كتاب رادیو فرهنگ،پژوهشی است درباره ی نخستین رسانه ی«گرم» (رادیو )ایران كه زیرنظرو ویرایش علمی مسعودعابدین نژادوبا همكاری جمعی ازنویسندگان و پژوهشگران انجام شده است دراین نوشتارهرروزفصلی ازكتاب« رادیو فرهنگ» رادربخش«درقلمرو فرهنگ»می نگاریم.
رادیو
جهان معاصر ، جهان جنگ رسانه هایی است كه به مددِ فن آوری های افسانه ای و موقعیت ویژه ی خود بیشتر از هر عامل دیگری در هدایت توده های مردمی نقش ایفا می كنند.
رسانه های دیداری و شنیداری از چنان قابلیتی برخوردارند كه می توانند در كوتاه مدت با برنامه سازی ها ، فضا سازی ها ، تبلیغات و راهكارهای ویژه ی خود معادلات سیاسی ، فرهنگی و اجتماعی را متحول كنند .
عصر امروز را عصر سلطه ی ارتباطات می نامند ، چرا كه رسالت اطلاع رسانی در مورد همه مسایل جهان،بر دوش رسانه های جمعی است . امروزه رسانه ها با گسترش مرزهای جغرافیایی ، فرهنگی و سیاسی ، هویت انسان معاصر را نیز تحت تاثیر قرار
داده اند ، به طوری كه می توان هویت انسان مدرن را هویت رسانه ای شده نام گذاشت.
افزایش نقش وسایل نوین ارتباط جمعی در بخش های مختلف زندگی بشری سبب شده است از توان بالای رسانه در تحولات گوناگون استفاده شود و نقش رسانه ها در آگاهی ، هموار سازی و گسترش بحران ها برجسته گردد. به بیان دیگر ، رسانه ها همان گونه كه در تضعیف پایه های امنیتی موثرند ، می توانند در ایجاد و تحكیم آن نیز سهم فراوانی داشته باشند . هم چنین نباید از یاد برد كه تلاش های مربوط به استفاده از تكنولوژی ارتباطی در فرآیند توسعه ابتدا با استفاده از رادیو آغاز شد .هنوز این رسانه ی ارزان و با انعطاف بیشتر از سایر رسانه ها در پروژه های توسعه مورد استفاده قرار می گیرد و تقریبا سه چهارم سكنه كشورهای در حال توسعه از ردیو استفاده می كنند.
ویژگی های رادیو
رادیو از دیر باز یكی از مهم ترین ابزار های اطلاع رسانی در جوامع مختلف است . در دهه های اخیر پیش بینی می شد كه با ایجاد تكنولوژی های نو ارتباطی همچون شبكه های تار گستر ، ماهواره ها و سیستم های اطلاع رسانی سیار نقش این رسانه ارتباطی كم رنگ تر گردد . اما رادیو ها ضمن نگه داشتن هواداران قدیمی خود ، با سازگار كردن تكنولوژی های نوین تولید و پخش بر تعداد شنوندگان خود افزوده است .
در سال 1901 ماركنی یك وسیله تولید جریان متناوب ساخت كه می توانست سیگنال ها را بسیار دورتر و با پارازیت كمتر بفرستد . حدود دو دهه ی بعد ، این مولد به یك فن آوری تجاری تبدیل شد كه رادیو را به عنوان اولین رسانه ی جمعی الكترونیك به دنیا معرفی كرد .
در اواسط دهه 1920، رادیو، به یك رسانه ی جمعی پرطرفدار تبدیل شد و رادیو در زمینه های مختلف از جمله موسیقی ، نمایشنامه ، تبلیغات و كلا ارتباطات كلامی فعال شد . رادیو در مقایسه با چاپ به افراد بیشتری میرسید . نه تنها به این دلیل كه بلافاصله فواصل بیشتری را تحت پوشش قرار می داد ، بلكه به این خاطر كه مخاطبان آن الزاما مجبور به داشتن سواد چاپی نبودند .
بنابراین ، برنامه ریزی های آن بر اساس خواست توده ها انجام می گرفت و گیرنده های رادیو ارزان تر و تهیه آنها برای توده ها امكان پذیر تر بود .
پیشرفت رادیو تاثیر چشمگیری در افزایش اطلاعات و آگاهی های مردم بالاخص روستاییان در سراسر جهان بر جا گذاشته است .اطلاعات سریع ، به موقع و دقیق یك عنصر غیر ضروری برای مبارزه با شایعات یا كاهش امكان بروز خشونت است . رادیو به علت حجم كم ، داشتن نیروی اقناع و نفوذ فراوان ، نیروی مزیتی و غافلگیر كننده ، دامنه ی انتشار وسیع و قابل استفاده بودن آسان در فرآیند توسعه می تواند نقش ارزنده ای داشته باشد اگر چه معایبی نیز دارد .
به طور كلی سه دوره ی مختلف را برای رادیو می توان مشخص كرد :
دوره ی اول ، رادیو در اختیار افراد معدود كه توان خرید دستگاه گیرنده را داشتند و نیز مكان های مشخصی هم چون كافه ها و قهوه خانه ها بود همچنین استفاده و گوش دادن به رادیو معمولا دسته جمعی بود در این دوره تبلیغات سیاسی بیشتر بر رادیو حكم فرما بود .
در دوره ی دوم ، تعداد دستگاهها ی رادیو به واسطه ی اختراع ترانزیستور افزایش یافت و حجم آن بسیار كوچك شد به گونه ای كه قابلیت حمل و نقل در مكانهای مختلف را داشت و قیمت آن بسیار ارزان شد . در این دوره استفاده از رادیو همه گیر و خصوصی شد و تبلیغات تجاری به رادیو راه یافت .
در دوره ی سوم ، دیجیتالی شدن رادیو ( افزایش بیشمار فرستنده های پخش رادیو ) و همگرایی و تطابق آن باسایر رسانه ها از جمله ( گوش دادن به رادیو از طریق گوسی همراه كامپیوتر شخصی و تلویزیون دیجیتالی امكان پذیر است ) رادیو های اینترنتی است و بطور كلی در این دوره امكان انتخاب و گزینش برنامه های رادیو به واسطه ی تعاملی بودن آن زیاد شده است و امكانات چند گانه پخش صدای آن فرستنده های زیادی را پیش روی شنوندگان و آگهی دهندگان گذاشته است . رادیو های دوره ی سوم رسانه ای چند بعدی هستند .
كرایسل در كتاب « درك رادیو » می نویسد : رادیو رسانه ای كور است كه پیام هایش از صدا و سكوت استفاده می كند ... پیام رادیویی باید به درجات مختلف ، محتوای مورد نظر را خلق كند و تصویر شخصی فرستنده ی پیام را بسازد ... در رادیو باید بیشترین مساعی در جهت فایق آمدن بر محدودیت های رسانه و به وجود آوردن متون مختلفی باشد كه به طور كلی بتوانیم آنها را در ذهن خود ببینیم ( كرایسل ، 1381 ، صص 1-4)
بسیاری از اندیشمندان ارتباطات « قدرت تخیل » را یكی از مزیت های رادیو ذكر كرده اند به قول كرایسل تخیل اساسا با بازسازی جهان فیزیكی مادی سر و كار دارد ، زمانی كه قابلیت های حسی خود را برای درك و تفسیر جهان به كار می بریم ظاهرا ابزار اولیه به حس بینایی مربوط می شود . بنابراین ، اولین محرك تخیل ، تصویری كردن باشد این امر حتی در مورد صدا و بو هم صادق ، اما وقتی تصویری مجازی یا واقعی از چیزی داشته باشیم كه به منبع یا محل آن صداها نزدیك باشد ، تصورات ما می توانند در سلسله مراتب حسی حركت كنند و مقام های بعدی اثرات صدا ، بو ، مزه و غیره را مرور كنند . در نتیجه تمایز پذیری رادیو از سایر رسانه ها به این علت است كه تخیلات را تا گستره ای متفاوت به كار می گیرد .
در حالی كه رادیو وسیله ای برای ارتباط از راه دور است ، رسانه ای درونی و شخصی است و تا آنجا كه به رمز گشایی عملی تمام پیام های آن ( چه واقعی و چه تخیلی ) مربوط باشد ، تصویر سازی كامل انجام می شود رادیو رسانه ای انعطاف پذیر است . در حال حاضر رادیو فرد را خطاب قرار می دهد و شیوه ی پخش برنامه ، غیر رسمی تر و صمیمانه تر شده است . برای شنونده ی رادیو ، آنچه در همسایگی اتفاق می افتد به مراتب مهم تر است و با آگاهی از این واقعیت است كه بزرگ ترین موفقیت نصیب رادیو ی محلی شده است ( كرایسل ، 1381 ، ص 18 )
خبر رسانی در رادیو سریع تر از تلویزیون انجام میگیرد بنابراین در مواقع بحرانی رادیو زودتر می تواند اخبار و اطلاعات لازم را در اختیار مخاطبان قرار دهد همچنین وسعت حوزه ی پخش رادیو بسیار بیشتر از تلویزیون است و امواج رادیو به راحتی از پستی و بلندی های زمین عبور می كند .
رادیو مانند تلویزیون چندان وابسته به مكان خاصی مثلا اتاق نشیمن نیست بلكه در مكان ها ی مختلف و در موقعیت های مختلف می توان از رادیو استفاده كرد .
ادامه دارد ....
فهرست منابع و ماخذ
1- برخوردار، ایرج (1381) . اصول تهیه برنامه های رادیویی ، تهران: تحقیق و توسعه صدا.
2- خجسته ، حسن(1384) . تاملاتی جامعه شناسی درباره رادیو ، تهران : تحقیق و توسعه صدا
3- خجسته ، حسن(1380). درآمدی بر جامعه شناسی رادیو ، تهران : تحقیق و توسعه صدا
4- سورین، ورنرجوزف؛ تانكارد، جیمز دبلیو( 1381). تظریه های ارتباطات . ( علیرضا دهقان ، مترجم) . تهران : دانشگاه تهران .(نشر اثر اصلی 1992)
5- كرایسل، آندرو(1381)درك رادیو ، ( معصومه عصام ، مترجم ) تهران : تحقیق وتوسعه صدا ( نشر اثر اصلی 1996)
6- مك كوایل ، دنیس(1380) مخاطب شناسی . ( مهدی منتظر قائم، مترجم) . تهران : مركز مطالعات و تحقیقات رسانه ها ( نشر اثر اصلی 1997)
