بخشهایی از سفرنامه های بجا مانده از اروپاییانی كه از ایران دیدن كرده اند به شرح نحوه سوگواری مردم و عزاداری های ماه محرم اختصاص دارد.
نویسنده : مهرنوش محتشمی
پیشینه آشنایی اروپاییان با شیعیان و مذهب تشیع، با وقوع جنگ‌‌های صلیبی آغاز شد، اما شاید بتوان گفت كه اولین آشنایی جدی غرب با تشیع از طریق سفر و سفرنامه‌نویسی بود.
بیشتر سفرنامه‌ها در قرن‌های شانزده و هفده میلادی یعنی بعد از تشكیل دولت صفوی، نوشته شده اند كه دلیل آن ، افزایش ارتباط سیاسی و اقتصادی اروپاییان با ایران بود.
یكی از این سیاحان ، «خوان گویتیسولو»، نویسنده و گزارشگر اسپانیایى بود كه كتابی با عنوان « قبله؛ سیر و سیاحت در جهان اسلام » نوشته است.
او در این كتاب برخی از پدیده‌های اجتماعی و فرهنگی در سرزمین‌های اسلامی را توصیف كرده كه تا زمان او كمتر به آن توجه شده بود. ایام سوگواری در تهران، عنوان فصلی از كتاب اوست
كه وی در آن به وصف مراسم عزاداری شیعیان ایران در روزگار معاصر پرداخته است. گزارش با نقل جملاتى از نامه على‌بن ابیطالب(ع) به فرزندش آغاز می شود كه در آنها فریفته شدن به دنیا، به سرگرم بازی شدن تشبیه شده و ایشان فرزندش را از آن نهی كرده است. گویتیسولو در ادامه می نویسد:
«در ایام عزاداری امام حسین(ع)، چهره شهرهای بزرگ و كوچك و روستاهای دور و نزدیك ایران به‌گونه‌ای چشمگیر دگرگون می‌شود. همه چیز و همه جا سیاهپوش می‌شود. بیرق‌ها و علم‌های سیاه و گاه سبزرنگ بر در و بام خانه‌ها و معابر و مؤسسات افراشته می‌شود. زن و مرد و پیر و جوان سیاه می‌پوشند و مردان و بویژه جوانان در مساجد و معابر و تكایا جمع می‌شوند و به سر و سینه خود می‌كوبند تا از این طریق با كشته‌شدگان نبرد نابرابر عاشورا، ابراز همدری كنند. نبردی كه در چهارده قرن پیش از این در صحرای كربلا به وقوع پیوست».
از دیگر جهانگردانی كه اتفاقاً در روز عاشورای 1078 .میلادی در میدان نقش جهان اصفهان حضور داشته «ژان باپتیست تاورنیه» بازرگان و جهانگرد فرانسوی است كه در این باره می‌نویسد:
«دوازده دسته از دوازده محله اصفهان با علم، كتل، عماری و ساز و برگ‌های مخصوص عزاداری به میدان نقش جهان آمدند. هر دسته یك عماری داشت كه هشت تا ده نفر آن را حمل می‌كردند. چوب عماری به انواع گل و بوته نقاشی شده، در هر عماری تابوتی گذارده، روی آن را با پارچه زری پوشانده بودند. در جلوی هر دسته یك یدك را می‌كشیدند، كتل‌ها را با زین و یراق آراسته و به آنها تیر، كمان، شمشیر و خنجر آویخته بودند. در یك‌صد گامی جایگاه شاه، یدك‌كشان اسب‌ها را به تاخت وامی‌داشتند و دسته با عماری دنبال آنها می‌دویدند. در واقع این اسب‌ها مظهر همان اسبانی بودند كه شهیدان بر آنها سوار شده بودند و به جنگ می‌رفتند».
از دیگر سیاحان كه درباره ویژگی های ماه محرم در سفرنامه اش نوشته است ، ب‍ارون ف‍ی‍ودور ك‍ورف سیاح روسی ست. او درباره ویژگی این ماه در سفرنامه خود می‌نویسد:
«محرم نزد ایرانیان ماه ماتم و اندوه است، در این ماه ایرانیان به دلیل شهادت امام حسین(ع) فرزند علی(ع) عزاداری می‌كنند.» همچنین ساموئل گرین ویلر بنجامین، نخستین دیپلمات رسمی آمریكا در دوره ناصرالدین شاه با مشاهده این روز و شنیدن شرح واقعه امام حسین (ع) در خاطراتش با عنوان «ایران و ایرانیان» آورده است:
«اگر شخص شجاعی در این دنیا بوده، مسلما آن شخص حسین، پسر علی (ع) بوده است.»
