كارل پوپر یكی از فیلسوفان برجسته علم در قرن بیستم، معیاری عرضه كرد كه با آن می توان سخنی علمی را از غیر علمی تشخیص داد كه از دیدگاه وی به ابطال گرایی یا ابطال پذیری یاد می شود.
تویسنده :علی شالچیان
كارل پوپر یكی از فیلسوفان برجسته علم در قرن بیستم، معیاری عرضه كرد كه با آن می توان سخنی علمی را از غیر علمی تشخیص داد كه از دیدگاه وی به ابطال گرایی یا ابطال پذیری یاد می شود.
استقراء گرایان اعتقاد داشتند كه هم فرضیه پردازی در عرصه علم بر اساس شواهد تجربی انجام می‌گیرد و هم شواهد تجربی می توانند صدق یا حداقل صدق تقریبی فرضیه های علمی را اثبات كنند. انتقادهای بسیاری كه به این دیدگاه وارد شد و واكنش های متفاوتی را به دنبال داشت. برخی همچون هیوم با پذیرش این دو مقدمه كه "استقراء مبنای علم است" و "استقراء را نمی توان به صورت عقلانی توجیه كرد" حكم به غیر عقلانی بودن علم كردند. در مقابل، كسانی كه عقلانی بودن علم را پذیرفته بودند، بر آن شدند كه یكی از دو مقدمه‌ای كه غیرعقلانی بودن علم را به همراه داشته است، نفی كنند. برخی بر آن شدند كه برهان های جدیدی برای معقولیت اصل استقراء بیابند وارائه كنند و برخی دیگر، همچون پوپر، مقدمه اول را زیر سوال بردند و مدعی شدند كه در علم استقرا مبنا نیست.
پوپر و پیروان مكتب وی نظریه‌های علمی را حدس های نظری و موقتی به حساب می آورند كه برای حل مسائلی كه نظریه های قبلی با آن روبرو شده‌اند یا تبیین پدیده‌هایی كه به تازگی متوجه شده ایم، به صورت آزادانه و خلاقانه، این نظریه های علمی ارائه می‌شوند. بنابراین، در مرحله كشف، هیچ نیازی به استقراء و تعمیم مشاهدات نیست. از طرف دیگر، در دیدگاه پوپر، چگونگی كشف نظریه های علمی، موضوع مناسبی برای مطالعات روانشناسی است و ارتباطی با مباحث فلسفی پیدا نمی‌كند.
در مرحله داوری نظریه‌های علمی، ابطال گرایان بر این نكته منطقی تكیه می‌كنند كه هزاران گزاره كه حاصل مشاهده صادق باشد نمی تواند یك نظریه علمی را كه به صورت گزاره شرطی با سور عمومی بیان می شود اثبات یا حتی تایید كند، اما تنها یك گزاره كه حاصل مشاهده صادق باشد - در صورتی كه این گزاره نقیض یك نظریه علمی باشد- می تواند آن نظریه را ابطال كند.
بر این اساس، پس از آنكه برای حل مسئله ای، فرضیه‌ای ارائه شد، آن فرضیه را باید به دقت و بدون هیچ گونه ملاحظه ای به وسیله آزمون های تجربی مورد بررسی قرار داد و فرضیه هایی كه از عهده آزمون های مبتنی بر مشاهده برنیایند حذف می شوند، تا فرضیه های جدید جایگزین آن ها شوند؛اما در مورد فرضیه هایی كه با موفقیت از بوته آزمون خارج می شوند، تنها مطلبی كه می توان گفت این است كه این فرضیه ها در حال حاضر بهترین فرضیه های موجود هستند كه باید در انتظار آزمون های جدید باشند.
