شیخ ابوعبید عبدالواحد جوزجانی، از اهالی جوزجان خراسان، و از شاگردان خاص شیخ الرّئیس ابن سینا و مصاحب وی بود.
شیخ ابوعبید عبدالواحد جوزجانی، از اهالی جوزجان خراسان، و از شاگردان خاص شیخ الرّئیس ابن سینا و مصاحب وی بود. تاریخ ولادت او معلوم نیست. به گفته خودش، هنگامی كه ابن سینا 32 ساله بوده است در جوزجان (جرجان ) با ابن سینا ملاقات كرده است. با توجه به تاریخ ولادت ابن سینا ( 370 ق)، احتمالاً این دیدار در سال 403 صورت گرفته است. جوزجانی از محضر ابن سینا بهره علمی زیادی برده است، و تا آخر عمر استاد (سال 428) در سفر و حضر، در خدمت او بوده است، و پس از وفات او، شرح حال خودنوشتِ استاد را تكمیل كرده است.
جوزجانی در مدّت شانزده سال اقامت ابن سینا در اصفهان در اصفهان بود، و پس از آنكه علاءالدّوله كاكویه، شیخ الرّئیس را مأمور تأسیس رصدخانه كرد، شیخ نیز شاگردش ابوعبید جوزجانی را مأمور تهیّه آلات رصدی و استخدام اهل فن گردانید، و او هشت سال را صرف این كار كرد.
جوزجانی 25 سال همراه و ندیم ابن سینا بود. به نوشته خود جوزجانی، او در آغاز به علوم حِكْمی و معارف علاقه‌مند بود، ازاین‌رو در یكی از سفرهای ابن سینا به جوزجان، نزد وی رفت و شاگرد و ملازم او شد. وی نزد ابن سینا كتاب هایی مانند مجسطی و المختصر الاوسط فی‌المنطق را خواند.
جوزجانی، آورده است كه من به منزل شیخ می رفتم و مجسطی را بر او می خواندم و او نیز بر من منطق شفاء را املاء می كرد.
جوزجانی شرح آثار ارسطو و تألیف یا اتمام برخی نوشته‌های ابن سینا، مانند شفاء، را از وی درخواست كرد و ابن سینا رساله المعاوده فی امرالنفس والفیض را در پاسخ او نوشت.
ابن سینا از او با عنوان شیخ الفاضل، شیخ الاجل، سلطان العارفین و خاتم المشایخ یاد كرده است. شهرزوری جوزجانی را فاضل‌ترین شاگرد ابن سینا و از خواص یاران او دانسته است، اما بیهقی وی را ضعیف ترین شاگرد ابن سینا شمرده است.
جوزجانی در زمان حیات ابن سینا و پس از وفات وی به گردآوری نوشته‌های او همت گماشت و در این كار رغبت بسیار داشت. اهتمام وی موجب حفظ آثار ابن سینا شد، به گونه‌ای كه برای صحت انتساب برخی آثار به ابن سینا، به فهرست جوزجانی استناد می‌كنند.
جوزجانی در 438 در همدان وفات یافت و او را در جوار قبر ابن سینا دفن كردند.
از جمله آثار اوست:
- تفسیر مشكلات كتاب قانون.
- شرح فارسی رساله حی بن یقظان.
- رساله ای در هندسه
- ترجمه برخی از آثار ابن سینا و انضمام آن ها به دانشنامه علایی .
لازم به ذكر است كه پس از وفات ابن سینا جز منطق و الهیات و طبیعیات چیزی از دانشنامه علایی باقی نمانده بود. جوزجانی بخش ارثماطیقی (= علم حساب) را از ارثماطیقی شفاء ترجمه و مختصر كرد و ریاضی و هیئت و موسیقی را از رساله‌های دیگر ابن سینا به فارسی ترجمه كرد و به آن افزود.
- نامه به ابن سینا، كه هدف آن رفع شبهه و رفع سعایتی است كه از وی نزد ابن سینا شده بود. متن آن نشان می دهد كه مدتی میان جوزجانی و ابن سینا دوری بوده است. جوزجانی در این نامه از نثری ادیبانه و شاعرانه بهره برده است
- كتاب الحیوان به فارسی.
