ابوالبركات، هبة اللـه بغدادی، معروف به اوحدالزّمان و فیلسوف العراقین، از پزشكان و فیلسوفان نیمۀ اوّل قرن ششم هجری قمری است.
نویسنده:علی شالچیان
ابوالبركات، هبة اللـه بغدادی، معروف به اوحدالزّمان و فیلسوف العراقین، از پزشكان و فیلسوفان نیمۀ اوّل قرن ششم هجری قمری است.
تاریخ دقیق ولادت ابوالبركات به درستی معلوم نیست اما می‌دانیم كه در ناحیۀ بَلَد ــ در نزدیكی موصل ــ در خانواده‌ای یهودی به دنیا آمد و در بغداد پرورش یافت و همانجا ماندگار شد، از این‌رو او را بلدیِ بغدادی یاد كرده‌اند.
وی طب را در بغداد نزد ابوالحسن سعید بن هبة اللـه كه از استادان نامدار این فن بود، آموخت. سپس به سبب مهارت در پزشكی، به خدمت خلفای عباسی درآمد. شهرت او در معالجۀ بیماران به حدی رسید كه به اطراف و اكناف نیز دعوت می‌شد، چنانكه سلاطین سلجوقی هنگام نیاز او را از بغداد به همدان فرا می‌خواندند و از این طریق بود كه عطایا و ثروت قابل ملاحظه‌ای نصیب وی گردید. ابوالبركات در تشخیص و معالجۀ بیماریها روشهای خاصی داشت كه موجب شگفتی پزشكان زمان خود می‌شد. نمونه‌هایی از معالجات ابتكاری او را كه با روان‌درمانی همراه بوده است. گفته اند كه، پزشكان معاصر وی پاسخ مشكلات علمی خود را از او می‌خواستند و این پرسشها و پاسخها به صورت مجموعه‌ای درآمده بود كه از آن بهره می جستند.
از طرف دیگر، شهرت آرای فلسفی ابوالبركات به حدی بود كه متفكران دیگر قرن ششم به نقد سخنانش، و به نقد افكار او دربارۀ ارادۀ خداوند می پرداختند. از سوی دیگر، او به سبب گرویدن به اسلام، مورد توجه یهودیان نبود.
دربارۀ علت گرویدن او به اسلام سخنان گوناگون گفته‌اند: برخی استخفافی را كه قاضی القضاه بغداد نسبت به وی روا می داشت، در این تصمیم مؤثر دانسته‌اند. بعضی نیز ترس ناشی از مرگ همسر سلطان محمود سلجوقی را كه تحت معالجۀ او بود، عامل اصلی این پیشامد شمرده‌اند .همچنین به گفتۀ بیهقی در جنگی كه میان المسترشد باللـه خلیفۀ عباسی و سلطان مسعود سلجوقی در 529 ق روی داد، ابوالبركات اسیر شد و از بیم كشته شدن اسلام آورد و بدین طریق از مرگ رهایی یافت و به دریافت خلعت از سلطان نایل آمد .
ابوالبركات در پایان عمر به بیماری جذام گرفتار شد، هرچند كه توانست با روشی مخصوص خود را معالجه كند، ولی بینایی خود را از دست داد و به همین جهت كتاب المعتبر را كه مهم‌ترین اثر فلسفی اوست، به شاگردان خود املا می كرده است.
سال دقیق وفات ابوالبركات نیز مانند سال تولد او معلوم نیست. برخی تاریخ وفاتش را حدود سال 560 ق نوشته اند. ذهبی نیز تاریخ مرگ او را 550 و اندی و مدت عمرش را حدود 80 سال دانسته است. در این میان فقط بیهقی و به پیروی او شهرزوری تاریخ وفات او را 547 ق و مدت عمرش را 90 سال نوشته اند.
ابوالبركات علاوه بر تألیفات، مجلس درس و شاگردانی نیز داشته است، از آن جمله‌اند: شیخ یوسف، پدر موفق‌الدین عبداللطیف بغدادی، جمال‌الدین بن فضلان، ابن الدهان منجم و مهذب ابن نقاش و اسحاق بن ابراهیم بن عزرا .
