند شروعی برای تاسیس یك شبكه باشد. مثلأ در جامعه ایران طیف جوان و نوجوان خیلی گسترده است و این نكته باعث می شود حوزه‌های مربوط به این گروه اولویت یابد و راه اندازی رادیو برای حوزه های مرتبط با آنان اهمیت یابد.
البته بین پرداختن موضوعی به برخی مسائل در شبكه های مختلف و لزوم تاسیس شبكه جدید مرز باریكی وجود دارد كه غفلت از آن موجب به دام افتادن در میان اقیانوسی وسیع به اندازه یك بند انگشت از شبكه های متعدد می‌شود. چون برخی موضوع ها تنها با برجسته شدن و توجه بیشتر در برنامه‌سازی نیاز را برطرف می‌كند.
اگر فرهنگ سازی را یكی از نقش‌های اصلی رسانه در نظر بگیریم رادیو می‌تواند با برنامه سازی گسترده و جذاب در موضوع های خاص موثر واقع شود چراكه كاركرد رسانه فرهنگ سازی است و موضوع های عام و فراگیری كه نیاز به فرهنگ‌سازی در آن حوزه می باشد می‌تواند بستر تولد یك شبكه باشد .
سئوال اصلی دیگر در این زمینه این است كه عمر یك شبكه رادیویی تخصصی چقدر خواهد بود با تأسیس یك شبكه رادیو این شبكه بایدتا ابد به فعالیت خود ادامه بدهد یا كه بر اثر گذر زمان و تغییرات و با رفع نیاز، این شبكه خداحافظی می‌كند و شبكه جدید تری تأسیس می‌شود.
ادامه دارد....
منابع:
1- بهروزی،بهمن(1380).جهان و شبكه های تخصصی.مجموعه مقالات سومین جشنواره برنامه های رادیویی تهران.اداره كل تحقیق وتوسعه صدا.
2- خجسته،حسن(1393)،مدیریت رسانه.تهران،انتشارات تیسا
3- مقدسان ، یحیی ، مجله گلبرگ ، اردیبهشت 1386 ، شماره 86
4-.سایت : www.shafaqna.com(فرصتها و چالشهای رادیو در عصر دوم رسانه ها)
با سپاس از همكاری آقای مراد مهدی نیا و خانمها اسمر توبك ،حمیده هاتفی،معصومه شهبندی
